“Kua Lahi Ni Haku a Manako ke he Hāu a Fakatufono”
“Kua Lahi Ni Haku a Manako ke he Hāu a Fakatufono”
“Kua lahi ni haku a manako ke he hāu a fakatufono; kua manamanatu au ki ai ke he aho oti.”—SALAMO 119:97.
1, 2. (a) Ko e heigoa e tuaga ne fehagai mo e tagata tohia ne omoomoi he Salamo 119? (e) Fēfē e tali haana ki ai, mo e ko e ha?
NE FEHAGAI e tagata tohia he Salamo 119 mo e kamatamata vevela. Ko e tau fi fakaikaluga ne fakaheu e fakatufono he Atua ne vaiga mo e pikopiko hagaao ki a ia. Ne pulega mo e favale e tau iki hagaao ki a ia. Kua agaagai e tau tagata kelea ia ia, ti kua hagahaga kelea lahi e moui haana. Ti taute he tau mena oti nei a ia ke [“nakai mohe ha ko e momoko,” NW]. (Salamo 119:9, 23, 28, 51, 61, 69, 85, 87, 161) Pete ni ko e matematekelea nei, ne lologo e salamo: “Kua lahi ni haku a manako ke he hāu a fakatufono; kua manamanatu au ki ai ke he aho oti.”—Salamo 119:97.
2 Lata mogoia ia koe ke hūhū hifo, “Maeke fēfē e fakatufono he Atua ke eke mo punaaga he fakatotoka mo e mafanatia ke he salamo?” Ha kua mauokafua ke he fiafia ha Iehova ne fakamalolō aki a ia. Mo e iloa lahi e tau foakiaga fakaalofa he fakatufono ia ati fiafia ai e salamo, pete ko e tau mena uka ne fakatupu he tau tagata totoko. Ne mailoga e ia e fehagai fakaalofa ha Iehova mo ia. Taha mena foki, he fakagahua e takitakiaga mai he fakatufono he Atua ne mua atu e pulotu he salamo ke he tau fi haana mo e kua fakamoui foki a ia. He omaoma ke he fakatufono ne moua e ia e mafola mo e manamanatuaga mitaki.—Salamo 119:1, 9, 65, 93, 98, 165.
3. Ko e ha ne paleko ai ma e tau Kerisiano ke moui fakatatau ke he tau tutuaga mahani Atua he vahā nei?
3 Ko e falu fekafekau he Atua he vahā nei hane fakafitā foki ke he tau kamatamata kelea muitui ma e tua ha lautolu. Liga kua nakai fehagai a tautolu ke he tau mena fakahagahaga kelea he moui ke tuga e salamo, ka kua nonofo a tautolu he “tau aho fakamui to hohoko mai ai e tau aho uka.” Tokologa e tagata ne matutaki mo tautolu he tau aho oti ne nakai ofania e tau mena fakaagaaga—ko e tau foliaga ha lautolu ko e ofaofa fakatagata mo e velevelekoloa, ko e aga ha lautolu kua fakatokoluga mo e nakai fakalilifu. (2 Timoteo 3:1-5) Ko e tau Kerisiano fuata kua fehagai tumau mo e tau kamatamata ke he ha lautolu a fakamooli ke he tau mahani mitaki. Ke he tau takatakaiaga pihia, kua uka ke fakatumau e fakaalofa ha tautolu ma Iehova mo e tau mena kua hako. Maeke fēfē mogoia ke puipui ne tautolu a tautolu?
4. Puhala fe ne fakakite he salamo e loto fakaaue ma e fakatufono he Atua, ti kua lata kia e tau Kerisiano ke taute pihia foki?
