Taute Mogonei e Fifiliaga Tonu
Taute Mogonei e Fifiliaga Tonu
“To fakauaua a mutolu mo e loto ua ato a fe?”—1 TAU PATUIKI 18:21.
1. Ko e heigoa ne taute e vahā ha tautolu ke kehe lahi mai he vahā kua mole?
TALITONU nakai a koe ko Iehova ko e Atua mooli tokotaha? Talitonu foki nakai a koe kua tuhi e tau perofetaaga he Tohi Tapu ke he vaha ha tautolu ko e “tau aho fakamui” he fakatokaaga kelea nei ha Satani? (2 Timoteo 3:1) Ka pihia, to talia e koe kua lata ke taute mogonei, mai he tau magaaho oti e fifiliaga tonu. Ti kua nakaila pihia tali mai he fakamauaga tuai he tagata e hagahaga kelea he tau momoui he tau tagata.
2. Ko e heigoa ne tupu ke he kautū he magafaoa hogofulu ha Isaraela he magahala ne pule e Patuiki ko Ahapo?
2 He senetenari ke hogofulu aki F.V.N., ne lata e motu ko Isaraela ke taute e fifiliaga aoga lahi. Ko hai ka fekafekau a lautolu ki ai? Ko e Patuiki ko Ahapo, i lalo he fakaohooho he hoana pouliuli haana, ko Iesepela, ne fakatū e tapuakiaga a Paala he kautū he magafaoa hogofulu ha Isaraela. Ko Paala ko e atua monuina ne lata ke foaki e uha mo e tau fua loga he fonua. Ko e tau tagata tapuaki tokologa a Paala ne liga fakaapa atu po ke fakafeilo atu ke he tupua ta ha lautolu. Ke fakaohooho a Paala ke fakamonuina e tau fonua mo e tau fuifui manu ha lautolu, ne putoia e tau tagata tapuaki haana ke he tau mahani fakalialia he fakatane mo e fifine mo e tau tagata fakataka he faituga. Haia foki ia lautolu e aga fakamotu ke helehele ne lautolu a lautolu ke tafe mai e toto.—1 Tau Patuiki 18:28.
3. Ko e heigoa e lauia he tapuakiaga Paala ke he tau tagata he Atua?
3 Ko lautolu ne toe mai he tau Isaraela ne kavi ke 7,000 kua fakaheu ke fakalataha ke he tapuaki tupua, mahani kelea mo e favale nei. (1 Tau Patuiki 19:18) Ne fakapiki fakamooli a lautolu ke he fakafetuiaga he maveheaga ha lautolu mo Iehova ko e Atua, mo e ko e mena hanei ne favale ai ki a lautolu. Ke fakatai ki ai, ne kelipopo he Patuiki Fifine ko Iesepela e tau perofeta tokologa ha Iehova. (1 Tau Patuiki 18:4, 13) Ha ko e tau tutuaga hagahaga kelea nei, ne putoia e laulahi he tau Isaraela ke he tua fiofio, he lali ke fakafiafia tokoua a Iehova mo Paala. Ka ko e tiaki taofiaga a ia ma e tagata Isaraela ke mafoki kehe mai ia Iehova mo e tapuaki ke he atua fakavai. Ne mavehe a Iehova ke fakamonuina e tau Isaraela kaeke fakaalofa a lautolu ki a ia mo e omaoma e tau poakiaga haana. Ka e, hataki e ia a lautolu kaeke kaumahala a lautolu ke foaki ki a ia e “fakamooli katoatoa,” (NW) to fakamahaikava a lautolu.—Teutaronome 5:6-10; 28:15, 63.
4. Ko e heigoa ne talahau tuai e Iesu mo e tau aposetolo haana ka tutupu ke he tau Kerisiano, ti ko e puhala fē ne fakamooli ai?
