“Aua Neke Taui Atu e Kelea ke he Kelea he Taha”

“Aua neke taui atu e kelea ke he kelea he taha; kia tauteute e tau mena gali ki mua he tau tagata oti kana.”​—ROMA 12:17.

1. Ko e heigoa e vahega mahani ne aga mau?

KAEKE ke poka mai e tama, ko e aga mua he tama ia ko e poka atu foki. Momoko ai, ko e aga taupoka pihia kua nakai tupu hokoia ke he tau tama. Tokologa foki e tagata lalahi ne mahani pihia. Ka fakaita mai he taha, ne manako a lautolu ke liuaki pihia foki. Mooli, laulahi he tau tagata lalahi ne nakai liu ke poka atu, ka e tokologa ka taui atu ke he tau puhala fakagalogalo. Liga fakaholofa e lautolu e loma hagahagakelea hagaao ke he tagata fakaita po ke kumi puhala ke nakai kautū a ia. Ko e heigoa ni e puhala ne fakaaoga, kua taha agaia e foliaga​—ke taui atu.

2. (a) Ko e ha kua fakamamao e tau Kerisiano mooli he manako ke taui atu? (e) Ko e heigoa e tau hūhū mo e veveheaga fe he Tohi Tapu ka fakatutala ki ai a tautolu?

² Pete kua manako lahi e fatuakiloto ke liuaki pihia foki, ne fakamamao e tau Kerisiano mooli neke mahala ki ai. Ka e, lali a lautolu ke muitua ke he tomatomaaga he aposetolo ko Paulo: “Aua neke taui atu e kelea ke he kelea he taha.” (Roma 12:17) Ko e heigoa ka fakalagalaga a tautolu ke moui fakatatau ke he tuaga tokoluga ia? Ko hai pauaki kua lata ke nakai taui atu e tautolu e kelea ki ai? Ko e heigoa e tau aoga ka helehele kaeke ke fakamamao a tautolu mai he liuaki pihia foki? Ke tali e tau hūhū ia, kia fakaako e tautolu e kakano he tau kupu ha Paulo mo e kitia e puhala ne fakakite he Roma veveheaga 12 ko e fakamamao mai he taui atu ko e puhala hako, fakaalofa, mo e fakatokolalo ke muitua ki ai. To fakatutala a tautolu ke he tolu e puhala nei, taha he magaaho.

‘Hanai, kua Ole Atu Au kia Mutolu’

3, 4. (a) Kamata aki e Roma veveheaga 12, ko e heigoa ne fakatutala a Paulo ki ai, ti ko e heigoa e aoga he fakaaoga e ia e kupu “hanai”? (e) Ko e heigoa e lauiaaga he fakaalofa hofihofi noa he Atua ne kua lata ke ha ha he tau Kerisiano i Roma?

³ He kamataaga he veveheaga 12, ne talahau e Paulo fā e matakupu tatai ne lauia e moui he Kerisiano. Ne fakamaama e ia e fakafetuiaga ha tautolu mo Iehova, mo e tau matakainaga talitonu, mo lautolu ne nakai talitonu, mo e tau tui ne mua he fakatufono. Ne fakakite e Paulo ko e matapatu kakano ke fakamamao he tau manamanatu hepehepe, putoia ai e manako ke taui atu, he pehē a ia: “Hanai, ko e tau matakainaga na e, kua ole atu au kia mutolu ha ko e fakaalofa hofihofi noa he Atua.” (Roma 12:1) Ko e kupu “hanai,” ne kakano “he mailoga fakamua.” Ko e pehē a Paulo anei, ‘He mailoga e mena ne fakamaama atu laia e au ki a mutolu, kua ole atu au ke taute e mutolu e mena ka tala atu foki e au mogonei.’ Ko e heigoa ne fakamaama e Paulo ke he tau Kerisiano ia i Roma?

