Skip to content

Skip to table of contents

Tau Fakamaamaaga Mai he Tohi a Opetaia, Iona, mo Mika

Tau Fakamaamaaga Mai he Tohi a Opetaia, Iona, mo Mika

Kua Moui e Kupu ha Iehova

Tau Fakamaamaaga Mai he Tohi a Opetaia, Iona, mo Mika

“KO E fakakiteaga kia Opetaia.” (Opetaia 1) Ko e tau kupu nei ne kamata aki e tohi a Opetaia he Tohi Tapu. Ne nakai fai talahauaga e perofeta hagaao ki a ia ka ko e higoa ni haana i loto he tohi ne tohi e ia he 607 F.V.N. He taha tohi ne oti he tohi he molea e ua e senetenari fakamua atu, kua talahau fakamahino he perofeta ko Iona e tau mena ne tutupu fakatagata ki a ia he kotofaaga misionare haana. Ne 60 e tau ne gahua fakaperofeta a Mika he vahā ha Opetaia mo Iona, he 777 F.V.N. ke he 717 F.V.N. Ko e tau mena ne talahau e Mika hagaao ki a ia ni “ko e [mai a ia he maaga ko] Moresi” ti hoko e kupu ha Iehova ki a ia he “vaha a Iotamo, mo Ahasa mo Hesekia, ko e tau patuiki a Iuta.” (Mika 1:1) Ne kitia maaliali e mahani lahi he perofeta mo e moui he maaga i tua ke he tau vahega fakatai ne fakaaoga e ia ke peehi e manatu he fekau haana.

“TO FAKAHIKU TUKULAGI FOKI” A ETOMA

(Opetaia 1-21)

Hagaao ki Etoma, kua pehē a Opetaia: “To ufiufi ai a koe he ma ha ko e hau a favale ke he matakainaga hau ko Iakopo; to fakahiku tukulagi foki a koe.” Kua mata agaia ke he loto he perofeta e tau favale ne nakaila leva e taute he tau Etoma ke he fanau ha Iakopo​—ko e tau Isaraela. He 607 F.V.N., ne moumou he tau Papelonia a Ierusalema, ka ko e tau Etoma “ne tu . . . fakafehagai mo ia” ti kau atu a lautolu mo e “tau tagata kehe” ne tau ki ai.​—Opetaia 10, 11.

Kehekehe ai, kua fakatoka e fale a Iakopo ke liu atihake. Ne talahau he perofetaaga ha Opetaia: “To ha i ai ke he mouga ko Siona a lautolu kua hao, to tapu foki ia.”​—Opetaia 17.

Tali he Tau Hūhū Faka-Tohiaga Tapu:

kupu 5-8​—Ko e heigoa e kakano he fakatatai e moumouaga ha Etoma ke he o atu he tau tagata fōfō mena he pō mo e tau tagata faki fuhi vine? Ane o mai e tau tagata kaiha ki Etoma, ne liga uta ni e lautolu e tau mena kua manako a lautolu ki ai. Ane mai kua o atu ki ai e tau tagata faki fuhi vine, ne liga toka e lautolu falu venevene fuhi vine ke oko. Ka ko e magaaho ka veli a Etoma, to kumi ni ke he tau mena uho mo e kaiha ai he “tau tagata oti ne eke ai e maveheaga mo [ia]”​—ko e kau haana, ko e tau Papelonia.​—Ieremia 49:9, 10.

kupu 10​—Puhala fe kua “fakahiku tukulagi” a Etoma? Ne talahau tuai, ko e motu ko Etoma, fakalataha mo e fakatufono mo e tau tagata he matakavi pauaki ia he lalolagi to galo tukulagi. Ko e patuiki a Papelonia ko Naponitusi ne kautū ki Etoma he kavi ke he lotoga he senetenari ke onoaki F.V.N. He senetenari ke faaki F.V.N., kua nonofo e tau tagata Nepaiota he matakavi ha Etoma he faahi toga he taha vala ha Iuta, ko e matakavi he Negeb ne iloa ai he magaaho fakamui ko Itumaia. He mole e moumou he tau Roma a Ierusalema he 70 V.N., ne galo tukulagi e tau Etoma.

