Skip to content

Skip to table of contents

Tau Tali ne Lauia Mitaki!

Tau Tali ne Lauia Mitaki!

Tau Tali ne Lauia Mitaki!

LAULAHI he tau fakatonuaga i loto he tau tohi lagomatai fakatagata ne loga he vaha nei kua hagaaki ke lagomatai e tau tagata kua tu hagahagakelea e tau momoui. Kua kehe e Tohi Tapu. Pete he maeke e tau fakatonuaga i ai ke lagomatai a lautolu ne fakaagitau, nukua lahi atu e lagomatai he Tohi Tapu. Kua lagomatai he tau fakatonuaga i ai e tagata ke kalo kehe mo e tau hehē ka fakauka teao e moui.

Kua maeke e Tohi Tapu ke “uta ai e loto matala kia lautolu ne goagoa; ko e iloilo mo e loto manamanatu ke he tau fuata.” (Tau Fakatai 1:4) Ka fakagahua e koe e fakatonuaga he Tohi Tapu, “to leveki a koe he loto manamanatu; to leoleo a koe he pulotu; kia laveaki a koe mai he puhala he tagata mahani kelea.” (Tau Fakatai 2:11, 12) Manamanatu ke he falu fakataiaga kaeke muitua e fakatonuaga he Tohi Tapu ke puipui e malolō tino haau, fakaholo ki mua e moui magafaoa, mo e taute a koe mo tagata gahua po ke takitaki gahua mitaki.

Kia Fakaaoga Fakalatalata e Kava

Kua nakai fakatikai he Tohi Tapu e fakaaoga fakalatalata he kava. Ne tuhi e aposetolo ko Paulo ke he tau aoga fakaekekafo he uaina he fakatonu e ia e fuata ko Timoteo: “Inu fakatote ke he uaina ha ko e manava hau, mo e hau a tau gagao kua tupu mau.” (1 Timoteo 5:23) Ne fakakite he falu kupu he Tohi Tapu kua nakai taute hokoia he Atua e uaina ko e vai fakaekekafo. Kua fakamaama ko e uaina “ke fakafiafia ai e tau loto he tau tagata.” (Salamo 104:15) Pete ia, kua hataki mai e Tohi Tapu ke “aua neke fakatupa ke he uaina.” (Tito 2:3) Kua talahau: “Ua eke a koe mo taha ia lautolu kua inu lahi ke he uaina; mo lautolu kua kai loto kai ke he maga kakano he tau manu; ha ko e tagata kua inu lahi ke he uaina, mo e tagata kai loto kai to nonof[o]gati ai a laua.” (Tau Fakatai 23:20, 21) Ko e heigoa ka tupu ka fakaheu e fakatonuaga lagotatai pihia? Kikite ke he falu tala mooli mai he falu motu.

Kua talahau he World Health Organization Global Status Report on Alcohol 2004: “Ko e tau lekua ne lauia e kava ati totogi he tau tagata Ailani kavi ke he €2.4 piliona [$3 piliona, U.S.] he taha e tau.” Putoia ke he kavega lahi fakatupe nei ko e “tupe fakamole ke he tau leveki malolō tino ($350 piliona, U.S.), ko e tupe fakamole ke he tau pakia he puhalatū ($380 piliona, U.S.), ko e tupe fakamole ke he tau holifono ha ko e kava ($126 piliona, U.S.), ko e tau tupe ne nakai moua he nakai ō e tau tagata ke gahua ha ko e kava ($1300 piliona, U.S.),” he talahau he hokotaki.

Mua hake ke he lauiaaga he tau tupe fakamole he fakaaoga fakahehē he kava ko e matematekelea he tau tagata. I Ausetalia, ke fakatai, ke he 12 ni e mahina, molea e hafa e miliona tagata ne matematekelea he keli fakakelea e lautolu ne kona kava. I Falani, kavi ke 30 e pasene he tau favale he kaina he fakaaoga fakahehē e kava. He iloa e tau mena nei, ti kua hako nakai e fakatonuaga he Tohi Tapu ki a koe?