4 Kua pihia e tuaga ne kitia ia Kerisitenitome he vahā nei. Kua talahau e tau tagata o tapu ko e tau Kerisiano, ka ko e ha lautolu a tau aho okioki, tau mahani, mo e tau taofiaga kua nakai tatai mo e tau fakaakoaga he Tohi Tapu. Ke tuga a Iesepela, kua takitaki he tau akoako ha Kerisitenitome e favale ke he Tau Fakamooli a Iehova. Ko e tau akoako ha Kerisitenitome kua talahaua he lalago e tau felakutaki mo e fakalago e kelipopo he totou miliona he tau tagata o tapu. Ko e lalagoaga pihia he tau lotu ke he tau kautū he lalolagi kua fakakite i loto he Tohi Tapu ko e feuaki fakaagaaga. (Fakakiteaga 18:2, 3) Lafi ki ai, kua tupu ki mua e taliaaga a Kerisitenitome he mahani feuaki fakatino, pihia mo e tau akoako. Ne talahau tuai e Iesu Keriso mo e haana a tau aposetolo e tiaki taofiaga lahi nei. (Mataio 13:36-43; Gahua 20:29, 30; 2 Peteru 2:1, 2) Ko e heigoa mogoia e fakahikuaga ma e tau tutaki ha Kerisitenitome ne molea e taha e piliona? Ti ko e heigoa e matagahua he tau tagata tapuaki mooli ha Iehova ki a lautolu nei mo e falu foki ne fakahēhē he tau lotu fakavai? Kua moua e tautolu e tali maaliali ke he tau hūhū pihia he kumikumi ke he tau mena tutupu lalahi ne takitaki atu ke he ‘fakaotiaga a Paala i Isaraela.’—2 Tau Patuiki 10:28.
Fakaalofa he Atua ma e Tau Tagata Mahani Keukeu Haana
5. Fakakite fēfē e Iehova e manamanatu fakaalofa ma e tau tagata mahani keukeu haana?
5 Kua nakai fiafia a Iehova ko e Atua ke fakahala a lautolu ne nakai tua fakamooli ki a ia. Ha ko e Matua fakaalofa, ne manako a ia ke tokihala e tau tagata mahani kelea mo e liliu ki a ia. (Esekielu 18:32; 2 Peteru 3:9) Ko e fakamooliaga he mena nei, ne fakaaoga e Iehova e tau perofeta tokologa he vahā a Ahapo mo Iesepela ke hataki e tau tagata Haana ke he tau fua he tapuakiaga Paala. Ko Elia taha perofeta pihia. He mole e to lahi he la, ne kua leva e talahau tuai, ne tala age a Elia ke he Patuiki ko Ahapo ke fakapotopoto auloa e tau Isaraela mo e tau perofeta ha Paala ke he Mouga ko Karamelu.—1 Tau Patuiki 18:1, 19.
6, 7. (a) Fakatapakupaku fēfē e Elia e matapatu lekua he tiaki taofiaga ha Isaraela? (e) Ko e heigoa ne taute he tau perofeta ha Paala? (i) Ko e heigoa ne taute e Elia?
6 Ne taute e feleveiaaga he matakavi he fatapoa a Iehova ne “kua maona,” liga ke fakafiafia aki a Iesepela. (1 Tau Patuiki 18:30) Momoko ni, ha ko e tau Isaraela ne o atu kua nakai iloa tonu ko hai—ko Iehova po ko Paala—kua maeke mooli ke fakato e uha ne manako lahi ki ai. Ne hukui he 450 e perofeta a Paala, ka ko Elia ni tokotaha e perofeta ne hukui a Iehova. He hagaaki atu ke he matapatu lekua ha lautolu, ne hūhū a Elia ke he tau tagata: “To fakauaua a mutolu mo e loto ua ato a fe?” Ti, ke he tau kupu mukamuka lahi, ne tuku e ia e matakupu ki mua ha lautolu: “Kaeke ko e Atua a Iehova, kia mumui atu a a mutolu kia ia.” Ke omoomoi e tau Isaraela fakauaua ke foaki e fakamooli katoatoa ki a Iehova, ne talahau e Elia ke kamatamata ko hai e Atua mooli. Ti ua mogoia e povi tane ka tamate mo e poa, taha ma Iehova mo e taha ma Paala. Ko e Atua mooli to huhunu e poa haana aki e afi. Ne tauteute he tau perofeta ha Paala e poa ha lautolu, ti ke he tau matahola loga ne pehē age a lautolu: “Paala na e, kia fanogonogo mai ā kia mautolu.” He magaaho ne kamata a Elia ke va ki a lautolu, ne helehele e lautolu a lautolu ato tafe mai e toto, mo e tauui age a lautolu mo e leo lahi. Ka e nakai fai tali.—1 Tau Patuiki 18:21, 26-29.