Tau Fakaakoaga ma Tautolu:

kupu 3, 4. Ha kua nonofo a lautolu he matakavi tule he tau mouga tokoluga mo e tau ava maihi hokulo ne foaki e nonofoaga puipui mitaki, ne liga fakatokoluga e tau Etoma he piko kua haohao mo e hagahaga mitaki a lautolu. Kua nakai maeke ke hao mai he tau fakafiliaga ha Iehova.

kupu 8, 9, 15. Ko e iloilo mo e malolō he tagata kua nakai fai puipuiaga he “aho a Iehova.”​—Ieremia 49:7, 22.

kupu 12-14. Kua eke e tau Etoma mo hatakiaga ki a lautolu ne olioli ke he tau matematekelea ne liga feleveia mo e tau fekafekau he Atua. Nakai uta fakamāmā e Iehova e ekefakakelea ne taute ke he tau tagata haana.

kupu 17-20. Ko e perofetaaga nei ke liu atihake he fanau a Iakopo ne kamata he magaaho ne liliu a lautolu kua toe ki Ierusalema mai i Papelonia he 537 F.V.N. Ne fakamooli tumau e kupu ha Iehova. Kua maeke ia tautolu ke mauokafua katoatoa ke he haana tau maveheaga.

‘TO FAKAOTI A NINEVA’

(Iona 1:1–4:11)

Ne nakai omaoma a Iona ke he poaki he Atua ke “fano ki Nineva ko e maga lahi, mo e ui atu ki ai” e fekau he fakafiliaga, ne hola a ia ke he taha faahi. He fakatō e “matagi lahi ke he moana” mo e he fakaaoga e “ika lahi,” ne hiki e Iehova e fanoaga ha Iona mo e poaki ke lagaua aki ki a ia ke fano ke he maaga lahi ha Asuria.​—Iona 1:2, 4, 17; 3:1, 2.

Kua hū atu a Iona ki Nineva mo e kamata agataha ke fakamatala e fekau maaliali: “Kua toe fagofulu e po ti fakaoti a Nineva.” (Iona 3:4) Ne nakai amanaki ke pihia e fua he gahua fakamatala haana ati “ita” a Iona. Ne fakaaoga e Iehova e “kakaiona” ke fakaako ki a Iona e fakaalofa noa.​—Iona 4:1, 6.

Tali he Tau Hūhū Faka-Tohiaga Tapu:

3:3​—Lahi mooli kia a Nineva ke ‘po tolu he fano ki ai’? E, He vahā i tuai, kua liga iloa na putoia i Nineva e falu nonofoaga ne kamata mai i Khorsabad he faahi tokelau ke hoko ki Nimrud he faahi toga. Ko e tau nonofoaga oti ha Nineva ne putoia ai e takatakaiaga pakafā ne 100 kilomita he laulahi.

3:4​—Fakaako kia e Iona e vagahau Asuria ke maeke ke fakamatala ke he tau Nineva? Ne liga fitā he iloa e Iona e vagahau Asuria, po ke liga moua fakamana e ia e lotomatala ke vagahau ai. Liga foki kua talahau e ia e fekau maaliali ke he vagahau Heperu, ti fai tagata ne fakahokohoko ma haana. Kaeke ke mooli e manatu fakahiku, ne liga au atu e fia iloa he fekau haana.

Tau Fakaakoaga ma Tautolu:

1:1-3. Ko e fakatokatoka pauaki e falu gahua ke nakai fakalataha katoatoa ke he gahua fakamatala he Kautu mo e taute tutaki ko e fakamailoga he fatuakiloto hepe. He vagahau fakatai, ko e tagata kua taute pihia kua hola he kotofaaga ne foaki he Atua.