⁴ He tau veveheaga 11 fakamua he tohi ha Paulo, ne fakatutala a ia ke he magaaho homo ue atu ne hafagi ki a lautolu e tau Iutaia mo e tau Tagata Motu Kehe ke eke mo tau pule mo Keriso ke he Kautu he Atua, ko e amaamanakiaga ne kaumahala e tau Isaraela mooli ke talia. (Roma 11:13-36) Ko e magaaho uho ia ne maeke ni “ha ko e fakaalofa hofihofi noa he Atua.” Kua lata ke tali atu fēfē e tau Kerisiano ke he totonu noa ne lahi atu he Atua? Kua lata e tau loto ha  lautolu ke puke he logonaaga hokulo pihia ke omoi a lautolu ke taute e mena ka talahau foki e Paulo: “Kia tuku atu e mutolu ha mutolu a tau tino ke he Atua, ko e poa moui, mo e tapu, ke talia mo e fiafia, ko e fekafekauaga haia kua lata kia mutolu ke eke.” (Roma 12:1) Maeke fēfē mogoia he tau Kerisiano ia ke tuku atu e lautolu a lautolu “ko e poa” ke he Atua?

5. (a) Maeke fēfē he tagata ke foaki e ia a ia “ko e poa” ke he Atua? (e) Ko e heigoa e matapatu fakaakoaga kua lata ke fakalagalaga e mahani he Kerisiano?

⁵ Ne matutaki atu a Paulo ke fakamaama: “Aua neke mahani foki a mutolu fakalataha mo e lalolagi nai, ka kia faliu a mutolu ke he liu foki fakafou he tau loto ha mutolu, kia kumikumi e mutolu po ke heigoa e finagalo he Atua, ko e mena mitaki, kia talia foki mo e fiafia, ti kua katoatoa.” (Roma 12:2) He nakai fakaatā e agaaga he lalolagi ke fakahakohako e tau manamanatuaga ha lautolu, kua lata ia lautolu ke moua e finagalo, po ke manamanatuaga he Keriso. (1 Korinito 2:16; Filipi 2:5) Kua lata e matapatu fakaakoaga ia ke fakalagalaga e mahani he tau Kerisiano mooli oti he tau aho takitaha, putoia ai a tautolu he vahā nei.

6. Fakavē ke he fakakakanoaga ha Paulo ia Roma 12:1, 2, ko e heigoa kua omoomoi a tautolu ke fakamamao neke taui atu?

⁶ Lagomatai fēfē he fakakakanoaga ha Paulo ia Roma 12:1, 2 a tautolu? Tuga a lautolu ia e tau Kerisiano fakauku he agaaga ne ha ha i Roma, kua fakaaue lahi mahaki a tautolu ke he fakatumau mo e loga he tau fakakiteaga fakaalofa hofihofi noa ne foaki he Atua ki a tautolu mo e fakatumau ke foaki ki a tautolu he tau aho takitaha he tau momoui ha tautolu. Hanai, ko e loto kua puke he fakaaue kua fakalagalaga a tautolu ke fekafekau ke he Atua mo e malolō, tau koloa, mo e tau lotomatala katoatoa ha tautolu. Ko e manako ia mai he loto kua fakalagalaga foki a tautolu ke lali fakalahi ke manamanatu, nakai tuga e lalolagi, ka e tuga e Keriso. Ti ko e moua e finagalo a Keriso kua lauia e puhala ne taute e tautolu ke he falu​—ke he tau matakainaga talitonu mo lautolu ne nakai talitonu. (Kalatia 5:25) Tuga anei: Ka manamanatu a tautolu tuga e Keriso, kua omoomoi a tautolu ke totoko e manako ke taui atu.​—1 Peteru 2:21-23.

