Kua Moui e Kupu ha Iehova

Tau Fakamaamaaga Mai he Tohi he Tagi Aue

NE KITIA he perofeta ko Ieremia e fakamooliaga he ogo he fakafiliaga ne fa e talahau e ia ke he 40 e tau. Fēfē e logonaaga he perofeta he magaaho ne kitia mata e ia e moumouaga he maaga fakahelehele haana? “Ne nofo hifo a Ieremia mo e tagi fekapai mo e tagi aue he haana tau tagi aue ki a Ierusalema,” he talahau he hafagiaga he Septuagint Heleni ke he tohi he Tagi Aue. Ne tohi ai he 607 F.V.N. he magaaho ne mata agaia ke he loto he perofeta e pātakai ke he 18 e mahina ka mole ia ti tugi a Ierusalema, kua fakakite fakamaaliali he tohi he Tagi Aue e maanu lahi mahaki ha Ieremia. (Ieremia 52:3-5, 12-14) Nakai fai taone he fakamauaga tuai ne kua tagi aue foki ki ai ke he tau kupu aamohia mo e loto momoko lahi pihia.

Ne lima e poeme ne tuku fakalataha he tohi he Tagi Aue. Ko e tau poeme fa fakamua ko e tau tagi aue, po ke tau tagi fekapai; he poeme ke limaaki ko e ole, po ke liogi. Ke he vagahau ne tohi aki he kamataaga, ko e tau lologo fa fakamua ne tohi ai ke he tau matatohi pauaki, ne igatia e kupu mo e kamata aki e matatohi he alafapete Heperu ne 22 e matatohi. Pete he 22 e kupu he lologo ke limaaki ke tatai mo e 22 e matatohi he alafapete Heperu, ne nakai tuku fakapapahi ai ke muitua ke he alafapete.​—Tagi Aue 5:1.

“KUA POULI HAKU TAU MATA HE TAGI”

(Tagi Aue 1:1–2:22)

“Oi te! kua nofo tokotaha e maga ne puke ai e tau tagata; kua eke a ia mo takape ne lilifu ke he tau motu; ko e iki fifine he tau motu kua eke a ia mo tagata ke ta age e poa.” Ti kamata agataha e tau tagi aue he perofeta ko Ieremia ki a Ierusalema. He talahau e kakano ma e malaia nei, ne pehē e perofeta: “Kua fakamamahi e Iehova a ia [Ierusalema] ha ko e tau holifono loga hana.”​—Tagi Aue 1:1, 5.

Ne talahau ai kua tuga e takape a Ierusalema ne fakatutuku he mate e taane mo e tau tama, ne pehē ai: “Fai mamahi nakai ke tatai mo e haku a mamahi.” Hagaao ke he tau fi haana, ne liogi a ia ke he Atua: “Kia hohoko atu ha lautolu a tau mahani kelea oti ki mua hau, mo e eke e koe kia lautolu tuga he eke e koe kia au ha ko e haku a tau holifono oti; ha kua loga haku a tau oi, kua lolelole foki haku loto.”​—Tagi Aue 1:12, 22.

He fakaagitau lahi mahaki, ne pehē a Ieremia: “Kua helehele kehe e [Iehova] ke he hana ita lahi e tau hoe oti a Isaraela; kua liuaki atu e ia hana lima matau ki mua ha lautolu kua fai fi mai; kua huhunu foki e ia a Iakopo tuga ne afi puhopuho, kua huhunu ai ke he tau fahi oti.” He fakamaama e maanu lahi haana, ne tagi aue e perofeta: “Kua pouli haku tau mata he tagi, kua ofoofo noa haku manava, kua maligi haku ate ke he kelekele.” Ne pihia foki a lautolu ne o age ke he puhala kua ofo ai ti pehē: “Ko e maga kia aenei kua talahaua kua katoatoa ai hana fulufuluola; ko e mena ke fiafia ki ai e lalolagi oti?”​—Tagi Aue 2:3, 11, 15.

Tali he Tau Hūhū Faka-Tohiaga Tapu:

1:15​—Puhala fe ha Iehova kua ‘taholi e holiaga vine he tamāfine tote a Iuta’? He moumou he tau Papelonia e maaga ne talahau kua tuga e tamāfine tote, ne lahi mahaki e toto ne fakamaligi e lautolu ti kua fakatatai ai ke he tatau he tau fua vine he holiaga vine. Ne talahau tuai e Iehova e mena nei mo e fakaatā ai ke hoko, ati maeke ai ke pehē ko ia kua ‘taholi e holiaga vine.’