1:1, 2; 3:10. Nakai fakakaupā ni e fakaalofa noa ha Iehova ke he taha e motu po ke lanu tagata po ke matakau pauaki he tau tagata. “Kua mahani mitaki mai a Iehova ke he tau [tagata] oti, ko e hana fakaalofa hofihofi foki kua hoko ia ke he hana tau mena oti kana ne eke e ia.”​—Salamo 145:9.

1:17; 2:10. Ko e tolu e aho mo e tolu e pō ha Iona i loto he ika lahi kua hagaao fakaperofeta ke he mate mo e liu tu mai ha Iesu.​—Mataio 12:39, 40; 16:21.

1:17; 2:10; 4:6. Ne fakahao e Iehova a Iona mai he matagi lahi he moana. Ti kua “fakatupu ai e Iehova ko e Atua e kakaiona ti fakavihi ai a ia ki luga a Iona, ti eke a ia mo fakamalu ki luga hana ulu, ke laveaki mai a ia he hana matematekelea.” Maeke he tau tagata tapuaki ha Iehova he vahā nei ke falanaki ke he Atua ha lautolu, mo e haana fakaalofa-totonu, ke puipui mo e laveaki a lautolu.​—Salamo 13:5; 40:11.

2:1, 2, 9, 10. Logona e Iehova e liogi he tau fekafekau haana mo e haga atu ke he tau ole ha lautolu.​—Salamo 120:1; 130:1, 2.

3:8, 10. Ko e Atua mooli kua “hiki e manatu” ke he matematekelea ne fitā e talahau e ia, ati “nakai eke” ai e ia. Ko e ha? Kakano ko e tau Nineva “kua liliu kehe a lautolu mo e ha lautolu a tau mahani kelea.” Pihia foki he vahā nei, na maeke e fakahala mamahi he Atua ke hiki kaeke ke fakakite he tagata agahala e tokihala mooli.

4:1-4. Nakai fai tagata ka taute e Atua ke fakakaupā e fakaalofa noa Haana. Kua lata ia tautolu ke fakaeneene ke nakai tuhituhi e puhala fakaalofa noa ha Iehova.

4:11. Kua fakauka a Iehova ke fakapuloa e fekau he Kautu ke he lalolagi katoa​—tuga he taute e ia ke he 120,000 tagata i Nineva—​kakano ne fakaalofa a ia ki a lautolu “kua nakai iloa e lautolu po ko fe e lima matau ha lautolu, po ko fe e lima hema ha lautolu.” Nakai kia lata ia tautolu ke fakaalofa ke he tau tagata he matakavi ha tautolu ti fakalataha fakamakutu ke he gahua fakamatala ke he Kautu mo e taute tutaki?​—2 Peteru 3:9.

‘KIA FAKALAULAHI HA LAUTOLU A HIFI PALE’

(Mika 1:1–7:20)

Ne fakatapakupaku e Mika e tau agahala ha Isaraela mo Iuta, talahau tuai e moumouaga he tau maaga lalahi i ai, mo e mavehe e liu atihake. Ko Samaria to eke mo “tanakiaga maka he fonua.” Ha ko e puhala tapuaki tupua ha lautolu, kua latatonu ni a Isaraela mo Iuta ke “hifi pale” e tau ulu, po ke fakamā. Ha kua fakafano a lautolu ke he paeaaga, ko e tau ulu hifi pale ha lautolu to fakalaulahi ai “tuga ne aeto”​—ko e taha vahega oseni ne gahoa ni e fulu molū he ulu. Kua mavehe a Iehova: “Iakopo na e, to fakapotopoto e au a mutolu oti ni.” (Mika 1:6, 16; 2:12) Ko e tala ke he tau takitaki matahavala mo e tau perofeta fakakeukeu, ko Ierusalema foki to eke mo “tanakiaga maka.” Ka e to “tatanaki ai e [Iehova] a lautolu.” To tupu mai i “Petelehema-Efarata” a ia ke ‘eke mo pule kia Isaraela.’​—Mika 3:12; 4:12; 5:2.

