Tomatoma Aoga he Feaki e Tau Fanau

“NE KUA 19 e tau haaku he moui, ti kua nofo mamao mo e ha tagata he magafaoa, ti kua nakai mautali,” he talahau e Ruth ke he mogo fakamua ne fakafua tama a ia. Ko ia ni e tama he magafaoa haana, ti kua nakai manamanatu lahi a ia ke eke mo matua. Liga fuluhi a ia ki fe ke moua e tomatoma aoga?

Ka e ko Jan, ko e matua taane ne ua e tama lalahi mogonei, ne liu manatu: “Ne mauokafua lahi au he magaaho fakapā. Ka e nakai leva ti mailoga e au kua temotemoai e lotomatala haaku ke he tau mena ke taute.” Nukua kamata e tau matua mo e logonaaga kua nakai mautali po ke fakagogoa to moua e lautolu i fe e lagomatai ke feaki e tau fanau ha lautolu?

He vahā nei, kua tupu fakahaga e numera ne kumi ke he Internet. Ka e liga manamanatu a koe, na aoga moolioli nakai e tau tomatomaaga ne toka i ai. Kua fai kakano mitaki ke fakaeneene. Iloa mooli nakai e koe ko hai ne foaki atu e tau tomatomaaga he Internet? Kua lahi fēfē e kautū ha lautolu ke he tau fanau ni ha lautolu? Nakai fakauaua kua manako a koe ke fakaeneene kaeke ko e tau mena ke lauia e magafaoa haau. Falu magaaho, tuga he talahau he vala tala kua mole, ne maeke foki e tau tomatomaaga he tau pulotu ke kaumahala. Ti kumi a koe ki fe?

Ko e Punaaga mua ue atu he tomatomaaga ke feaki e tau fanau ko Iehova ko e Atua, ko e Kamataaga he magafaoa. (Efeso 3:15) Ko ia tokotaha maka ni e pulotu mooli. I loto he Kupu haana, ko e Tohi Tapu, ne foaki e ia e tau tomatomaaga aoga mo e tonu ne gahuahua mooli. (Salamo 32:8; Isaia 48:17, 18) Ka ko tautolu ni ke fakagahua ai.

Loga e hoa mau ne ole ki ai ke talahau e tau mena ne ako e lautolu he feaki he tau fanau ha lautolu ke eke mo tau tagata lalahi kua lagotatai mo e matakutaku Atua. Ne pehē a lautolu ko e matapatu he kautū ha lautolu ko e fakagahua e tau matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu. Ne iloa e lautolu ko e tomatomaaga he Tohi Tapu kua aoga agaia he vahā nei tuga ni he magahala ia ne tohi fakamua ai.

Fakaaoga Taha Magaaho mo Lautolu

Magaaho ne hūhū ki a Catherine, ko e matua fifine ne ua e tama, ko e heigoa e tomatomaaga ne mua atu e lagomatai ki a ia, ne mafiti a ia ke hagaao ke he Teutaronome 6:7. Pehē e kupu ia: “Kia fakaako atu mau ia [e tau matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu] ke he hau a fanau, mo e vagahau ki ai, ka nofo a koe ke he hau a fale, ti pihia foki ka fano a koe ke he puhala, ti pihia foki ka takoto a koe, ti pihia foki ka matike ai a koe.” Ne mailoga e Catherine ke maeke ia ia ke muitua ke he tomatomaaga ia, kua lata ia ia ke fakaaoga taha magaaho mo e tau fanau haana.