7 Ko e magaaho ha Elia mogonei. Fakamua, ne taute e ia e fatapoa ha Iehova mo e tuku ai ki luga e tau vala he punua povi. Mui mai, ne fekau e ia ke liligi e tau paelo vala vai ne fa ki luga he poa. Ne lagatolu e taute pihia ato puke e luo ne takai he fatapoa he vala vai. Ti liogi a Elia: “Iehova na e, ko e Atua a Aperahamo, mo Isaako, mo Isaraela, kia fakailoa mai e koe ke he aho nai, ko koe ko e Atua a Isaraela, ko au foki ko e hau a fekafekau, kua eke foki e au e tau mena oti ke lata mo e hau a kupu. Kia fanogonogo mai a koe kia au, Iehova na e, kia fanogonogo mai ā kia au, kia iloa ai e motu nai ko koe ko Iehova ko e Atua, ti kua liuaki mai ai e koe ha lautolu a tau loto.”—1 Tau Patuiki 18:30-37.
8. Fēfē e tali he Atua ke he liogi ha Elia, mo e ko e heigoa e fakafiliaga ne taute he perofeta?
8 Ne tali e Atua mooli he huhunu e poa mo e fatapoa aki e afi mai he lagi. Ne huhunu foki he afi ia e vala vai i loto he luo ne takai he fatapoa! Manamanatu la ke he aga he tau Isaraela. “Ti fakaveveli fakafohifo ai a lautolu, kua pehe age, ko Iehova ko e Atua a ia; ko Iehova, ko e Atua a ia!” Ne taute foki e Elia e fakafiliaga tonu, he poaki ke he tau Isaraela: “Kia tapaki a e mutolu e tau perofeta a Paala; aua neke hola taha ha lautolu.” Ati kelipopo ai 450 e tau perofeta oti ha Paala i lalo he Mouga ko Karamelu.—1 Tau Patuiki 18:38-40.
9. Puhala fē ne kamatamata agaia ai e tau tagata tapuaki mooli?
9 He aho aoga lahi nei, kua liu laia a Iehova fakato e uha ke he motu tali mai he tolu mo e hafa e tau! (Iakopo 5:17, 18) Maeke ia koe ke fakatino e tau Isaraela hane fetutalaaki he liliu a lautolu ki kaina; ne fakamooli ni e Iehova ko ia e Atua mooli. Ka e nakai mafai e tau tagata tapuaki ha Paala. Ne fakatumau e Iesepela e matagahua haana he favale ke he tau fekafekau ha Iehova. (1 Tau Patuiki 19:1, 2; 21:11-16) Ati liu kamatamata foki e mahani fakamooli he tau tagata he Atua. To foaki nakai e lautolu e fakamooli katoatoa ki a Iehova ka hoko mai haana aho he fakafiliaga ke he tau tagata tapuaki ha Paala?
Taute Mogonei e Fifiliaga Tonu
10. (a) He tau vahā foou nei, ko e heigoa ne hane taute he tau Kerisiano fakauku? (e) Ko e heigoa e kakano ke omaoma ke he poaki ne moua he Fakakiteaga 18:4?
10 He tau vahā foou nei, kua taute he tau Kerisiano fakauku e gahua pihia tuga ha Elia. Mai he tau kupu he gutu mo e he tau lau tohi lolomi, kua hataki e lautolu e tau tagata he tau motu i fafo mo e i loto ha Kerisitenitome hagaao ke he hagahagakelea he lotu fakavai. Ko e fua, kua totou miliona ne taute e fifiliaga tonu ke fakamotuhia e fakafetuiaga ha lautolu ke he lotu fakavai. Ne tukulele e lautolu e tau momoui ha lautolu ki a Iehova mo e eke mo tau tutaki papatiso ha Iesu Keriso. E, kua fanogonogo a lautolu ke he ole fakamafiti he Atua hagaao ke he lotu fakavai: “Haku motu na e, ati o kehe ā mutolu ia ia, neke fakalataha a mutolu mo ia ke he hana tau hala, neke moua foki a mutolu he hana tau malaia.”—Fakakiteaga 18:4.