Kua nakai fakafili tonu kia a Iehova ki Isaraela? Kua uka lahi kia haana tau puhala? Nakai. Kua ole mai ni a Iehova ke he tau tagata tapuaki haana ke ‘eke e mahani tututonu, fiafia ke he fakaalofa, mo e loto holoilalo’ he ō mo e Atua ha lautolu. (Mika 6:8) Ka ko e tau tagata ne momoui he magahala ia ha Mika, kua muitui e kelea ti “ko ia ne mahani mitaki ia lautolu kua tuga ne akau fotofoto a ia; ko ia ne mahani tututonu ia lautolu kua mua hana fotofoto ke he pa akau fotofoto,” ti tupu e matematekelea mo e mamahi ke he ha tagata kua tata age. Ka e hūhū e perofeta: “Ko hai kia e Atua ke tatai mo [Iehova]?” To liu foki e Atua ke fakakite e fakaalofa noa ke he tau tagata haana mo e “liti foki e ia e tau hala oti ha lautolu ke he tau mena hokulo he tahi.”​—Mika 7:4, 18, 19.

Tali he Tau Hūhū Faka-Tohiaga Tapu:

2:12​—Fakamooli i ne fe e perofetaaga hagaao ke he ‘tuku fakalataha a lautolu ne toe i Isaraela’? Ne fakamooli fakamua ai he 537 F.V.N. he magaaho ne liliu e tau Iutaia ne toe ke he motu mooli ha lautolu mai he paeaaga i Papelonia. He vahā nei, kua fakamooli ai e perofetaaga ke he “Isaraela he Atua.” (Kalatia 6:16) Tali mai he 1919, kua tuku fakalataha e tau Kerisiano fakauku “tuga ne fuifui mamoe [“he lotopa,” NW].” Ne lafi atu e “moto tagata tokologa” he ‘tau mamoe kehe,’ mua atu tali mai he 1935, ti kua “go lahi mai ni a lautolu, ha ko e motu o tagata.” (Fakakiteaga 7:9; Ioane 10:16) He fakalataha auloa, kua fakalaulahi fakamakutu e lautolu e tapuakiaga mooli.

4:1-4​—“Ke he tau aho a mui,” puhala fe ha Iehova ka “fakafili foki e ia e tau motu loga, mo e fofola atu e ia ke he tau motu malolo”? Ko e talahauaga “tau motu loga” mo e “tau motu malolo” kua nakai hagaao ke he tau matakau fakamotu po ke tau matakau politika. Ka kua hagaao e tau talahauaga nei ke he tau tagata takitokotaha ne o mai he tau motu ti eke mo tau tagata tapuaki ha Iehova. Kua fakafili e Iehova mo e fofola he fakatonu atu ki a lautolu ke he puhala fakaagaaga.

Tau Fakaakoaga ma Tautolu:

1:6, 9; 3:12; 5:2. Ne moumou e Asuria a Samaria he 740 F.V.N.​—magahala ne moui a Mika. (2 Tau Patuiki 17:5, 6) Ne hohoko e tau Asuria he o atu ki Ierusalema he magahala ne patuiki a Hesekia. (2 Tau Patuiki 18:13) Ne tugi he tau Papelonia a Ierusalema he 607 F.V.N. (2 Nofoaga he Tau Patuiki 36:19) Tuga ni he perofetaaga, ne fanau e Mesia i “Petelehema-Efarate.” (Mataio 2:3-6) Nakai kaumahala e kupu fakaperofeta ha Iehova.

2:1, 2. Kua hagahagakelea ha ia ka totoku a tautolu ke fekafekau ke he Atua ka e hane tutuli he tau koloa ka e nakai ko e “kautu he Atua mo e hana tututonu.”​—Mataio 6:33; 1 Timoteo 6:9, 10.