Fakamamao mo e Tau Mahani ke Kelea Ai

He 1942, magaaho ne onoono agaia ke he ula tapaka ko e mena mahuiga, ne lagomatai he senolo nei e tau tagata ne totou ke mailoga ko e fakaaoga he tapaka kua moumou e tau matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu mo e lata ke tiaki. Ko e vala tala ne lolomi he tau ia ne talahau ko lautolu ne manako ke fakafiafia e Atua kua lata ke muitua ke he poakiaga he Tohi Tapu “kia fakamea [a lautolu] ke he tau mena oti ke kelea ai e tino katoa mo e agaga.” (2 Korinito 7:1) Mogonei, kavi ke he 65 e tau he mole, ti kua nakai kia hako e fakatonuaga nei ne fakavē ke he Tohi Tapu?

He 2006 ne fakamaama he World Health Organization ko e fakaaoga he tapaka “e lekua lahi ke uaaki ne mamate e tau tagata he lalolagi.” He tau tau takitaha, kavi ke he lima e miliona tagata ne mamate ha ko e fakaaoga he tapaka. Ke fakatatai, kavi ke tolu e miliona ne mamate he tau tau takitaha he HIV/AIDS. He senetenari ke 20 aki, ne fuafua ko e kavi 100 miliona tagata ne mamate he ula tapaka, teitei ke tokologa ke tuga ne mamate he tau felakutaki oti he senetenari katoa ia. Mooli, ko e pulotu ke fakamamao mai he tapaka kua talia lahi mogonei.

‘Fehola Kehe he Feuaki’

Kua talia tote ke he talahauaga he Tohi Tapu hagaao ke he mahani fakataane mo e fifine. Kehe mai he tau mena kua omoi e tokologa ke talitonu, ne nakai fakatikai he Tohi Tapu e tau manako oti he mahani fakataane mo e fifine. Ka e foaki mai e fakatonuaga mitaki ke he puhala kua lata ke fehagai mo e mahani fakataane mo e fifine. Kua fakaako he Tohi Tapu ko e mahani fakataane mo e fifine kua fakagofua hokoia ma e taane mo e fifine i loto he fakamauaga. (Kenese 2:24; Mataio 19:4-6; Heperu 13:4) Ko e mahani fakataane mo e fifine ko e puhala ma e tau hoa i loto he fakamauaga ke fakakite mo e moua e ofania mo e fakaalofa hofihofi. (1 Korinito 7:1-5) Ko e tau tama ne fanau he tau hoa mau pehēnei kua aoga ai ka ua e matua kua felevekiaki a laua.​—Kolose 3:18-21.

Hagaao ke he fakalialia he mahani fakataane mo e fifine, ne poaki e Tohi Tapu: “Kia fehola kehe a mutolu he feuaki.” (1 Korinito 6:18) Ko e heigoa taha kakano ma e mena nei? Ne matutaki e kupu tohi: “Kua noa e tino mo e tau hala oti kua eke he tau tagata; ka ko ia kua feuaki, kua hala tuai a ia ke he hana tino ni.” Ko e heigoa e fua ka fakaheu e fakatonuaga he Tohi Tapu ke he mahani fakataane mo e fifine?

Manamanatu ke he tau mena tutupu he Tau Faahi Kaufakalataha. Ko e motu ia mogonei he tau motu monuina ne mua atu e tokologa he tau fuata mui ne fatu​—kavi ke he 850,000 he tau tau takitaha. Loga he tau tama mukemuke ne hao he nakai fakatōtama kua fanau ke he tau matua fifine nofo tokotaha. Nakai fakauaua, kua tokologa e tau matua fifine fuata mui nei kua fakamakamaka ke feaki e tau fanau ha lautolu ke he fakaalofa mo e akonaki, ti kua kautū e falu. Pete ia, ko e mena mooli lahi anei, ko e tau tama taane he tau matua fifine fuata mui nei kua hihiga lahi ke tuku he fale puipui mo e tau tama fifine kua hihiga lahi ke eke mo tau matua fifine fuata mui foki. He mole e kikite ke he tau numera he tau hogofulu tau kua mole, ko e tagata kumikumi ko Robert Lerman ne tohia: “Ko e hiki ke he tau magafaoa matua tokotaha ne liga lafi ke he tokoluga lahi he falu lekua he fakalatahaaga, tuga e tokoluga e pasene ne oti tuai mo e aoga, ne fakaaoga e kava mo e tau tulaki, ne fatu mo e fanafanau he tau tau fuata mui, mo e matahavala e tau tama.”