4 Ko e mena ne lagomatai e salamo ke kautū ke he tau peehiaga ne fehagai mo ia, ne tukulele e ia e magaaho ke fakaako fakahokulo e fakatufono he Atua mo e loto fakaaue. Ko e puhala ia ati ofania e ia e fakatufono he Atua. Mooli, kua teitei ke talahau i loto he tau kupu oti he Salamo 119 falu vala he fakatufono ha Iehova. * Ko e tau Kerisiano he vahā nei kua nakai i lalo he Fakatufono faka-Mose, ne foaki he Atua ke he motu ha Isaraela i tuai. (Kolose 2:14) Pete ia, kua aoga agaia e tau matapatu fakaakoaga ne fakakite he Fakatufono ia. Kua mafanatia e tau matapatu fakaakoaga nei ke he salamo, ti maeke ke pihia foki ke he tau fekafekau he Atua hane taufetului ke fahia ke he tau mena uka he moui he vahā nei.
5. Ko e heigoa e tau vala he Fakatufono faka-Mose ka fakatutala a tautolu ki ai?
5 Kia kitekite la ke he fakamalolōaga kua maeke ke moua e tautolu mai he tau vala ne tolu he Fakatufono faka-Mose: ko e fakaholoaga he Sapati, ko e foakiaga he okoaga, mo e poakiaga ke he velevelemena. Ke he tau mena takitaha, to mailoga e tautolu kua aoga ke loto fakaaue ke he tau matapatu fakaakoaga i tua he tau fakatufono nei kaeke fehagai a tautolu mo e tau paleko ne fakamailoga e vahā ha tautolu.
Fakamakona e Manako Fakaagaaga ha Tautolu
6. Ko e heigoa e tau manako aoga lahi ne ha ha he tau tagata oti?
6 Kua tufuga e tagata mo e tau manako loga. Ke fakatai ki ai, kua aoga lahi e tau mena kai, tau mena inu, mo e tau fale ke tumau e tagata ke moua e malolō tino mitaki. Pete ia, kua lata foki e tagata ke leveki haana a “tau mena fakaagaga.” To nakai fiafia mooli a ia ato taute ai e ia. (Mataio 5:3, NW) Ne mailoga e Iehova e aoga lahi ke fakapuke e manako pauaki nei ati poaki e ia e tau tagata haana ke nakai taute e tau gahua mahani mau ha lautolu ke he taha e aho katoa he tau faahi tapu takitaha ke maeke ke hagaaki atu ke he tau mena fakaagaaga.
7, 8. (a) Taute fēfē he Atua e Sapati ke kehe mai he falu aho? (e) Ko e heigoa e kakano he Sapati?
7 Ne peehi he fakaholoaga he Sapati e aoga he tutuli e tau mena fakaagaaga. Ko e kitiaaga fakamua he kupu “sapati” i loto he Tohi Tapu kua matutaki ke he foakiaga he manai he tutakale. Ne tala age ke he tau Isaraela kua lata ia lautolu ke ono e aho ka oko e tau areto ne foaki faka-Atua. He aho ke ono aki, kua lata ia lautolu ke oko e ‘areto ma e tau aho ne ua,’ ha ko e mena nakai fai foakiaga pihia e aho ke fitu aki. Ko e aho ke fitu aki ko e “sapati tapu ki a Iehova,” magaaho ka nonofo takitokotaha ke he haana ni a fale. (Esoto 16:13-30) Ne poaki he taha he Tau Fakatufono Hogofulu ke nakai fai gahua ka taute he Sapati. Ko e aho fakatapu a ia. Ko e fakahala he nakai omaoma ki ai ko e mate.—Esoto 20:8-11; Numera 15:32-36.