11. Ko e heigoa kua lata ke moua e taliaaga a Iehova?
11 Ko e falu miliona, ne futia ke he fekau fakave ke he Tohi Tapu ne folafola he Tau Fakamooli a Iehova, kua fakauaua agaia hagaao ke he mena ne kua lata ke taute e lautolu. Falu ia lautolu nei kua fai vehā ato o ke he tau feleveiaaga Kerisiano, tuga ke he fakamanatuaga he Kaiaga Afiafi he Iki po ke tau lauga he fonoaga he fahimotu. Kua fakamafana atu a mautolu ki a lautolu ia ke manamanatu fakatekiteki ke he tau kupu ha Elia: “To fiha e leva ka nonofo a mutolu i luga he fuga pā?” (1 Tau Patuiki 18:21, New English Bible) He nakai lata ke fakatuai, kua lata ia lautolu ke taute mogonei e fifiliaga tonu mo e gahua fakamakutu ke he foliaga ke eke mo tau tagata tapuaki kua tukulele mo e papatiso ha Iehova. Ko e tau amaamanakiaga ha lautolu ke moui tukulagi kua hagahaga kelea lahi!—2 Tesalonia 1:6-9.
12. Ko e heigoa e tuaga hagahaga kelea ne mokulu e falu Kerisiano papatiso ki ai, mo e ko e heigoa kua lata ia lautolu ke taute?
12 Momoko ai, ko e falu Kerisiano papatiso kua nakai fakatumau po ke hakahakau ke he tapuakiaga ha lautolu. (Heperu 10:23-25; 13:15, 16) Kua galo he falu e makutu ha lautolu kakano he matakutaku ke he favaleaga, ko e fakaatukehe ke he puhala moui, tau laliaga ke mautu, po ke he tutuli e fiafia fakatagata. Ne hataki e Iesu ko e tau mena nei ka fakalolelole, fakaapitia, mo e fakahēhē aki e falu tutaki haana. (Mataio 10:28-33; 13:20-22; Luka 12:22-31; 21:34-36) He nakai ‘fakauaua ke he loto ua,’ kua lata ia lautolu pihia ‘ke eketaha mo e tokihala’ he taute e fifiliaga tonu ke fakamooli ha lautolu a tukuleleaga ke he Atua.—Fakakiteaga 3:15-19.
Fakaotioti Fakalutukia e Lotu Fakavai
13. Fakamaama e tuaga i Isaraela he magaaho ne fakauku a Iehu ko e patuiki.
13 Ko e kakano ne mafiti lahi ai ma e tau tagata ke taute mogonei e fifiliaga tonu, kua kitia ai ke he mena ne tupu ki Isaraela kavi ke 18 e tau he mole e fakamooli e matakupu ke he Atua mooli he Mouga ko Karamelu. Ko e aho fakafili ha Iehova ke he tapuakiaga Paala kua hoko fakalutukia mo e fakaofo ke he vahā ne fekafekau e hukui ha Elia, ko Elisaio. Ne pule e tama tane he Patuiki ko Ahapo ko Ioramo i Isaraela, ti kua moui agaia a Iesepela ko e matua fifine ne patuiki. Taute fakamatomo, ne fakafano e Elisaio e fekafekau haana ke fakauku e iki he kau ha Isaraela, ko Iehu, mo patuiki foou. He magaaho ia, ko Iehu he faahi uta he Ioritana i Ramota-Kiliata, hane tau ke he tau fi ha Isaraela. Ko e Patuiki ko Ioramo i Isereelu kua haia he fahi uta he pahua ne tata ki Mekito, hane malolo fakahaga mai he pakia he tau.—2 Tau Patuiki 8:29–9:4.
14, 15. Ko e heigoa e poakiaga ne moua e Iehu, mo e tali fēfē a ia?