‘Na mukamuka ha ke talahau ka e uka ke taute,’ he liga manatu e koe. Kua tokologa e tau magafaoa ne lata ke gahua tokoua e tau matua ke moua e tupe ke leveki e magafaoa, to maeke fēfē e tau matua lavelave ke lahi e magaaho mo e tau fanau ha lautolu? Ko e tama taane a Torlief, hane feaki he magafaoa haana mogonei, ne pehē kua aoga lahi ke muitua e tomatomaaga ia Teutaronome. Uta e tau fanau ha mutolu ke he tau mena oti ne o a mutolu ki ai, to mukamuka ke moua e tau magaaho ke tutala. “Ne gahua au mo e tama taane haaku he tau matagahua he kaina,” he talahau e Torlief. “Ne o fenoga a mautolu ko e magafaoa. Mo e kai auloa ko e magafaoa.” Ko e fua, he talahau e ia, “ne logona tumau he tama taane ha maua e atāina ke talahau e tau manatu haana.”

Ka e kua ka malolo hifo e matutakiaga ti ukauka e tau fakatutalaaga? Maeke e mena nei ke tupu he falu magaaho he lalahi fakahaga e tau fanau. Ka ko e fakaaoga taha magaaho mo lautolu ka lagomatai. Ko e taane ha Catherine ko Ken, ne manatu e magaaho ne fuata mui e tama fifine ha laua, ne gugū a ia kua nakai fanogonogo a Ken ki a ia. Ko e gugū mahani mau a ia he tau fuata mui. Ko e heigoa he matua taane ka taute? Liu a Ken manatu: “Ne fifili e au ke fakaaoga fakalahi  taha magaaho mo ia hoko maua ni, ne tutala ke he tau manatu, tau logonaaga, mo e tau kapeletu haana. Ne lagomatai mooli e mena ia.” (Tau Fakatai 20:5) Ne talitonu a Ken mogoia, ko e kakano ati gahua e puhala ia ha kua nakai foou e fematutaki he kaina ha lautolu. “Na mitaki tumau e fakafetuiaga he tama fifine haaku mo au,” he talahau e ia, “ti logona hifo e ia e atāina haana ke tutala ki a au.”

Fuluola ai, taha e kumikumiaga foou nei ne hokotaki kua fakalahi tolu e tau fuata mui mai he tau matua ha lautolu ne hihiga ke pehē kua nakai lahi e magaaho ne fakaaoga he tau matua mo e tau fanau. Ti ko e ha he nakai muitua ke he tomatomaaga he Tohi Tapu? Kia fakaaoga fakalahi taha magaaho mo e tau fanau ha mutolu—ka okioki mo e gahua, i kaina mo e ka o fenoga, he magaaho pogipogi ka aala mo e he po ato momohe a mutolu. Ka maeke, ti uta a lautolu mo mutolu ke he tau mena ka o a mutolu ki ai. Tuga ne fakakite he Teutaronome 6:7, nakai fai mena ke hukui aki e fakaaoga taha magaaho mo e tau fanau ha mutolu.

Fakaako ki a Lautolu e Tau Mahani kua Aoga

Ko Mario, ko e matua taane ne ua e tama, kua pihia foki e talahauaga: “Foaki fakalahi ke he tau fanau e fakaalofa, mo e totou ki a lautolu.” Pete ia, nakai ko e fakaohooho hokoia he manamanatuaga he tau fanau ha mutolu. Kua lata ia mutolu ke fakaako a lautolu ke he puhala ke fifili e mena hako mai he mena hepe. Ne lafi e Mario: “Kia fakaako e Tohi Tapu mo lautolu.”

Ko e mena ia, kua tomatoma e Tohi Tapu ke he tau matua: “Aua neke fakahogohogomanava ke he fanau ha mutolu, ka kia leveki ai ke he tau kupu akonaki mo e tau kupu fakamafana he Iki.” (Efeso 6:4) Kua loga e kaina he vahā nei ne nakai malolō e hatakiaga ke he tau mahani. Kua talitonu falu ka lalahi e tau fanau, to maeke ia lautolu ke fifili ni e lautolu e tau mena ke talia. Maama nakai ia koe e talahauaga ia? Tuga ni he lata e tau tino he tau fanau ke fagai fakahako ke tupu malolō mo e mitaki, kua lata foki he tau loto mo e tau manamanatuaga he tau fanau ke fai fakaakoaga. Ka nakai ako he tau fanau ha mutolu e tau mahani kua aoga mai ia mutolu he kaina, to liga fifitaki e lautolu e tau onoonoaga he tau kapitiga aoga mo e tau faiaoga ha lautolu po ko lautolu he tau puhala uta tala.