8 Ne fakakite he fakatufono he Sapati e manatu ha Iehova ke he levekiaga fakatino mo e fakaagaaga ke he haana tau tagata. “Ne eke e sapati ha ko e tau tagata,” he talahau e Iesu. (Mareko 2:27) Kua nakai ni fakaatā e tau Isaraela ke okioki ka e age foki e magaaho ma lautolu ke fakatata atu mo e fakakite e fakaalofa ma e ha lautolu a Tufuga. (Teutaronome 5:12) Ko e aho ke fakaaoga katoatoa ma e tau mena fakaagaaga. Putoia ki ai e tapuaki fakamagafaoa, liogi, mo e manamanatu fakahokulo ke he Fakatufono he Atua. Kua puipui he fakaholoaga e tau Isaraela mai he fakaaoga e tau magaaho mo e tau malolō katoa ha lautolu ke tutuli e tau koloa he tino. Ne fakamanatu age he Sapati kua mua ue atu e aoga he fakafetuiaga ha lautolu mo Iehova ke he ha lautolu a tau momoui. Ne liu fatiaki e Iesu e matapatu fakaakoaga tumauokafua ia he pehē: “Kua tohi, Nakai ko e tau mena kai hokoia ke moui ai ha tagata, ka ko e tau kupu oti ne to mai he fofoga he Atua.”—Mataio 4:4.
9. Ko e heigoa e fakaakoaga ne foaki he fakaholoaga he Sapati ma e tau Kerisiano?
9 Ko e tau tagata he Atua mogonei kua nakai lata ke taute e okiokiaga he fakaholoaga he Sapati ke he 24 e tulā, ka kua mua atu e kakano he sapati ia mai he fiafia ke he tau mena i tuai. (Kolose 2:16) Ti nakai kia ko e fakamanatuaga a ia ke lata foki ia tautolu ke tuku fakamua e tau gahua fakaagaaga? Ko e tau mena tapu kua nakai lata ke matanumia he tau matagahua he tino po ke tau tutuliaga fakafiafia. (Heperu 4:9, 10) Ti liga hūhū hifo a tautolu: “Ko e heigoa e mena ne mua he haaku a moui? Kua tuku fakamua nakai e au e fakaakoaga, liogi, fano ke he tau feleveiaaga Kerisiano, mo e fakamatala e tala mitaki he Kautu? Po kua fakatauhele kia he falu manako foki e tau gahua pihia?” Kaeke tuku fakamua e tau mena fakaagaaga he tau momoui ha tautolu, ne fakamooli mai a Iehova to nakai nonofogati a tautolu ke he tau mena aoga he moui.—Mataio 6:24-33.
10. Maeke fēfē a tautolu ke aoga mai he foaki e tau magaaho ma e tau mena fakaagaaga?
10 Ko e tau magaaho ne fakaaoga e tautolu ke fakaako e Tohi Tapu fakalataha mo e tau tohi ne fakavē ki ai, pihia foki e manamanatu fakahokulo ke he fekau i loto, ka lagomatai a tautolu ke fakatata lahi atu ki a Iehova. (Iakopo 4:8) Ko Susan, he kavi ke 40 e tau kua mole, ne kamata ke fakaatā e magaaho ke fakaako e Tohi Tapu, ne talahau kua nakai fiafia ai ke he magaaho fakamua. Ko e matagahua mamafa. Ka e he lahi e haana totou, ne lahi foki haana fiafia ki ai. Mogonei kua momoko lahi a ia kaeke ke tupu taha mena ti nakai taute e fakaakoaga fakatagata haana. “Ne lagomatai he fakaakoaga au ke iloa a Iehova ko e Matua,” he talahau e ia. “Maeke ia au ke falanaki ki a ia, pipiki ki a ia, mo e mauokafua ke liogi ki a ia. Ko e mena ofoofogia ke mailoga e fakaalofa lahi ha Iehova ma e tau fekafekau haana, puhala ne fakaalofa mai ki a au fakatagata, mo e lagomatai haana ki a au.” Ko e fiafia lahi ha ia ka moua mai he leveki tumau e tau manako fakaagaaga ha tautolu!
