Tau Fakamaamaaga Mai he Tohi a Isaia—I
Kua Moui e Kupu ha Iehova
Tau Fakamaamaaga Mai he Tohi a Isaia—I
“KO HAI ke fakafano atu e au?” Ke tali e uiina nei mai ia Iehova ko e Atua, ne pehē a Isaia ko e tama a Amota: “Ko au hanai, kia fakafano atu e koe au.” (Isaia 1:1; 6:8) He magaaho ia, ne moua e ia e kotofaaga haana ko e perofeta. Ne fakamau e tau gahua fakaperofeta ha Isaia i loto he tohi he Tohi Tapu ne ui aki e higoa haana.
Ne tohi ni he perofeta e tohi a Isaia ne putoia ke he 46 e tau, mai he kavi ke 778 F.V.N. ke he taha magaaho he mole e 732 F.V.N. Pete kua toka ai e tau fakafiliaga ki a Iuta, Isaraela, mo e tau motu ne takatakai ai, ne nakai ko e fakafiliaga e matakupu he tohi. Ka e, ‘ko e fakamouiaga ha Iehova ko e Atua.’ (Isaia 25:9) Ko e kakano mooli he higoa ha Isaia ko e “Fakamouiaga ha Iehova.” To fakatutala e vala tala nei ke he fakamaamaaga mai ia Isaia 1:1–35:10.
“TO LILIU MAI A LAUTOLU NE TOE”
Ne nakai fakamahino mai he Tohi Tapu po kua tohi e tau fekau fakaperofeta ne fakamau he tau veveheaga lima fakamua he tohi a Isaia ato kotofa a ia mo perofeta po ke he magaaho fakamui. (Isaia 6:6-9) Ka kua mahino, kua gagao fakaagaaga a Iuta mo Ierusalema ke “kamata mai he tau aloalohui ke hoko ni ke he ulu.” (Isaia 1:6) Kua tupu lahi e tapuaki tupua. Kua fakakeukeu e tau takitaki. Kua mahani fakatokoluga e tau fifine. Ne nakai tonu e fekafekau he tau tagata ke he Atua mooli. Ne poaki ki a Isaia ke fano mo e tala age tumau ‘kia fanogonogo mo e kia kitekite’ ki a lautolu ne nakai maama po ke manako ke he ha iloilo.
Ne matakutaku a Iuta neke tau atu e kau ha Isaraela mo Suria ne kua lafi. He fakaaoga a Isaia mo e fanau haana “mo tau fakamailoga, mo e tau mena ke ofo ai,” ne fakamafana e Iehova a Iuta to nakai kautū e kau ha Isaraela mo Suria. (Isaia 8:18) Ko e mafola tukulagi, kua puhala hokoia mai ni he pule he ‘Iki he Mafola.’ (Isaia 9:6, 7) To fakafili foki e Iehova a Asuria, ko e motu ne fakaaoga e ia mo “tokotoko he [haana] a ita.” To fakahiku a Iuta ke fakapaea, ka e “to liliu mai a lautolu ne toe.” (Isaia 10:5, 21, 22) To fakakatoatoa e fakafili tonu mooli i lalo hifo he pule haana ne fakatai ko e “hoe he tagutugutu akau ko Iese.”—Isaia 11:1.
Tali he Tau Hūhū Faka-Tohiaga Tapu:
1:8, 9—‘Toe hifo fēfē e tamafifine a Siona tuga e fale api ke he uluvine, tuga e fale ke he mena ne to ai e tau kukama’? Kakano ka moumou a Asuria, to tu hagahaga kelea a Ierusalema, tuga e tau fale api he uluvine po ke tau fale fakakoki he ulu kukama. Ka e lagomatai e Iehova a ia mo e nakai fakaatā ai ke tuga a Sotoma mo Komora.
1:18—Ko e heigoa e kakano he tau kupu: “Kia o mai a a mutolu, ke pulega a tautolu”? Nakai ko e uiina anei ke o mai ke fetutalaaki ke he tau lekua ke femaamaaki ai. Ka kua hagaao e kupu ke fakatoka e puhala he fakafili tonu ke maeke he Ikifakafili tututonu, ko Iehova, ke foaki e magaaho ki a Isaraela ke hikihiki mo e fakameā ai.
6:8a—Ko e ha e tau kupu “au” mo e ‘maua’ ne fakaaoga ai he vala nei? Ko e kupu “au” kua hagaao ki a Iehova ko e Atua. Ko e kupu ‘maua’ ne kakano kua fai tagata foki ne ha ha i ai mo Iehova. Mooli ni, ko e “Tama fuataha” haana anei.—Ioane 1:14; 3:16.