“Ua Fakaalofa Fakatupua”

7. Ko e heigoa e vahega fakaalofa ne fakatutala ia Roma veveheaga 12?

⁷ Kua fakamamao a tautolu mai he taui e kelea ke he kelea he nakai ni ko e puhala hako ka ko e puhala fakaalofa foki a ia. Mailoga e puhala ne tutala foki e aposetolo ko Paulo ke he kakano he fakaalofa. He tohi ha Roma, ne lagaloga e fakaaoga e Paulo e kupu “fakaalofa” (a·gaʹpe he faka-Heleni) he hagaao ke he fakaalofa he Atua mo e he Keriso. (Roma 5:5, 8; 8:35, 39) Pete ia, he veveheaga 12, ne fakaaoga e Paulo e a·gaʹpe ke he taha puhala foki​—he tutala hagaao ke he fakaalofa ne fakakite ke he tau matakainaga. He mole e talahau e kehekehe he tau mena fakaalofa fakaagaaga ti ha ha i ai he falu tagata talitonu, ne talahau e Paulo e mahani kua lata ke feaki he tau Kerisiano oti kana. Ne talahau e ia: “Ua fakaalofa fakatupua.” (Roma 12:4-9) He fakakite e fakaalofa ke he falu ko e fakamailoga kua lata he tau Kerisiano mooli. (Mareko 12:28-31) Kua tomatoma a Paulo ki a tautolu ke mailoga kua mooli e fakaalofa ne fakakite e tautolu ko e tau Kerisiano.

8. Maeke fēfē ia tautolu ke fakakite e fakaalofa nakai fakatupua?

⁸ Lafi ki ai, kua mailoga e Paulo e puhala ne fakakite ke ua fakaalofa fakatupua, he pehē: “Kia fakavihia e tau mena kelea, kia pipiki ke he tau mena mitaki.” (Roma 12:9) Ko e tau kupu malolō e “fakavihia” mo e “pipiki.” Maeke e “fakavihia” ke fakaliliu ko e “vihiatia lahi mahaki.” Kua lata ia tautolu ke nakai vihiatia noa e fakahikuaga he kelea muitui ka e pihia foki e kelea muitui. (Salamo 97:10) Ko e kupu “pipiki” ko e fakaliliuaga he vepi Heperu ne kakano mooli “ke pili.” Ko e Kerisiano ne fakaalofa mooli kua pili mauokafua, po ke mau nivaniva, ke he aga he mahani mitaki ne nakai maeke ke vevehe kehe he aga haana.

9. Ko e heigoa e tomatomaaga ne fatiaki tumau e Paulo?

⁹ Taha kitiaaga pauaki he fakaalofa ne fatiaki tumau e Paulo. Ne talahau e ia: “Kia fakamonuina atu kia lautolu kua favale mai kia mutolu, kia fakamonuina atu, aua foki neke kaialu.” “Aua neke taui atu e kelea ke he kelea he taha.” “Ko e tau fakahelehele na e, aua neke taui atu e  mutolu.” “Aua neke mahala a koe ke he kelea, ka kia mahala e kelea ke he mitaki.” (Roma 12:14, 17-19, 21) Kua fakakite fakamaali he tau kupu ha Paulo e puhala kua lata ke taute atu e tautolu ki a lautolu ne nakai talitonu, pihia mo lautolu ne totoko ki a tautolu.

“Kia Fakamonuina Atu kia Lautolu kua Favale Mai”

10. Ke he puhala fe kua maeke ia tautolu ke fakamonuina e tau tagata favale ki a tautolu?

¹⁰ Fakagahua fēfē e tautolu e tomatomaaga ha Paulo: “Kia fakamonuina atu kia lautolu kua favale mai”? (Roma 12:14) Ne tala age a Iesu ke he tau tutaki haana: “Kia fakaalofa atu a mutolu kia lautolu kua fai fi kia mutolu . . . kia liogi foki a mutolu ma lautolu ne . . . favale mai kia mutolu.” (Mataio 5:44; Luka 6:27, 28) Ti ko e taha puhala ke fakamonuina e tautolu e tau tagata favale he liogi ma lautolu, ole ke he Atua kaeke ke totoko he ha tagata a tautolu ha ko e nakai iloa, liga to hafagi e Iehova e tau mata ha lautolu ke he kupu mooli. (2 Korinito 4:4) Mooli, tuga e matakehe ke ole ke he Atua ke fakamonuina e tagata favale. Pete ia, he moua e tautolu e lahi he puhala manamanatu he Keriso, to lahi foki e fakaalofa ka fakakite e tautolu ke he tau fī ha tautolu. (Luka 23:34) Ko e heigoa mogoia e fua he fakakite e fakaalofa pihia?