Fakatufono he Atua ke he Okoaga
11. Puahala fe ne gahua ai e fakaholoaga he okoaga?
11 Ko e vala ke uaaki he Fakatufono faka-Mose ne fakaata e manamanatu he Atua ma e levekiaga he tau tagata haana ko e tonuhia ke oko. Ne poaki e Iehova, he magaaho ka helehele he tagata gahua faama i Isaraela e tau fua he haana fonua, kua lata ke fakaatā e tau nonofogati ke okooko e tau mena ne toka hifo he tau tagata helehele. Kua nakai lata e tau tagata gahua faama ke helehele oti e tau kalakala he tau fonua, po kua lata ia lautolu ke oko e tau fua vine mo e tau fua olive ne toe. Ko e tau toetoe he tau fua saito ne mokulu puleheu he fonua kua nakai lata ke oko. Ko e fakaholoaga fakaalofa anei ma e tau nonofogati, tau tagata motu kehe, tau tama nakai fai matua, mo e tau takape. Ka e mooli, kua lata a lautolu ke gahua fakamalolō, ha ko e mena ka pihia, to nakai kaiole a lautolu.—Levitika 19:9, 10; Teutaronome 24:19-22; Salamo 37:25.
12. Ko e heioga e fifiliaga ne foaki he fakaholoaga he okoaga ke he tau tagata gahua faama?
12 Ne nakai talahau fakatonu he fakatufono he okoaga e lahi he fua ka toka hifo he tau tagata gahua faama ma e tau nonofogati. Ko lautolu ni ka fifili e laulahi po ke lautote he tau ava saito ne nakaila helehele he tau kalakala he fonua. He puhala nei, ne fakaako he fakaholoaga e mahani fakamokoi. Ne foaki ke he tau tagata gahua faama e magaaho ke fakakite e loto fakaaue ha lautolu ke he Foaki he heleheleaga, ha “ko ia kua fakaalofa ke he tagata nofogati, kua fakalilifu atu a ia [ke he haana Tufuga.]” (Tau Fakatai 14:31) Ko Poasa e tagata ne taute pihia. Ne taute e ia ke maeke ia Ruta, ko e takape, ke lahi e saito ka okooko he fonua haana. Ne palepale fakalahi e Iehova a Poasa ma e haana fakamokoi.—Ruta 2:15, 16; 4:21, 22; Tau Fakatai 19:17.
13. Ko e heigoa he fakatufono he okoaga i tuai ne fakaako ki a tautolu?
13 Ko e matapatu fakaakoaga i tua he fakatufono he okoaga kua nakaila hiki. Kua amanaki a Iehova ma e tau fekafekau haana ke fakamokoi, mua atu ke he tau nonofogati. Ka lahi e fakamokoi ha tautolu, to lahi mahaki foki e monuina. “Kia foaki atu e mutolu, ti foaki mai ai kia mutolu,” he talahau e Iesu. “To foaki mai e lautolu ke he tapulu ha mutolu ko e fafatiaga mitaki, kua fofota mo e lulululu ai, ke puke mo e puā ki tua. Ha ko e fafati ke fafati atu ai e mutolu, to fafati mai ai kia mutolu.”—Luka 6:38.
14, 15. Maeke fēfē ia tautolu ke fakakite e fakamokoi, ti liga aoga fēfē ki a tautolu mo lautolu ne lagomatai e tautolu?