 2:1​—Puhala fe ‘kua liti hifo e fulufuluola a Isaraela mai he lagi ke he lalolagi’? Ha kua “mua he tokoluga e lagi ke he lalolagi,” ko e tuku hifo he tau mena lilifu kua fa fakakite ke he “liti hifo mai he lagi ke he lalolagi.” Ko e “fulufuluola a Isaraela”​—ko e lilifu mo e pule ne tuku age he magaaho ne talia agaia e Iehova—​ne liti hifo ai he magaaho ne moumou a Ierusalema mo e fakaotioti a Iuta.​—Isaia 55:9.

2:1, 6​—Ko e heigoa e ‘tuaga ve’ ha Iehova mo e “pa” haana? Ne lologo he salamo: “Ati o a tautolu ke he hana haeleaga, kia hufeilo a tautolu ki mua he fakatuaga ve hana.” (Salamo 132:7) Ti, kua hagaao e ‘tuaga ve’ he Tagi Aue 2:1 ke he fale he tapuakiaga ha Iehova, po ke faituga haana. Ko e tau Papelonia ‘ne huhunu e fale a Iehova’ tuga e pa, po ke fale api, he kaina.​—Ieremia 52:12, 13.

2:17​—Ko e heigoa e “kupu” pauaki ne fakamooli e Iehova hagaao ki Ierusalema? Kua hagaao mooli e kupu nei ke he Levitika 26:17, ne pehē: “To eke foki e au a mutolu mo tau fi haku, ti mamate ai a mutolu ki mua ha lautolu kua fai fi kia mutolu; to pule foki a lautolu kua fakavihia a mutolu kia mutolu, to fehola foki a mutolu ka e nakai tutuli atu e taha kia mutolu.”

Tau Fakaakoaga ma Tautolu:

1:1-9. Ne tagi lahi a Ierusalema he po ti ha ha he haana tau kauvehe e tau hihina mata. Ne tiaki haana tau gutuhala, mo e kua tauoi haana tau ekepoa. Kua matematekelea lahi haana tau tamāfine ikiiki, ti kua mamahi foki a ia. Ko e ha? Kakano kua taute e Ierusalema e agahala kelea lahi. Ne ha ha ke he kala tapulu haana e kelea. Ko e fua he holifono kua nakai olioli ai; ka ko e tau hihina mata, tauoi, matematekelea, mo e mamahi.

1:18. He fakahala e tau tagata holifono, kua hakohako mo e tututonu tumau a Iehova.

2:20. Ne hataki ke he tau Isaraela kaeke ke nakai fanogonogo a lautolu ke he leo a Iehova, to moua a lautolu he tau malaia ne putoia e kai ‘e tino he ha lautolu a tau tama taane mo e tau tama fifine.’ (Teutaronome 28:15, 45, 53) Ko e goagoa ha ia he fifili ke nakai omaoma ke he Atua!

“AUA NEKE HAGA KEHE HAU A FOFOGA MO E HAKU A OI”

(Tagi Aue 3:1–5:22)

He Tagi Aue veveheaga 3, ne hagaao ke he motu ha Isaraela ke tuga ‘ko e tagata malolō.’ Pete kua moua e tau mena matematekelea lahi, ne lologo e tagata nei: “Kua mahani mitaki a Iehova kia lautolu kua tatali atu kia ia, ko e tagata kua kumi kia ia.” He liogi ke he Atua mooli, ne ole a ia: “Ne logona e koe haku a leo; aua neke haga kehe hau a fofoga mo e haku a oi mo e haku a tagi.” He ole ki a Iehova ke hagaaki ke he ekefakakelea he fi, ne pehē a ia: “Iehova na e, to taui atu e koe kia lautolu, ke lata mo e tau mena ne eke ai he tau lima ha lautolu.”​—Tagi Aue 3:1, 25, 56, 64.

 Ne liligi mai e Ieremia e tau logonaaga haana ke he lauiaaga kelea muitui he 18 e mahina ne pātakai a Ierusalema mo e tagi aue: “Kua mua he lahi e mahani kelea he tama fifine he haku a motu ke he hala a Sotoma ne fakaoti ai ke he magaaho ke kemo ai e mata, ti nakai hohoko ki ai e tau lima.” Ne matutaki e Ieremia: “Kua mua e mitaki ha lautolu ne mamate ke he pelu kia lautolu ne mamate he hoge; ha ko lautolu ia, kua mole atu a lautolu, kua mamate he hoge he nakai fai mena kua tutupu mai he fonua.”​—Tagi Aue 4:6, 9.