Maeke e Tohi Tapu ke lagomatai e tau matua ke fakaako e tau fanau ha lautolu ke fifili e mena hako mai he mena hepe. (2 Timoteo 3:16, 17) Ko Jeff, ko e motua Kerisiano lotomatala ne ua e tama kua feaki, ne talahau na mitaki ke fakaaoga e Tohi Tapu ke fakaako e tau fanau ke he tau mahani kua aoga. Pehē a ia: “Ko e fakaaoga he Tohi Tapu kua lagomatai e tau fanau ke mailoga e logonaaga he Tufuga ke he tau mena, nakai ko e talahauaga ni ha Mami mo Tete. Ne mailoga e maua kua kehe pauaki ni e lauiaaga he Tohi Tapu ke he manamanatuaga mo e loto. Ke fehagai mo e mahani po ke manatu hepe, kua fakaaoga e mautolu taha magaaho ke kumi e tau kupu tohi kua lata. Ti, he nofo tokotaha, ne toka e maua a ia ke totou e kupu ia. Ko e fua he lahi he tau magaaho ko e hihina e mata po kua tagi lahi. Ne ofo a maua. Kua mua atu e lauiaaga he Tohi Tapu ke he ha mena kua amanaki a maua ke talahau po ke taute.”

Fakamaama he Heperu 4:12: “Ko e kupu he Atua kua moui ia, mo e gahua malolo . . . kua fakafili foki e tau manatu mo e tau fakafiliaga he tau loto.” Ko e mena ia ko e fekau he Tohi Tapu ne nakai ko e tau onoonoaga fakatagata po ke tau iloaaga ni ha lautolu ne fakaaoga he Atua ke tohi ai. Ka kua fakakite mai e tau manatu he Atua hagaao ke he mahani. Ati kehe ai mai he tau tomatomaaga oti. He fakaaoga e Tohi Tapu ke fakaako e tau fanau ha mutolu, kua lagomatai e mutolu a lautolu ke moua e manatu he Atua ke he tau mena. To lauia lahi e tau fakaakoaga haau, mo e to hokotia ke he loto he tama haau.

Ko Catherine ne totoku he vala i luga, ne talia foki ki ai. Pehē a ia: “Ka vihi lahi e tuaga, ti kumi fakalahi a maua ke he takitakiaga he Kupu he Atua—ti kautū ai!” Maeke nakai ia mutolu ke fakaaoga fakalahi e Tohi Tapu he fakaako e tau fanau ha mutolu ke fifili e mena hako mai he mena hepe?

Kia Mahani Totonu

Kua tuhi foki e aposetolo ko Paulo ke he taha matapatu fakaakoaga ne aoga ke he feaki he tau fanau. Ne omoi e ia e tau matakainaga Kerisiano: “Kia iloa ha mutolu a mahani totonu he tau tagata oti kana.” (Filipi 4:5) Kua putoia mooli he  mena ia e fakakite ke he tau fanau ha tautolu e mahani totonu. Ti manatu, kua fakaata he mahani totonu e “iloilo mai luga.”—Iakopo 3:17.

Ka e felauaki fēfē e mahani totonu ke he fakaako he tau fanau ha tautolu? Kua maeke ia tautolu ke lagomatai katoatoa a lautolu, ka e nakai pule a tautolu ke he tau mena oti ne taute e lautolu. Ma e fakatai, ko Mario ne totoku i luga, ko e taha he Tau Fakamoli a Iehova, ne liu a ia manatu: “Ne tuku tumau e maua ki mua ha laua e papatiso, ko e fekafekauaga mau, mo e falu foliaga fakaagaaga. Ka e fakamahino age e maua ko e fifiliaga ni ha laua a ia ke taute ka hoko e magaaho ia.” Ko e fua? Hane fekafekau tokoua e fanau ha laua ko e tau tagata fakamatala tumau mogonei.