14 Hanei e mena ne poaki e Iehova ki a Iehu ke taute: “Ti kelipopo e koe e magafaoa a Ahapo ko e hau a iki, kia lalago e au kia Iesepela e toto he haku a tau fekafekau ko e tau perofeta, katoa mo e toto he tau fekafekau oti a Iehova. Ha ko e mena to mahaikava e magafaoa oti kana a Ahapo. . . . To kai foki he tau kuli a Iesepela ke he fonua ko Isereelu, ti nakai tanu e taha a ia.”—2 Tau Patuiki 9:7-10.
15 Ko e tagata fifili tonu a Iehu. Nakai fakatuai, ne hopo a ia ki loto he kariota mo e fakaholo mafiti atu ki Isereelu. Ne mailoga he tagata leoleo i Isereelu e puhala fakaholo ha Iehu mo e hokotaki ke he Patuiki ko Ioramo, ati hopo a Ioramo ki loto he kariota haana mo e finatu ke feleveia mo e iki he haana kau. He feleveia a laua, ne hūhū a Ioramo: “Iehu na e, kua mafola nakai?” Ne tali a Iehu: “Ke mafola ha ha, he loga pihia e tau feuaki he hāu a matua fifine ko Iesepela, mo e hana tau lagatau taulaatua?” Ti, ato hola e Patuiki ko Ioramo, ne aaki mai e Iehu e kaufana mo e fana a Ioramo ti tuina e ate haana.—2 Tau Patuiki 9:20-24.
16. (a) Ko e heigoa e tuaga ne amanaki e tau fekafekau pule ha Iesepela ti fakafehagai ki ai? (e) Ko e puhala fē ne fakamooli e kupu a Iehova hagaao ki a Iesepela?
16 Nakai moumou magaaho, ne fakamafiti atu a Iehu ke he maaga he kariota haana. Kitekite mai he fakamaama, ne feleveia e Iesepela ne vali fakamatolu e tau mata mo Iehu mo e totoko fakamatakutaku. He nakai fanogonogo ki a Iesepela, ne hea a Iehu ma e lalagoaga: “Ko hai kia kua kau mo au? Ko hai?” Kua lata e tau fekafekau ha Iesepela ke taute mogonei e fifiliaga tonu. Ne tokoua po ke tokotolu e fekafekau pule ne fakakiakia mai he fakamaama. Mogoia ni, ati kua kamatamata e loto fakamooli ha lautolu. “Kia liti hifo e mutolu a ia,” he fekau e Iehu. Ti liti hifo he tau fekafekau pule a Iesepela ke he puhalatu i kelekele, ati taholi he tau solofanua mo e he kariota ha Iehu a ia. Kua hokotia tuai e tagata ne fakatu e tapuakiaga Paala i Isaraela ke he fakaotiaga ne latatonu mo ia. Fakamua to fai magaaho ke tanu a ia, kua kai he tau kuli e tino haana, tuga ni he talahau tuai.—2 Tau Patuiki 9:30-37.
17. Ko e heigoa kua lata he fakafiliaga he Atua ki a Iesepela ke fakamalolo aki e tua ha tautolu he vahā anoiha?
17 Ko e fakaotiaga ofoofogia pihia foki ka hokotia ke he fifine fakataka fakatai ne ha ha i ai e higoa ‘Papelonia Lahi.’ Kua hukui he fifine fakataka e tau lotu fakavai he lalolagi ha Satani, ne tupu mai he māga i tuai ha Papelonia. He mole e fakaotiaga he tau lotu fakavai, ti fuluhi atu a Iehova ko e Atua ke he tau tagata oti ne kau ke he lalolagi ha Satani. To fakaotioti foki a lautolu nei, ke fakameā e puhala ma e lalolagi tututonu foou.—Fakakiteaga 17:3-6; 19:19-21; 21:1-4.