Ko lautolu ne fakalialia ke he mahani fakataane mo e fifine kua fehagai mo e tau lekua lalahi ke he malolō tino mo e manamanatuaga. Ma e fakatai, ne hokotaki he senolo Pediatrics: “Ne talahau he tau kumikumiaga ko e tau fuata mui hane putoia ke he mahani fakataane mo e fifine kua hihiga lahi ke fakaagitau mo e taupega.” Hagaao ke he falu hagahaga kelea he malolō tino, ne talahau he American Social Health Association: “To molea e hafa e puke tagata [he Tau Faahi Kau Fakalataha] ka moua he STD [gagao utafano he mahani fakataane mo e fifine] he taha magahala he tau momoui ha lautolu.” Manamanatu ke he loto mamahi mo e matematekelea ka hao mai ai he muitua ke he fakatonuaga aoga he Tohi Tapu hagaao ke he mahani fakataane mo e fifine!

Atihake e Pipiaga Malolō he Magafaoa

Kua lahi atu e mena he Tohi Tapu ne taute ke he hataki hokoia ke he tau aga ne fakahanoa mau. Mailoga e fakatonuaga aoga i ai hagaao ke he fakaholo ki mua he tuaga he moui magafaoa.

Kua pehē e Kupu he Atua: “Kua lata pihia ke he tau tane ke fakaalofa age ke he tau hoana ha lautolu, tuga e tau tino ha lautolu.” (Efeso 5:28) He nakai fakateaga ke he tau hoana ha lautolu, kua fakamalolō ke he tau taane ke nonofo “fakalataha mo lautolu mo e iloilo, kia fakalilifu ke he hoana, ha ko e kapiniu a ia kua mua he lolelole kia koe.” (1 Peteru 3:7) Hagaao ke he tau taufetoko ka liga tutupu, kua tomatoma ke he tau taane: “Kia fakaalofa ke he tau hoana ha mutolu, ti ua fakahogohogo kia lautolu.” (Kolose 3:19) Nakai kia talia e koe ko e taane ka fakagahua e fakatonuaga nei to moua e fakaalofa mo e fakalilifu he hoana haana?

Ke he tau hoana, kua foaki he Tohi Tapu e takitakiaga nei: “Ko e tau fifine kia takitokotaha mo e omaoma ke he tau tane ha mutolu tuga e omaoma ke he Iki. Ha ko e tane, ko e ulu he hoana haia, tuga a Keriso, ko e ulu he [fakapotopotoaga] haia, . . . ko e fifine kia fakalilifu a ia ke he hana tane.” (Efeso 5:22, 23, 33) Nakai kia logona hifo e koe ko e hoana ka muitua ke he fakatonuaga nei he vagahau​—po ke hagaao—​ke he taane haana to fakahelehele lahi mahaki he taane?

Hagaao ke he fakamahani he tau fanau, kua tomatoma mai e Tohi Tapu ki a mutolu e tau matua ke tutala mo e tau fanau ha mutolu “ka nofo a koe ke he hau a fale, ti pihia foki ka fano a koe ke he puhala, ti pihia foki ka takoto a koe, ti pihia foki ka matike ai a koe.” (Teutaronome 6:7) Ko e tau matua taane kua fakatonu pauaki ke foaki e takitakiaga ke he mahani mo e akonaki fakaalofa. “Ko e tau matua tane, aua neke fakahogohogomanava ke he fanau ha mutolu, ka kia leveki ai ke he tau kupu akonaki mo e tau kupu fakamafana he Iki [Iehova],” he talahau he Kupu he Atua. (Efeso 6:4) Ti tala age ai ke he tau fanau: “Kia omaoma ke he tau matua ha mutolu,” mo e “fakalilifu a koe ke he hau a matua tane, mo e hau a matua fifine.” *​—Efeso 6:1, 2.

Manatu hifo nakai a koe to aoga ke he tau magafaoa ka fakagahua e fakatonuaga nei? ‘E,’ he liga talahau e koe, ‘na mitaki he tutala ki ai, ka e gahua mooli nakai?’ Kua uiina e mautolu a koe ke aahi atu ke he Fale he Kautu he Tau Fakamoli a Iehova he matakavi haau. To feleveia a koe mo e tau magafaoa hane fakamakamaka ke fakagahua e fakatonuaga pulotu he Tohi Tapu. Tutala ki a lautolu. Kitekite ke he puhala ne fakafetui e tau tagata i loto he magafaoa. To kitia ni e koe ma haau ko e moui fakatatau ke he tau matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu ati fiafia mooli e moui magafaoa!