Kua hataki he Tohi Tapu e tau matua taane ia Kolose 3:21: “Aua neke fakalagalaga e tau fanau ha mutolu, neke fakalolelole e tau loto ha lautolu.” Ne loto fakaaue a Catherine ke he kupu ia. Ka fiu e matua he fakauka, ti mukamuka ke vale po ke pāpā mao. Ka e pehē a ia, “kia nakai peehi mamafa ke he tama ke taute tuga he amanaki a koe ke taute e koe.” Ko Catherine foki ko e taha he Tau Fakamoli a Iehova, ti lafi e ia: “Kia taute e fekafekauaga ki a Iehova mo mena fiafia.”

Ko Jeff ne totoku i luga, ne pehē e talahauaga: “He lalahi fakahaga e tau fanau ha maua, ne talahau he taha kapitiga mitaki ki a maua kua mailoga e ia na lagaloga e pehē a ia nakai, ke he tau ole he tau fanau haana. Ne fakahogohogomanava e mena ia ki a lautolu, ti logona hifo e lautolu e pehia. Ke kalo mai he mena nei, ne pulega mai a ia ke kumi puhala a maua ke talia e tau ole.

“Ne iloa e maua kua mitaki e tomatomaaga nei,” he ui e Jeff. “Ne kumi magaaho mogoia a maua ma e tau fanau ha maua ke taute mena mo e falu ke he tau mena ne talia e maua. Ti fa pehē a maua ke he fanau: ‘Iloa nakai e mua kua fai mena falu matakainaga ka taute? Ko e ha he nakai o foki a mua?’ Po ke ole e tau fanau ki a maua ke uta ke he taha mena, ne eketaha a maua ke o pete ni ka mategūgū. Ne taute ai e maua neke pehē, nakai.” Ko e kakano mooli haia he mahani totonu—ke lagotatai, loto manamanatu, mo e fakahuihui ka e nakai huhui e tau matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu.

Aoga Mai he Tau Tomatoma Mitaki

Laulahi he tau hoa nei kua tupuna tuai mogonei. Kua olioli a lautolu ke kitia ko e tau matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu ia ni kua lagomatai e tau fanau ha lautolu ke kautū ko e tau matua. Maeke nakai ia koe ke aoga mai he tomatomaaga he Tohi Tapu?

He eke tuai a Ruth, ne totoku he kamataaga, mo matua, ne fa logona hifo e ia mo e taane haana e nakai fai takitakiaga he falu magaaho. Ka e nakai pihia mooli. Ne ha ha ia laua e tomatomaaga mua ue atu he Kupu he Atua, ko e Tohi Tapu. Kua taute he Tau Fakamoli a Iehova loga e tohi fakaako Tohi Tapu mitaki lahi ke lagomatai e tau matua. Kua putoia ai Ko e Tagata Mua Ue Atu ne Moui, Learn From the Great Teacher, My Book of Bible Stories, mo e Questions Young People Ask—Answers That Work. Ko Torlief ko e taane ha Ruth, ne pehē: “He vahā nei kua loga lahi e tomatomaaga ne fakavē ke he Tohi Tapu ne ha ha mo e tau matua. Ane mai ni fakaaoga e lautolu, to moua e lautolu e lagomatai ke fehagai mo e tau faahi oti he moui he tupu hake e tama.”