6:11—Ko e heigoa e kakano ha Isaia he hūhū: “Iki [Iehova] na e, ato a fe kia?” Ne nakai hūhū a Isaia ke he fiha e leva ka talahau e ia e fekau ha Iehova ke he tau tagata ne nakai fanogonogo. Ka e, ne manako a ia ke iloa ko e fiha e leva ka matutaki e tuaga gagao fakaagaaga he tau tagata ke ekefakakelea e higoa he Atua.
7:3, 4—Ko e ha ne foaki e Iehova e fakamouiaga ke he patuiki kelea ko Ahasa? Ko e tau patuiki ha Suria mo Isaraela ne pulega ke utakehe e Patuiki ko Ahasa ha Iuta mai he nofoa patuiki mo e fakatū e pule fakatai, ko e tama taane a Tapeala—ko e tagata taane ne nakai tupu mai ia Tavita. Ko e lagatau kelea nei to tauhele e holoaga he maveheaga he Kautu mo Tavita. Ne foaki e Iehova e fakamouiaga ki a Ahasa ke puipui e laini ka tupu mai e ‘Iki he Mafola.’—Isaia 9:6.
7:8—“Malipilipi” fēfē a Efaraimo ke he 65 e tau? Ko e fakapaeaaga he tau tagata he kautu he magafaoa hogofulu mo e fakapuke e motu aki e tau tagata motu kehe ne kamata he “vaha ne patuiki ai a Peka i Isaraela,” ne nakai leva he mole e talahau e Isaia e perofetaaga nei. (2 Tau Patuiki 15:29) Ne tutaki atu ke hoko ke he vahā he Patuiki ko Esarata ha Asuria ko e tama taane mo e hukui a Sanerivi. (2 Tau Patuiki 17:6; Esera 4:1, 2; Isaia 37:37, 38) Ko e matutakiaga nei he tafeliuaki he tau tagata Asuria ki Samaria kua fai magaaho ne fakaatā ai ke he 65 e tau ne talahau ia Isaia 7:8.
11:1, 10—Maeke fēfē a Iesu Keriso ke eke ko e “hoe he tagutugutu akau ko Iese” pihia foki mo e “Vaka akau ko Iese”? (Roma 15:12) Ne tupu mai a Iesu he “tagutugutu akau ko Iese” he matohiaga he tagata. Ko Iesu ko e mataohi a Iese ne tupu mai he tama taane haana ko Tavita. (Mataio 1:1-6; Luka 3:23-32) Pete ia, ko e mouaaga he malolō fakapatuiki kua lauia e fakafetuiaga ha Iesu mo e tau tupuna haana. He fakavē ai ke he malolō mo e pule ne moua e ia ke foaki ke he tau tagata omaoma e moui tukulagi ke he lalolagi, ne eke a Iesu mo ‘Matua Tukulagi’ ha lautolu. (Isaia 9:6) Ati eke foki a ia mo “Vaka akau” he tau tupuna haana, putoia ai a Iese.
Tau Fakaakoaga ma Tautolu:
1:3. Ka fakaheu e tautolu ke momoui fakatatau ke he tau manako he Tufuga ki a tautolu kua tuga na mahomo hake e lotomatala he povi po ke asini. Ka e ke he taha faahi, ko e feaki e loto fakaaue ke he tau mena oti ne taute e Iehova ma tautolu ka puipui a tautolu neke gahua mo e nakai maama ti tiaki a ia.
1:11-13. Ko e tau matagahua fakalotu ne fakatupua mo e tau liogi ako manatu kua mategūgū ai ki a Iehova. Kua lata e tau gahua mo e tau liogi ha tautolu ke puna mai he fatuakiloto hako.
1:25-27; 2:2; 4:2, 3. Na oti e fakatupa mo e fakaatukehe ha Iuta he liliu a lautolu ne toe ne fakatokihala ki Ierusalema mo e fakafoou e tapuakiaga mooli. Na fakaalofa noa a Iehova ki a lautolu ne taute mena hehē ka kua fakatokihala.
2:2-4. Ko e fakamakutu ha tautolu ke fakalataha ke he gahua fakamatala he Kautu mo e taute tutaki ka lagomatai e tau tagata takitokotaha he tau motu loga ke ako e tau puhala he mafola mo e kumi e mafola he taha ke he taha.
4:4. To utakehe e Iehova, po ke holoholo kehe, e tau mahani kelea muitui mo e fakamaligi toto.