3:1-3, 5. Kua amanaki a Iehova ki a lautolu kua takitaki e tau tagata haana ke aga fakafili tonu.

3:4. Ka manako a tautolu ke tali e Iehova e tau liogi ha tautolu, kua nakai lata ia tautolu ke taute e agahala po ke puhala moui lotoua.

3:8. Ko e kotofaaga ha tautolu ke fakamatala e tala mitaki, putoia ai e tau fekau he fakafiliaga, to fakamooli ni kaeke ke fakamalolō he agaaga tapu ha Iehova a tautolu.

5:5. Ko e perofetaaga nei faka-Mesia kua fakamafana mai ki a tautolu ka favale e tau fi ke he tau tagata he Atua, to fakatutū hake e “tokofitu [fakatino e katoatoa] e leveki mamoe” mo e “tokovalu e iki ne mua”​—ko e numera lahi he tau tagata kotofa—​ke takitaki e tau tagata ha Iehova.

5:7, 8. Ke he tokologa, ko e tau Kerisiano fakauku he vahā nei kua “tuga e hahau mai ia Iehova”​—ko e monuina mai he Atua. Kua pihia ha kua fakaaoga e ia a lautolu ne fakauku ke fakamatala e fekau ke he Kautu. Kua lagomatai he ‘tau mamoe kehe’ ke ta atu e hahau fakaagaaga ke he tau tagata he lalago fakamakai ki a lautolu kua fakauku ke he gahua fakamatala. (Ioane 10:16) Ko e kotofaaga mitaki ha ia ke fakalataha ke he gahua nei, nukua fakahauhau mooli ke he falu!

6:3, 4. Kua lata ia tautolu ke fifitaki a Iehova ko e Atua ti mahani totonu mo e fakaalofa hofihofi noa foki ki a lautolu kua fetoko po ke lolelole fakaagaaga.

7:7. He fehagai a tautolu mo e tau lekua he vahā he fakahikuaga he fakatokaaga nei, kua nakai lata ia tautolu ke lolelole e tau loto. Ka e, he tuga a Mika, kua lata a tautolu ke ‘tatali ke he Atua ha tautolu.’

7:18, 19. Ha kua makai a Iehova ke fakamagalo e tau hepehepe ha tautolu, kua lata foki ia tautolu ke makai ke fakamagalo a lautolu kua agahala mai ki a tautolu.

Fakatumau ke ‘O he Higoa a Iehova’

Ko lautolu ne tau atu ke he Atua mo e tau tagata haana “to fakahiku tukulagi.” (Opetaia 10) Ka e, kua maeke e ita ha Iehova ke liliu kehe kaeke ke omaoma a tautolu ke he hatakiaga faka-Atua mo e ‘liliu kehe he tau mahani kelea.’ (Iona 3:10) “Ke he tau aho a mui,” kua kakano ko e “tau aho fakamui” nei, ko e tapuakiaga mooli kua tuku ki luga he tau lotu fakavai oti mo e hane tafe atu ki ai a lautolu ne omaoma. (Mika 4:1; 2 Timoteo 3:1) Kia eketaha mogoia a tautolu ke ‘o he higoa a Iehova ha tautolu a Atua tukulagi tukumuitea.’​—Mika 4:5.

Ko e aoga ha ia he tau fakaakoaga he tohi a Opetaia, Iona, mo Mika ke fakaako aki a tautolu! Pete kua tohi ai ke he molea e 2,500 e tau tau kua mole, ko e fekau ha lautolu “kua moui ia, mo e gahua malolo,” pihia foki ke he vahā nei.​—Heperu 4:12.

[Fakatino he lau 18]

Ne perofeta e Opetaia: “To fakahiku tukulagi foki a [Etoma]”

[Fakatino he lau 20]

Ko e gahua fakamatala ko e kotofaaga ke ofania