Ko e poeme ke limaaki ne fakakite e tau tagata ne nonofo i Ierusalema ne tutala. Ne pehē a lautolu: “Iehova na e, kia manatu e koe ke he mena kua hoko mai kia mautolu; kia kitekite mai a, mo e fofoga mai a koe kia mautolu kua eke fakakelea.” He talahau fakamatafeiga e lautolu e tau matematekelea ha lautolu, ne ole a lautolu: “Iehova na e, to tumau tukulagi a koe; ko e hau a nofoaiki ke hahau mo hahau ia. Iehova na e, kia fakaliliu e koe a mautolu kia koe, ti liliu ai ni a mautolu; kia fakafou e koe ha mautolu a tau aho ke tuga he vaha ne aho mua.”​—Tagi Aue 5:1, 19, 21.

Tali he Tau Hūhū Faka-Tohiaga Tapu:

3:16​—Ko e heigoa ne hagaao e talahauaga: “Kua lipilipi e ia haku a tau nifo ke he tau tepu kilikili”? Taha e tohi ne talahau: “He o atu e tau Iutaia ke he paeaaga, ne omoi a lautolu ke tao e tau falaoa ha lautolu he tau luo ne keli he kelekele, ati kua fio e tau falaoa ha lautolu mo e tau tepu kilikili.” Ka kai e tau falaoa pihia to liga malipilipi e tau nifo he tagata.

4:3, 10​—Ko e ha ne fakatatai e Ieremia e “tama fifine he [hana] motu” ke he ‘tau iaena he tutakale’? Ko e iaena ne “favale a ia ke he hana tau punua tuga he nakai ko e hana,” he talahau he Iopu 39:16. Ke fakatai, he oti e fakapāpā he tau fufua, ne fano kehe e iaena fifine mai he fata ke o mo e falu iaena fifine ti taute mogoia he iaena taane e gahua ke leveki e tau punua. Ti ko e heigoa ka tupu ka feleveia e tau manu nei mo e tau mena hagahaga kelea? Ne fehola tokoua e iaena taane mo e fifine mai he fata mo e tiaki e tau punua ha laua. He magaaho ne pātakai he tau Papelonia, ne to e hoge lahi mahaki ki Ierusalema ti hokotia e tau matua fifine ne fa fakaalofa hofihofi noa ke favale ke he tau fanau ni ha lautolu, tuga e tau iaena he tutakale. Kua kitia maaliali e kehekehe he mena nei mo e leveki he matua ne fakakite he tau luko.

5:7​—Kua fakahala kia e Iehova e tau tagata ha ko e hala he tau matua tupuna ha lautolu? Nakai, ne nakai fakahala e Iehova e tau tagata ha ko e hala he tau tupuna ha lautolu. “To takitokotaha a tautolu mo e talatala atu hana mahani ke he Atua,” he talahau he Tohi Tapu. (Roma 14:12) Ka e maeke e lauiaaga he tau hala ke ha ha tumau i ai mo e to logona he tau  atuhau a mui. Ma e fakatai, ha kua tapuaki tupua e tau Isaraela i tuai, ne kua uka lahi ma e tau Isaraela tua fakamooli he vahā fakamui ke tapiki ke he puhala tututonu.​—Esoto 20:5.

Tau Fakaakoaga ma Tautolu:

3:8, 43, 44. He magaaho ne hoko e malaia ki Ierusalema, ne nakai talia e Iehova ke fanogonogo ke he ole lagomatai he tau tagata he maaga. Ko e ha? Kakano kua liuliu e tau tagata, ti fakatumau a lautolu ke nakai fakatokihala. Ka manako a tautolu ke tali e Iehova e tau liogi ha tautolu, kua lata ia tautolu ke omaoma ki a ia.​—Tau Fakatai 28:9.

3:20. Ko Iehova, kua “Mua ue atu ke he lalolagi oti,” kua tokoluga lahi a ia ka kua hifo fakatokolalo mai “ke kitekite ke he lagi katoa mo e lalolagi.” (Salamo 83:18; 113:6) Ka e iloa maaliali e Ieremia e makai he Malolō Ue Atu ke tukutuku hifo fakatokolalo ke he tau tagata, kakano, ke hifo mai ke he tuaga ha lautolu ke maeke ke fakamafanatia a lautolu. Ko e fiafia ha ia ha tautolu ha kua nakai ni malolō mo e pulotu katoatoa e Atua mooli ka kua mahani fakatokolalo foki!