18. He mole e mate a Iesepela, ko e heigoa ne tupu ke he tau tagata tapuaki a Paala i Isaraela?
18 He mole e mate a Iesepela, ne nakai moumou magaaho e Patuiki ko Iehu ke tamate e hologa katoa ha Ahapo mo e matapatu kau ne lalago ki a ia. (2 Tau Patuiki 10:11) Ka e tokologa e tau Isaraela ne tapuaki ki a Paala ne nonofo hifo he motu. Ki a lautolu nei, ne taute e Iehu e fifiliaga tonu ke fakakite haana a ‘malolo ha ko Iehova.’ (2 Tau Patuiki 10:16) He fakatupua ke eke ko e tagata tapuaki a Paala, ne fakatoka e Iehu e kaiaga mahaki he faituga ha Paala ne ta e Ahapo i Samaria. Ne o mai oti e tau tagata tapuaki Paala i Isaraela ke he kaiaga. Ha kua apitia i loto he faituga, ne kelipopo he tau tagata ha Iehu a lautolu oti kana. Ne fakahiku he Tohi Tapu e fakamauaga aki e tau kupu: “Ne fakaoti ai pihia e Iehu a Paala i Isaraela.”—2 Tau Patuiki 10:18-28.
19. Ko e heigoa e monuina lahi mahaki ne tatali e “moto tagata tokologa” he tau tagata tapuaki fakamooli ha Iehova?
19 Ne fakaotioti e tapuakiaga Paala mai i Isaraela. To hoko mooli e fakaotiaga fakalutukia mo e ofoofogia pihia ke he tau lotu fakavai he lalolagi nei. Ko e ha hai e faahi ka ha ha ai a koe he magahala he aho lahi he fakafiliaga? Kia taute mogonei e fifiliaga tonu, ti liga to monuina a koe ke fakalataha mo e “moto tagata tokologa” he tau tagata ne hao mai he “matematekelea lahi.” Ti liu agataha ai a koe ke onoono ki tua mo e fiafia, mo e fakaheke atu a koe ke he Atua he fakahoko e fakafiliaga ke he “fifine fakataka lahi, ko ia ne fakakelea e lalolagi ke he hana feuaki.” He kaufakalataha mo e falu tagata tapuaki mooli, to talia e koe e tau kupu fiafia ne lologo he tau leo mai he lagi: “Kia fakaheke ki a Ioha, a mutolu ma tau tagata, kakano ko Iehova ko e ha tautolu a Atua, ko e Malolō Mua Ue Atu, kua kamata tuai ke pule ko e patuiki.”—Fakakiteaga 7:9, 10, 14; 19:1, 2, 6, NW.
Tau Hūhū ke Manamanatu Fakahokulo Ki Ai
• Puhala fe ne hala ai e tau Isaraela i tuai he tapuakiaga Paala?
• Ko e heigoa e tiaki taofiaga lahi ne talahau tuai he Tohi Tapu, mo e kua fakamooli fēfē e perofetaaga ia?
• Puhala fe ne utakehe e Iehu e tapuakiaga Paala?
• Ko e heigoa kua lata ia tautolu ke taute ke hao mai e aho he fakafiliaga he Atua?
[Tau Hūhū he Fakaakoaga]
[Mepe he lau 14]
(Ma e puhala katoa ne tohi aki, kikite e tohi)
Soko
Afeka
Helekata
Iokeneama
Mekito
Tanaka
Totana
SAMARIA
Enetoro
Sunema
Ofira
Isereelu
Ipelamo (Katari-moni)
Tiresa
Petesemesa
Petesani (Petesana)
Iapesa-Kiliata?
Apela-mehola
Petarepelu
Ramota-Kiliata
Mouga
Mouga ko Karamelu
Mouga ko Tapora
Morē
Mouga ko Kilepoa
[Tau Tahi]
Tahi he Metiteraneani
Tahi a Kalilaia
[Vailele]
Vailele ko Ioritana
[Vaikeli]
Vaikeli ha Herota
[Credit Line]
Based on maps copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel
[Tau Fakatino he lau 15]
He fakalataha tumau ke he fakamatalaaga he kautū mo e o ke he feleveiaaga Kerisiano ko e tau vala aoga lahi he tapuaki mooli
[Fakatino he lau 16, 17]
Ke tuga a Iehu, ko e tau tagata oti ne manako ke hao mai he aho a Iehova kua lata ke taute e fakafiliaga tonu