11. (a) Ko e heigoa kua ako e tau tautolu mai he fakafifitakiaga ha Setefano? (e) He fakatātā he moui a Paulo, ko e heigoa e hikiaga kua liga tupu ke he falu tagata favale?

¹¹ Ko Setefano taha ne liogi ma e tau tagata favale haana, ti nakai teao e liogi haana. Nakai leva he mole e Penetekoso 33 V.N., ne tapaki he tau tagata totoko ke he fakapotopotoaga Kerisiano a Setefano, ti toho a ia ki fafo i Ierusalema, mo e pinimaka a ia. Ato mate a ia, ne tagi a ia: “Ko e Iki [Iehova] na e, aua neke tuku atu e koe e hala nai kia lautolu.” (Gahua 7:58–8:1) Ko e taha he tau tagata taane nei ne liogi a Setefano hagaao ki ai he aho ia ko Saulo, ne fakamooli mo e talia e kelipopo ha Setefano. Magaaho fakamui, ne tū atu a Iesu ne liu tu mai ki a Saulo. Ne eke e tagata favale fakamua ia mo tutaki a Keriso mo e hokotia ke eke mo aposetolo ko Paulo, ko e tagata tohia he tohi ke he tau Roma. (Gahua 26:12-18) Lagotatai ai mo e liogi a Setefano, ne fakamagalo mooli e Iehova a Paulo ha ko e agahala he eke mo tagata favale. (1 Timoteo 1:12-16) Ko e mena ia ati tomatoma e Paulo e tau Kerisiano: “Kia fakamonuina atu kia lautolu kua favale mai”! Ne iloa e ia mai he mena ne tupu ki a ia ko e falu he tau tagata favale ne liga fakahiku ke eke mo tau fekafekau he Atua. He vahā ha tautolu, ha ha i ai falu tagata favale ne eke mo tau tagata talitonu ha ko e mahani mafola he tau fekafekau a Iehova.

“Kia Nonofo Fakamitaki mo e Tau Tagata Oti Kana”

12. Matutaki fēfē e tau kupu tomatoma ne moua ia Roma 12:9, 17?

¹² Ko e tomatomaaga foki a Paulo ke he puhala ke taute atu ki a lautolu ne talitonu mo lautolu ne nakai talitonu ko e: “Aua neke taui atu e kelea ke he kelea he taha.” Ko e talahauaga ia ko e fakatokaaga hako ke he mena ne talahau e ia fakamua, pehē: “Kia fakavihia e tau mena kelea.” Ati maeke fēfē he tagata ke talahau kua fakavihia mooli e ia e tau mena kelea, po ke kelea muitui, ka e fakaaoga e ia e tau puhala kelea muitui ke taui atu ke he falu? Ko e taute pihia to kehe mai he moua e fakaalofa ‘nakai fakatupua.’ Ti pehē a Paulo: “Kia tauteute e tau mena gali ki mua he tau tagata oti kana.” (Roma 12:9, 17) Fakagahua fēfē e tautolu e tau kupu ia?

13. Mahani fēfē a tautolu “ki mua he tau tagata oti kana”?

 ¹³ He vala fakamua he tohi haana ke he tau Korinito, ne tohi a Paulo hagaao ke he favaleaga ne fehagai mo e tau aposetolo. Ne pehē a ia: “Kua eke a mautolu mo kitekiteaga ke he lalolagi, ko e tau agelu katoa mo e tau tagata. . . . Kua eke fakakelea mai a mautolu, kua fakamonuina atu e mautolu; kua favale mai kia mautolu, kua fakamanavalahi a mautolu; kua tauamuamu kia mautolu, kua olelalo atu a mautolu.” (1 Korinito 4:9-13) Pihia foki, kua kitekite mai e tau tagata he lalolagi nei ke he tau Kerisiano he vahā nei. Ka kitia e lautolu ne takatakai ia tautolu e tau mena mitaki ne taute e tautolu pete he ekefakakelea a tautolu, liga hihiga a lautolu ke talia fiafia e ogo faka-Kerisiano ha tautolu.​—1 Peteru 2:12.