5:11-13. Ko e tautaofi mo e fakalatalata e fifiliaga he tagata ke he tau fakafiafiaaga kua kakano ke nakai muitua ke he lotomatala fakatagata.—Roma 13:13.
5:21-23. Ko e tau motua Kerisiano, po ke tau leveki, kua lata ke kalo mai he “iloilo ke he manatu ha lautolu.” Kua lata foki ia lautolu ke fakalatalata ke he “inu uaina” ti kalo mai he fiafia tagata.
11:3a. Kua fakakite he tau fakafifitakiaga mo e tau fakaakoaga ha Iesu e fiafia he matakutaku ki a Iehova.
‘TO FAKAALOFA NOA A IEHOVA KI A IAKOPO’
He veveheaga 13 ke he 23 ko e tau fakailoaaga malolō ke he tau motu. Pete ia, “to [“fakaalofa noa,” NW] a Iehova ki a Iakopo” he fakaatā e tau magafaoa oti ha Isaraela ke liliu ke he motu. (Isaia 14:1) Ko e fekau he moumouaga ha Iuta he veveheaga 24 ke he 27 kua putoia ai e maveheaga he fakafoouaga. Kua fakakite e Iehova e ita haana ki a “lautolu ne inu ke konahia i Efaraimo [Isaraela]” he kau mo Suria mo e ke he “ekepoa mo e perofeta” ha Iuta he kau mo Asuria. (Isaia 28:1, 7) Kua oi te fakaalofa e fekau ki a “Arielu [Ierusalema]” ha kua ‘o hifo ki Aikupito’ ke moua e puipuiaga. (Isaia 29:1, matahuitala NW; 30:1, 2) Ka kua talahau tuai e fakamouiaga ma lautolu takitokotaha ne fakagahuahua e tua ki a Iehova.
Tuga ‘e punua leona ne gugulu ke he tau mena kua hēhē e ia,’ to puipui e Iehova e “mouga ko Siona.” (Isaia 31:4) Ha ha i ai foki e maveheaga: “Kitiala, to pule e patuiki ha ko e mahani tututonu.” (Isaia 32:1) Ha kua fakamatakutaku e Asuria a Iuta ne fakatupu foki e “tau [uta] fekau ne o ke fakafeilo” ke tagi lahi, ne mavehe e Iehova to fakamaulu mo e “to fakamagalo ai e tau hala he tau tagata” haana. (Isaia 33:7, 22-24) “Kua ha ha i luga he tau motu kehe oti e ita a Iehova, ko e hana ita lahi foki ha ha he tau kau oti ha lautolu.” (Isaia 34:2) To nakai vao tumau a Iuta. “To fiafia ha ko lautolu e tutakale, mo e motu nakai fai vai; to olioli e motu taluē, mo e fiti mai tuga ne kaute.”—Isaia 35:1.
Tali he Tau Hūhū Faka-Tohiaga Tapu:
13:17—Puhala fe ne nakai manatu e tau Metai ke he ario mo e nakai fiafia ke he auro? Ne mua hake e manamanatu he tau Metai mo e tau Peresia ke he fakahekeaga ka kautū ke he tau koloa ka fofō he tau. Kua fakamooli e mena nei he tala ki a Kuresa, ko ia ne age ki a lautolu ne liliu he paeaaga e tau kapiniu auro mo e ario ne fofō e Nepukanesa mai he faituga ha Iehova.
14:1, 2—Puhala fe ne eke e tau tagata ha Iehova “mo tau tagata ne fofo he tau kia lautolu ne eke a lautolu mo tau tagata ne fofo he tau” mo e “pule ni a lautolu kia lautolu ne favale atu kia lautolu”? Ne fakamooli e mena nei ke he tau tagata tuga a Tanielu, ko ia ne tu ke he kotofaaga tokoluga i Papelonia i lalo hifo ha Metai mo Peresia; ko Eseta, ne eke mo patuiki fifine a Peresia; mo Moretikai, ne kotofa mo alagavaka he Kautu Peresia.
20:2-5—Mooli kia kua faifano mo e nakai fai tapulu a Isaia ke he tolu e tau? Liga ko e tapulu fafo ni ne vevete e Isaia ti faifano mo e “nakai loga e tapulu ne tui.”—1 Samuela 19:24, matahuitala, NW.
21:1—Ko e matakavi fe ne fakahigoa ko e “tutakale he tahi”? Pete kua mamao ligo a Papelonia mai he tahi mooli, kua talahau pihia ai ki ai. Kakano ko e vai ne puā mai he tau vailele Eufirate mo e Tigris ne puke namo ai e matakavi ia lagataha he tau, ti ha ha ai e “tahi” pelapela.