14 Ne tomatoma e aposetolo ko Paulo ki a tautolu ‘kia mahani mitaki ke he tau tagata oti kana, ka e au atu ke he faoa ne tua.’ (Kalatia 6:10) Ko e mena ia, kua latatonu ia tautolu ke manamanatu kua moua he tau matakainaga Kerisiano e lagomatai fakaagaaga he ha magaaho ni ka fehagai a lautolu mo e tau kamatamata ha ko e ha lautolu a tua. Ka e liga manako lagomatai fakatino foki nakai a lautolu, tuga e o atu ke he Fale he Kautu po ke o ke fakatau e tau mena kai ha lautolu? Fai tagata motua, gagao, po ke takoto fale tumau nakai he fakapotopotoaga haau, ka olioli ke he ahiahi fakamafana po ke lima lagomatai? Kaeke lali a tautolu ke mataala ke he tau manako pihia, to liga maeke ia Iehova ke fakaaoga a tautolu ke tali e tau liogi haana ne manako lagomatai. Pete ko e matagahua Kerisiano a ia ke felevekiaki, ko e taute pihia kua lagomatai foki e tagata leveki. He fakakite e fakaalofa mooli ke he tau matakainaga tapuaki, ko e punaaga a ia he fiafia lahi mo e mahomo e makona ka moua e tautolu e taliaaga ha Iehova.—Tau Fakatai 15:29.
15 Taha puhala aoga ka fakakite he tau Kerisiano e aga fakamokoi he fakaaoga e magaaho mo e malolō ha lautolu ke tutala hagaao ke he tau finagalo he Atua. (Mataio 28:19, 20) Ko e tagata ne moua e fiafia he lagomatai taha ke hokotia ke tukulele e moui haana ki a Iehova, kua iloa e mooli he tau kupu ha Iesu: “Kua mua e monuina hana ke foaki atu, ke he monuina hana ke talia mai.”—Gahua 20:35.
Puipui Mai he Velevelemena
16, 17. Ko e heioga ne fakatikai he fakatufono ke hogofulu aki, ti ko e ha?
16 Ko e vala ke tolu aki he Fakatufono he Atua ki a Isaraela ka fakatutala a tautolu ki ai ko e poakiaga ke hogofulu aki, ne fakatikai e velevelemena. Ne tohi he Fakatufono: “Aua neke manako a koe ke he fale he taha tagata, aua neke manako a koe ke he hoana he taha tagata, po ke hana fekafekau tane, po ke hana fekafekau fifine, po ke hana povi, po ke hana asini, po ke taha mena kehe he taha tagata.” (Esoto 20:17) Kua nakai maeke ha tagata ke omoi e poakiaga pihia, ha kua nakai fai tagata kua maeke ke totou e tau loto. Ka e, kua tuku fakatokoluga he poakiaga ia e Fakatufono ke mua atu ke he fakatokaaga fakatufono he tagata. Kua taute ai e tau Isaraela takitokotaha ke mataala kua fai fakalagoaga a ia ki a Iehova, ko ia ne maeke ke totou e tau hihiga he loto. (1 Samuela 16:7) Mua atu foki, ne fakakite he poaki nei e tupumaiaga he tau gahua fakalialia.—Iakopo 1:14.
17 Ne fakamafana he fakatufono ke he velevelemena e tau tagata he Atua ke kalo mai he velevelekoloa, lotokai, mo e fegui hagaao ke he tau tutuaga ha lautolu. Ne puipui mai foki a lautolu he kamatamata ke kaiha po ke mahani feuaki. To ha ha tumau ai e tau tagata ne loga e koloa ka nava a tautolu ki ai po kua tuga ke monuina lahi ki a tautolu. Kaeke ke kaumahala a tautolu ke tautaofi e tau manatu ke he tau tutuaga pihia, to nakai fiafia a tautolu ti mahekeheke atu ki a lautolu. Ne ui he Tohi Tapu e velevelemena ko e “loto kua tiaki.” Ka kua mitaki lahi a tautolu ka nakai velevelemena.—Roma 1:28-30.