3:21-26, 28-33. Maeke fēfē ia tautolu ke fakauka ti pihia foki ka matematekelea lahi mahaki? Kua tala mai tuai e Ieremia ki a tautolu. Kua nakai lata ia tautolu ke nimo ko Iehova kua lahi e fakaalofa-totonu mo e laulahi foki haana fakaalofa noa. Kua lata foki ia tautolu ke manatu, ha kua momoui a tautolu ko e taha kakano mitaki a ia ke nakai fakalolelole ke he amaamanakiaga mo e lata ia tautolu ke fakauka mo e tatali fakatekiteki, he nakai fegui, ki a Iehova ma e fakamouiaga. Lafi ki ai, kua lata ia tautolu ke “tuku [ha tautolu a] gutu ke he efuefu,” kakano ke omaoma fakatokolalo ke he tau kamatamata he mailoga kua fai kakano mitaki ati fakaatā ai he Atua ke tupu.

3:27. Ko e fehagai ke he tau kamatamata he tua he vahā fuata kua liga kakano ke fakauka ke he tau mena vihi mo e fakafiufiu. Ka kua ‘mitaki ke he tagata malolō ke fua e ia e lakau hahamo, he fuata ai a ia.’ Ko e ha? Kakano ko e ako ke fua e lakau hahamo he matematekelea he vahā tote to tauteute e tagata ke fehagai ke he tau paleko he vahā ka lahi hake a ia a mui.

3:39-42. Kua nakai pulotu ke ‘lahi e fegui’ ka matematekelea ha ko e tau agahala ni ha tautolu. Ti he nakai fegui ke he fua he hehē ne taute, “kia kumikumi e tautolu mo e kamatamata ai e tautolu ha tautolu a mahani, mo e liliu atu ā tautolu kia Iehova.” Kua pulotu ma tautolu ke fakatokihala mo e fakahako e tau puhala ha tautolu.

Eke a Iehova mo Mauokafua Haau

Kua fakakite mai he Tohi Tapu i loto he tohi he Tagi Aue e puhala ne kitia e Iehova a Ierusalema mo e motu ha Iuta he mole e huhunu he tau Papelonia e maaga mo e fakaotioti ai. Ko e tau talahauaga ke he agahala ne fakamau i ai ne kua fakakite fakamaaliali ai e kitiaaga ha Iehova, ne fakahoko e malaia ha ko e holifono he tau tagata. Ko e tau lologo ne omoomoi he agaaga i loto he tohi nei kua ha ha i ai foki e tau kupu ne fakakite e amaamanakiaga ki a Iehova mo e manako ke liliu ke he puhala hako. Pete he nakai ko e tau aga anei he laulahi he tau tagata he vahā ha Ieremia, ne fakakite he tau mena nei e aga ha Ieremia mo lautolu tokogahoa ne tokihala.

Ko e kitiaaga ha Iehova ke he tuaga ha Ierusalema ne fakakite mai he tohi he Tagi Aue kua fakaako ki a tautolu ua e fakaakoaga aoga. Fakamua, ko e moumouaga ha Ierusalema mo e fakaotioti ha Iuta kua fakamalolō mai ke omaoma ki a Iehova mo e ke eke mo hatakiaga ke nakai fakaheu e finagalo faka-Atua. (1 Korinito 10:11) Ko e fakaakoaga ke uaaki kua mai he fakafifitakiaga ha Ieremia. (Roma 15:4) Pete kua ha ha he tuaga ne tuga kua nakai fai amaamanakiaga, ko e perofeta ne momoko lahi mahaki ne fuluhi ki a Iehova ma e fakamouiaga. Ko e aoga ha ia ke falanaki katoatoa a tautolu ki a Iehova mo e haana Kupu mo e eke a ia mo mauokafua ha tautolu!​—Heperu 4:12.

[Fakatino he lau 19]

Ne kitia he perofeta ko Ieremia e fakamooliaga he haana ogo he fakafiliaga

[Fakatino he lau 20]

Ne kamatamata e tua he Tau Fakamoli Korea nei ma e tuaga ha lautolu ke he matakupu he tu uho faka-Kerisiano