24:13-16—Maeke fēfē he tau Iutaia ke ha ha “ki loto he tau motu, tuga he haha ai e lautolu e akau ko e olive, ke tuga ne tau fuhi vine venevene, ka kua oti e tau fuhi vine he faki”? Tuga ni he fai fua akau ne tautau agaia he akau po ke vine he oti e heleheleaga, to gahoa ni ka hao he moumouaga ha Ierusalema mo Iuta. Ko e matakavi fe ni ka fakapaea a lautolu ne hao ki ai, ke he “tau afi [Papelonia he Faahi Uta]” po ke “tau motu kua takai he tahi [Metiteraneani],” to fakaheke e lautolu a Iehova.
24:21—Ko hai “e tau kau he mena tokoluga” mo e “tau patuiki he lalolagi”? Ko e “tau kau he mena tokoluga” kua hagaao mooli ke he tau agaaga kelea. Ko e “tau patuiki he lalolagi” mogoia, ko lautolu haia e tau pule he lalolagi ne malolō e fakaohoohoaga he tau temoni ki ai.—1 Ioane 5:19.
25:7—Ko e heigoa e “ie ufiufi, ne ufia ai e tau motu oti, mo e ufiufi ne ufia ai e tau motu kehe oti kana”? Kua fakakite mai he fakatataiaga nei e ua he tau matafī lalahi mamahaki he tagata—ko e agahala mo e mate.
Tau Fakaakoaga ma Tautolu:
13:20-22; 14:22, 23; 21:1-9. Kua fakamooli tumau e kupu fakaperofeta ha Iehova, tuga ni ki a Papelonia.
17:7, 8. Pete kua tokologa i Isaraela ne nakai fanogonogo, ne fai tagata ne kumi ki a Iehova. Tatai ai, ne talia he falu i Kerisitenitome e fekau he Kautu.
28:1-6. To kaumahala a Isaraela ia Asuria, ka e to matakite a Iehova ke fakahao a lautolu ne tua fakamooli. Nakai tokanoa he fakafiliaga ha Iehova a lautolu ne tututonu ke nakai fai amaamanakiaga.
28:23-29. Ne hikihiki e Iehova a lautolu ne loto mooli ke felauaki mo e tau manako pauaki mo e tau tutuaga ha lautolu.
30:15. Ke moua e fakamouiaga mai ia Iehova, kua lata ia tautolu ke fakakite e tua he “okioki,” po ke tautaofi, he nakai kumi fakamouiaga ke he tau pulega he tagata. He “nonofo fakatekiteki,” po ke nakai matakutaku, kua fakatātā foki e tautolu e falanaki ke he malolō ha Iehova ke puipui a tautolu.
30:20, 21. Kua ‘kitia’ e tautolu a Iehova mo e “logona” haana leo he fakamouiaga he omaoma ke he tau talahauaga haana he Kupu omoomoi, ko e Tohi Tapu, mo e puhala he “fekafekau fakamoli mo e loto matala.”—Mataio 24:45.
Fakamalolō he Perofetaaga ha Isaia e Mauokafua ha Tautolu ke he Kupu he Atua
Kua fakaaue ha a tautolu ke he fekau he Atua i loto he tohi a Isaia! Kua fakamalolō he tau perofetaaga ne fitā he fakamooli e mauokafua ha tautolu ko e ‘kupu kua fina atu he gutu ha Iehova, nakai liu noa mai kia ia.’—Isaia 55:11.
Ka e kua e tau perofetaaga ke he Mesia, tuga a ia he Isaia 9:7 mo e 11:1-5, 10? Nakai kia fakamalolō he tau mena ia e tua ha tautolu ke he foakiaga ha Iehova ma e fakamouiaga ha tautolu? Kua ha ha foki he tohi nei e tau perofetaaga kua lalahi e tau fakamooliaga hane tutupu he vahā nei ha tautolu po ke nakaila hohoko ia. (Isaia 2:2-4; 11:6-9; 25:6-8; 32:1, 2) Mooli, kua lafi he tohi a Isaia e fakamooliaga “ko e kupu he Atua kua moui ia”!—Heperu 4:12.
[Fakatino he lau 18]
Ko Isaia mo e tau fanau haana kua eke mo “tau fakamailoga, mo e tau mena ke ofo ai kia Isaraela”
[Fakatino he lau 18, 19]
To fakahiku a Ierusalema ke “tuga e fale api ke he uluvine”
[Fakatino he lau 20]
Kua lagomatai fēfē e tau tagata he tau motu ke ‘tukituki ha lautolu a tau pelu ke eke mo tau koho’?