18. Ko e heigoa e agaaga ne holofa he lalolagi he vahā nei, ti ko e heigoa e fua kelea ne tupu mai ai?
18 Ko e agaaga ne holofa he lalolagi he vahā nei kua fakaohooho e velevelekoloa mo e fepalekoaki. He puhala he fakatātāaga, ne fakaohooho he puhala fakafua tupe e tau manako ke he tau koloa foou mo e fa fakakite e manatu to nakai fiafia a tautolu ato moua ai. Ko e agaaga pihia ne vihiatia he Fakatufono ha Iehova. Matutaki ki ai ko e manako ke muhukoloa he lalolagi nei pete ko e tau fua mamahi mo e mautū tuai. Ne hataki he aposetolo ko Paulo: “Ko lautolu kua manako ke maukoloa, kua moua a lautolu he kamatamata, mo e hele, mo e tau manako lahi ne loga kua goagoa ai mo e kelea ai, ko e tau mena ia kua fakatomo ai e tau tagata ke he mahaikava mo e malaia. Ha ko e loto lahi ke he tau tupe, ko [e] vaka haia he tau mena kelea oti kana; ko e falu foki kua manako lahi ki ai, ti hehe ai a lautolu mai he tua, kua hoka e lautolu a lautolu ti ati ni ke he tau mena matematekelea loga.”—1 Timoteo 6:9, 10.
19, 20. (a) Ma lautolu ne ofania e fakatufono ha Iehova, ko e heigoa ne uho mooli ki a lautolu? (e) Ko e heigoa e matakupu he vala tala ka mui mai?
19 Ko lautolu ne ofania e fakatufono he Atua nukua mailoga e tau hagahaga kelea he agaaga velevelekoloa ti kua puipui mai i ai. Ko e salamo, ke fakatai ki ai, ne liogi ki a Iehova: “Kia fakahagao e koe hoku loto ke he hāu a tau fakatufono, ka e aua neke hagao ke he velevelemena. Kua mua e mitaki kia au e fakatufono he hāu a fofoga ke he tau auro mo e tau ario afe mo afe.” (Salamo 119:36, 72) Ha kua talitonu ke he mooli he tau kupu nei ka lagomatai a tautolu ke fakatumau e lagotatai kua lata ke kalo mai he tau hele he velevelekoloa, lotokai, mo e nakai fiafia ke he tuaga ha tautolu. Ko e kei ke moua e tau mena loga ko e “mahani Atua,” nakai ko e tanakiaga he tau koloa.—1 Timoteo 6:6.
20 Ko e tau matapatu fakaakoaga i tua he Fakatufono ne age e Iehova ke he motu a Isaraela i tuai, kua aoga lahi foki ke he vahā uka ha tautolu ke tuga ni he magaaho ne age e Iehova e Fakatufono ia ki a Mose. Ka lahi e fakagahuahua e tau matapatu fakaakoaga nei ke he tau momoui ha tautolu, to maama mitaki ai e tautolu, ti ka ofania ai, to fiafia lahi a tautolu. Ne fakamau he Fakatufono e tau fakaakoaga loga ma tautolu, mo e tau fakamanatuaga mauokafua ne uho lahi kua fakakite mai he tau momoui mo e he tau mena ne fakafitā ki ai e tau tagata he Tohi Tapu. Ko e falu ia lautolu nei to fakatutala ki ai he vala tala ka mui mai.
[Matahui Tala]
^ para. 4 Ko e 4 ni mai he 176 e kupu he salamo nei ne nakai talahau e tau poakiaga, tau fakafiliaga tonu, tau fakatufono, tau fekau, tau talahau, tau vagahau, tau fakafiliaga, tau mahani, tau puhala, po ke tau kupu ha Iehova.
To Tali Fefe e Koe?
• Ko e ha ne ofania he tagata tohia he Salamo 119 e fakatufono ha Iehova?
• Ko e heigoa ka ako mai he tau Kerisiano he fakaholoaga he Sapati?
• Ko e heigoa e aoga he fakatufono he Atua ke he okoaga?
• Puipui fēfē he poakiaga ke he velevelemena a tautolu?
[Tau Hūhū he Fakaakoaga]
[Fakatino he lau 9]
Ko e heigoa ne peehi he fakatufono he Sapati?
[Fakatino he lau 11]
Ko e heigoa ne fakaako he fakatufono he okoaga ki a tautolu?