 [Puha/Fakatino he lau 5]

Talahauaga he TAU PULOTU mo e Talahauaga he TOHI TAPU

He Fakakite e Fakaalofa Hofihofi:

I loto he The Psychological Care of Infant and Child (1928), ne fakaohooho e Dr. John Broadus Watson e tau matua: “Kia nakai kukukuku mo e figita” e tau fanau ha mutolu. “Kia nakai hapai a lautolu.” Ka e he foou nei, ne talahau e Dr. Vera Lane mo Dr. Dorothy Molyneaux he mekasini Our Children (Mati 1999): “Kua kitia ke he tau kumikumiaga ko e tau fanau ikiiki ne nakai fakapiki ki ai mo e fakakite e fakaalofa hofihofi noa kua nakai tupuaki a lautolu.”

Kehe ai, kua hagaao a Isaia 66:12 ke he Atua he fakakite e fakaalofa ke he tau tagata haana he fakaaoga e tau kupu he fakaalofa fakamatua. Pihia foki, he magaaho ne lali e tau tutaki ha Iesu ke taofi e tau tagata he tamai e tau fanau ikiiki ki a Iesu, ne fakatonu e ia a lautolu, he pehē: “Tokai e tau tama ikiiki, ke o mai a lautolu kia au, ti ua hataki a lautolu.” Ti “nikiti ai e ia a lautolu he hana tau lima, . . . mo e fakamonuina ai.”—Mareko 10:14, 16.

He Fakaako e Tau Mahani Aoga:

He vala tala he New York Times Magazine he 1969, ko Dr. Bruno Bettelheim ne peehi kua ha ha he tama e “tonuhia ke taute ni e ia e tau manatu haana, nakai fakaohooho he pule [he vagahau tumau e tau matua haana], ka e he iloaaga ni haana ke he moui.” Ka e teitei 30 e tau he mole, ne talahau e Dr. Robert Coles, ko e tagata tohia he The Moral Intelligence of Children (1997): “Kua manako lahi e tau fanau ke fai kakano mo e takitakiaga ke he moui, ko e tau mena kua aoga” ne talia he tau matua ha lautolu mo e falu tagata lalahi.

Kua fakamalolō he Tau Fakatai 22:6 e tau matua: “Kia fakaako a e tama ke lata mo e hana puhala; ka hoko foki ke he vaha ke motua ai a ia, nakai ni fano kehe ai a ia.” Ko e kupu Heperu ne fakaliliu “fakaako” kua kakano foki ke “taute mua” ti fakakite mai he mena nei ke taute mua e tau fakaakoaga mai he vahā tote. Ko e mena ia kua fakamafana ke he tau matua ke kamata fakaako e tau fanau ha lautolu ke he tau mahani kua aoga he kamata mai he vaha tote. (2 Timoteo 3:14, 15) Ko e tau mena ne ako e lautolu he magaaho ikiiki nei to manatu e lautolu.

He Akonaki:

Ne tohia e Dr. James Dobson he The Strong-Willed Child (1978): “Ko e fahi ke he tino mai he matua fakaalofa ko e puhala fakaako a ia ke puipui mai he tau mahani ke matematekelea ai.” He taha faahi, i loto he vala tala ne moua mai he fufuta ne fituaki he tohi talahaua Baby and Child Care (1998), ko Dr. Benjamin Spock ne pehē: “Ka fahi, ko e fakaako a ia ke he tau fanau ko e tagata ne lahi mo e malolō kua pule a ia ke taute e tau mena ne loto a ia ki ai, pete he hako po ke hepe a ia.”

Hagaao ke he akonakiaga, ne pehē e Tohi Tapu: “Ko e akau mo e akonakiaga ke tupu ai e iloilo.” (Tau Fakatai 29:15) Pete ia, mena nakai lata e tau tama oti ke fahi. Talahau mai he Tau Fakatai 17:10 ki a tautolu: “Kua mua e mamahi he tagata loto manamanatu ka akonaki a ia, ke he mamahi he tagata goagoa kua fahi ke he tau fahi taha e teau.”

[Fakatino]

Fakaaoga e Tohi Tapu ke hokotia ke he loto

[Fakatino he lau 7]

Fakatokatoka he tau matua lotomatala e tau fakafiafiaaga ma e tau fanau ha lautolu