Ko e Tagata Gahua Fakamakutu mo e Takitaki Gahua Fakamooli

Ko e heigoa e talahauaga he Tohi Tapu hagaao ke he tau paleko he tau aho takitaha ke leveki mau e gahua tupe? Kua talahau ai ko e tagata gahua ne iloa mitaki e gahua haana kua hihiga ke fakaaue ki ai mo e fakapalepale. “Kua kitia kia e koe e tagata mafiti ke he hana tau gahua?” he hūhū he patuiki pulotu ko Solomona. “To tu a ia ki mua he tau patuiki.” (Tau Fakatai 22:29) Ke he taha faahi, ko e “tagata teva” kua fakatauhele tuga e ‘ahua ke he tau mata’ he takitaki gahua haana. (Tau Fakatai 10:26) Kua fakamalolō he Tohi Tapu e tau tagata gahua ke mahani fakamooli mo e fakamakamaka. “Ko e tagata kaiha aua neke liu kaiha foki, ka e mitaki ke fakamalolo a ia ke gahua ke he tau lima hana ke he mena mitaki.” (Efeso 4:28) Hagaao foki e fakatonuaga nei ka nakai nofo ai e takitaki gahua. “Ko mutolu e tau fekafekau, kia fanogonogo atu a mutolu ke he tau mena oti ke he tau iki ha mutolu ke he tino, aua neke fekafekau fakapākau tuga ne fia fakafiafia tagata ka kia eke mo e loto fakamoli, mo e matakutaku ke he Atua [Iehova].” (Kolose 3:22) Kaeke ko koe e takitaki gahua, kua nakai kia nava a koe ke he tagata gahua ne fakagahua e fakatonuaga nei?

Ma e tau takitaki gahua, kua foaki mai he Tohi Tapu e fakamanatu nei: “Kua lata e ekegahua mo e hana taui.” (1 Timoteo 5:18) Ko e Fakatufono he Atua ke he tau Isaraela kua hagaao ke he tau takitaki gahua ke foaki e totogi kua lata ma e tau tagata gahua ha lautolu. “Aua neke favale a koe ke he tagata kua katofia mo koe, ti ua fofo foki hana mena; ti aua neke toka ia koe ato a pogipogi e palepale he tagata kua eke hau a gahua,” he tohi e Mose. (Levitika 19:13) Kua nakai kia fiafia a koe ke he takitaki gahua ne omaoma ke he takitakiaga he Tohi Tapu ti totogi fakamitaki a koe mo e he magaaho tonu?

Ko e Punaaga Mua Atu he Pulotu

Kua ofo kia a koe ha ko e tohi kua tuai lahi tuga e Tohi Tapu kua toka ai e tau fakatonuaga ne aoga ke he vahā nei? Ko e kakano ne mau agaia e Tohi Tapu ka fakatatai ke he falu tohi loga ne kua nakai aoga, ha kua nakai ko e kupu he tagata ka “ko e kupu he Atua.”​—1 Tesalonia 2:13.

Kua fakamafana e mautolu a koe ke fai magaaho ke iloa mitaki e Kupu he Atua. Ka taute pihia e koe, to kamata a koe ke logona hifo e ofania ma e Punaaga he Tohi Tapu, ko Iehova ko e Atua. Fakagahua e fakatonuaga ne foaki e ia, mo e kitia ai kua puipui a koe mai he matematekelea mo e lagomatai a koe ke fakaholo ki mua e moui haau. He taute pihia, to “fakatata atu a [koe] ke he Atua, ti fakatata mai ai a ia kia [koe].” (Iakopo 4:8) Nakai fakaai foki ha tohi ke lagomatai pihia a koe.

[Matahui Tala]

^ para. 20 Ma e fakatutalaaga matafeiga ke he tau matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu kua maeke ke lagomatai e magafaoa haau, kikite e tohi Ko e Mena Galo he Fiafia he Magafaoa, ne taute fakailoa he Tau Fakamoli a Iehova.

[Fakatino he lau 4]

Logona hifo nakai e koe kua aoga e onoonoaga he Tohi Tapu ke he fakaaoga he kava?

[Fakatino he lau 5]

Talia nakai e koe e fakatonuaga ne fakavē ke he Tohi Tapu ke fakamamao mo e tapaka?

[Tau Fakatino he lau 7]

Ko e muitua ke he fakatonuaga he Tohi Tapu ka fakaholo ki mua e moui magafaoa

[Fakatino Credit Line he lau 5]

Globe: Based on NASA photo