14. Kua lata ke fakalaulahi atu fēfē a tautolu ke maeke ke taute mafola?

¹⁴ Kua lata ke laulahi fēfē ha tautolu a fakatolomakiaga he mafola? Kua lata ke fakalaulahi atu kaeke kua maeke. Ati tala age a Paulo ke he tau matakainaga Kerisiano haana: “Kaeke kua maeke ia mutolu, kia nonofo fakamitaki mo e tau tagata oti kana.” (Roma 12:18) “Kaeke” mo e “kua maeke ia mutolu” ko e tau talahauaga kua lata ke fakakite aki ko e taute mafola mo e falu ne fa nakai maeke tumau. Tuga anei, to nakai liuliu a tautolu ke he poakiaga he Atua ke fakatumau e taute mafola mo e tagata. (Mataio 10:34-36; Heperu 12:14) Ka e taute agaia e tautolu e tau mena oti kua maeke ia tautolu​—he nakai fakahui e tau matapatu fakaakoaga tututonu—​ke taute mafola “mo e tau tagata oti kana.”

“Aua Neke Taui Atu e Mutolu”

15. Ko e heigoa e kakano ke tiaki e taui atu ne moua ia Roma 12:19?

¹⁵ Ne foaki foki e Paulo taha kakano omoomoi ne nakai lata ke taui atu a tautolu; ko e puhala fakatokolalo ke muitua. Pehē a ia: “Ko e tau fakahelehele na e, aua neke taui atu e mutolu,  ka kia fakatokatoka atu ke he ita; ha kua tohi mai, Kua pehe mai e Iki [Iehova], Ha ha ia au ke taui atu, to taui atu e au ni.” (Roma 12:19) Ko e Kerisiano ne lali ke taui atu kua fakatokoluga. Kua fōfō e ia e matagahua he Atua. (Mataio 7:1) Lafi ki ai, he taui atu e ia, kua fakakite e ia e temotemoai he tua ke he talahauaga ha Iehova: “To taui atu e au ni.” Kehe ai, kua falanaki e tau Kerisiano mooli to “[“fakafili tonu,” NW] he Atua e tau mena ha lautolu ne fifili e ia.” (Luka 18:7, 8; 2 Tesalonia 1:6-8) Ne toka fakatokolalo e lautolu e taui he hehē ke he Atua.​—Ieremia 30:23, 24; Roma 1:18.

16, 17. (a) Ko e heigoa e kakano ke “tanaki ai e tau malala kaka ki luga he ulu” he taha tagata? (e) Kua iloa fakatagata nakai e koe e puhala ne fakamolū he mahani totonu e loto haana ne nakai talitonu? Ka pihia, ti foaki e fakatai.

¹⁶ He taui atu ke he fī kua tuga ke fakamaō e loto haana, ka ko e fakatotonu atu ki a ia ka fakamolū e loto haana. Ko e ha? Mailoga e tau kupu a Paulo ke he tau Kerisiano i Roma. Pehē a ia: “Kaeke kua hoge a ia kua fai fi kia koe, kia fagai e koe a ia; ka fia inu a ia kia fakainu e koe a ia; ha ko e mena ka eke pihia kua tanaki ai e tau malala kaka ki luga he ulu hana.” (Roma 12:20; Tau Fakatai 25:21, 22) Ko e heigoa e kakano he mena nei?

