Skip to content

Skip to table of contents

Tiaki, Ekefakakelea, mo e Momotua

Tiaki, Ekefakakelea, mo e Momotua

Tiaki, Ekefakakelea, mo e Momotua

HE TAUTE a ia he viko haana, ko e tagata ala po kua nakai amanaki ke he mena matakutaku ka kitia e ia. Haia ni i fafo he fale he tau tagata monuina, ne kitia e ia ua e gati tino—ko e hoa mau momotua kua hohopo hifo he pu fakamaama he fata ke valu aki he fale tokoluga. Pete he ofo he tamate ne laua a laua, kua mua atu e ofomate he kakano ne taute pihia e laua. Ne moua e kala tohi he kato tapulu he taane ne pehē: “Kua fakaoti e maua e tau momoui ha maua ha kua ekefakakelea mo e favale tumau mai e tama taane mo e figona ha maua ki a maua.”

Kua fakaliga kehe e tala matafeiga nei, ka ko e matapatu lekua ko e mena fakatupetupe ne tupu tumau. Mooli, ko e ekefakakelea he tau momotua kua lauia e tau faahi oti he lalolagi. Manamanatu la ke he tau mena na i lalo:

• He taha kumikumiaga, ne hokotaki ko e 4 e pasene he tau tagata momotua i Kanata kua ekefakakelea po ke fakavaia—ti fa mahani ke taute he tagata he magafaoa. Ka e, kua tokologa e tau tagata momotua ne ma lahi po ke hopoate lahi ke tala e tau matematekelea ha lautolu. Ko e numera mooli kua liga tata ke he 10 e pasene, he talahau he tau pulotu.

• “Ko e motu Initia, ne tuga na malolō e tau pipiaga fakamagafaoa ha lautolu, kua malolo hifo ai ha kua tupu lahi e numera he tau tagata momotua kua nakai manako e tau fanau ha lautolu ki ai,” he hokotaki he mekasini India Today.

• Mai he tau fuafuaaga mitaki ne ha ha i ai, “kavi he 1 mo e 2 e miliona he tau Amerika ne 65 e tau po ke motua atu ne pakia, fakavaia, po kua ekefakakelea ke he falu puhala mai he taha tagata ne falanaki a lautolu ki ai ke leveki po ke puipui,” he talahau he National Center on Elder Abuse. Ko e hagai ikifakafili he takaiaga i San Diego, California, ne fakahigoa e ekefakakelea he tau tagata momotua “ko e lekua kelea lahi mahaki kua fehagai mo e fakatufono he vahā nei.” Ne lafi e ia: “Kitia e au to tupu ki mua e lekua ke he tau tau gahoa i mua.”

• I Canterbury, Niu Silani, kua tupetupe fakahaga ha kua eke e tau tagata momotua ke fakakivi ki ai e tau tagata he magafaoa—mua atu ki a lautolu ne hufia ke he tau lekua he tulaki, kava, po ke pelē tupe. Ko e numera he tau lekua ne hokotaki mai he ekefakakelea he tau tagata momotua i Canterbury kua malikiti mafiti mai he 65 he 2002 ke he 107 he 2003. Ko e takitaki lahi he taha faahi gahua ne fakatū ke puipui e tau ekefakakelea pihia ne pehē kua liga ko e ‘tama mena tote’ ne liga fakakite mai he numera nei.

• Ne talahau he Japan Federation of Bar Associations ko e “tau tagata momotua ne ekefakakelea kua lata ke mua hake e mataala ki ai ke he tau fanau ne ekefakakelea po ke falu favale he loto kaina,” he hokotaki mai he The Japan Times. Ko e ha? Taha kakano he talahau he Times, ka “fakatatai ke he ekefakakelea e tama po ke ekefakakelea he hoa, ne fa leva e ekefakakelea he tau tagata momotua to iloa, taha vala kua tuga e logona hifo he tau matua momotua e fai fakalagoaga ke he favale ne taute he tau fanau ha lautolu, mo e liga ha kua fa kaumahala e fakatufono mo e tau takitaki he maaga ke taute e lekua.”

Ko e tau fakataiaga kūkū nei ne tutupu he lalolagi katoa kua fakalagalaga a tautolu ke hūhū: Ko e ha ne tokologa e tau tagata momotua ne tiaki mo e ekefakakelea? Fai amaamanakiaga nakai to moua ha mitaki? Ko e heigoa e fakamafanaaga ma lautolu ne momotua?