¹⁷ Ke “tanaki ai e tau malala kaka ki luga he ulu hana” ko e tala fakatai ne moua mai he puhala ne fakatataka aki e tau lapatoa he vahā Tohi Tapu. Kua tuku e tau makauho ke he gutuumu, mo e fata e tau malala i lalo he tau makauho mo e pihia foki i luga. Ko e tumutumu malala kakā i luga kua fakavela fakalahi e mao vela ke fakatataka aki e makauho maō mo e vevehe mai e lapatoa he tau kele he makauho. Pihia foki e taute he tau gahua totonu ke he tagata totoko, liga ‘fakamolū’ e tautolu e maō haana mo e kitia ai e tau mahani mitaki haana. (2 Tau Patuiki 6:14-23) Kua loga e tagata he fakapotopotoaga Kerisiano ne futia fakamua ke he tapuakiaga mooli ha ko e tau gahua totonu ne taute he tau fekafekau a Iehova ki a lautolu.

Kakano ne Nakai Taui Atu a Tautolu

18. Ko e ha ne hako, fakaalofa, mo e fakatokolalo ke nakai taui atu?

¹⁸ He fakatutalaaga kū nei he Roma veveheaga 12, kua kitia e tautolu falu kakano aoga he “aua neke taui e kelea ke he kelea he taha.” Fakamua, he nakai taui atu ko e puhala hako a ia ke muitua. He kitia e fakaalofa hofihofi noa he Atua ne fakakite ki a tautolu, kua hako mo e tonu ke foaki e tautolu a tautolu ki a Iehova mo e makai a tautolu ke omaoma e tau poakiaga haana​—putoia e poakiaga ke fakaalofa ke he tau fī ha tautolu. Uaaki, he fakaheu ke taui atu e kelea ke he kelea ko e puhala fakaalofa ke muitua. He tiaki e taui atu mo e fakatupu e mafola, kua amaamanaki lahi a tautolu ke lagomatai e falu he tau tagata totoko vale ke eke mo tau tagata tapuaki ha Iehova. Toluaki, he fakamamao mai he taui atu e kelea ko e puhala fakatokolalo ke muitua. Ko e taui atu e tautolu to eke mo fakatokoluga, ha kua pehē a Iehova: “Ha ha ia au ke taui atu.” Ne hataki foki he Kupu he Atua: “Ka hau e mahani fakatokoluga ti hau ai e mā; ka e ha ha i ai e iloilo kia lautolu kua fakatokolalo.” (Tau Fakatai 11:2) He toka fakapulotu e taui atu e hehē ke he Atua kua fakakite e fakatokolalo ha tautolu.

19. Ko e heigoa ka fakatutala a tautolu ki ai he vala tala ka mui mai?

¹⁹ Kua fakakatoatoa e Paulo e fakatutalaaga haana ke he puhala kua lata ia tautolu ke taute atu ke he falu. Ne tomatoma e ia e tau Kerisiano: “Aua neke mahala a koe ke he kelea, ka kia mahala e kelea ke he mitaki.” (Roma 12:21) Ko e heigoa e tau matakau kelea muitui hane fehagai a tautolu ki ai he vahā nei? Kautū fēfē a tautolu ki ai? To fakatutala a tautolu ke he tau tali ki ai mo e falu hūhū foki he vala tala ka mui mai.

Maeke Nakai a Koe ke Fakamaama?

• Ia Roma veveheaga 12, ko e heigoa e tomatomaaga ne fatiaki tumau?

• Ko e heigoa ka fakalagalaga a tautolu ke nakai taui atu?

• Ko e heigoa e tau aoga ka helehele e tautolu mo e falu ka nakai “taui atu e [tautolu e] kelea ke he kelea”?

[Tau Hūhū he Fakaakoaga]

[Puha he lau 21]

Fakamaama he Roma veveheaga 12 e fakafetuiaga he Kerisiano mo

• Iehova

• tau matakainaga talitonu

• lautolu ne nakai talitonu

[Fakatino he lau 23]

Ko e tohi a Paulo ke he tau Roma ne foaki e fakatonuaga aoga ke he tau Kerisiano

[Fakatino he lau 24]

Ko e heigoa kua ako e tautolu mai he fakafifitakiaga he tutaki ko Setefano?