1. Ko e heigoa ne talahau e Iesu hagaao ke he omonuoaga, ti ko e ha?

 FA MAHANI e tau Kerisiano mooli ke nakai lata ke taute e tau omonuo. Ha kua omaoma a lautolu ki a Iesu, he pehē: “Ka kia pehe ha mutolu a kupu, E, e.” Kakano a ia ko e tagata kua lata ke fakamooli ke he haana kupu. Ne kamata e Iesu e poakiaga ia he pehē: “Aua neke omonuo ni.” Ne talahau e ia e mena nei he totoko ke he aga fakateaga ne taute he tau tagata tokologa he tau fakatutalaaga ha lautolu he tau aho takitaha he omonuo tumau ke he mena nei po ke he mena kō, he nakai amanaki ke taute e mena ne talahau e lautolu. He taute ai “ko e kupu ne mua” he talahau noa ni E po ke Nakai ke fakakite e tau fatuakiloto ha lautolu, ko e tau tagata pihia kua liga fakakite kua nakai falanaki mooli ki a lautolu ti haia he fakaohoohoaga ‘mai ia ia ne kelea.’—Totou  Mataio 5:33-37.

2. Fakamaama e kakano kua nakai hepe tumau ke taute e tau omonuo.

² Kakano kia e tau kupu ha Iesu ko e taute e tau omonuo oti kua kelea? Maeke fēfē e mena ia? He fakaako a tautolu ke he vala tala fakamua, ko Iehova ko e Atua mo e fekafekau tututonu haana ko Aperahamo ne taute e tau omonuoaga ke he tau magaaho uho lahi. Kua manako foki e Fakatufono he Atua ke taute e omonuoaga ke fakamafola aki e tau taufetoko pauaki. (Esoto 22:10, 11; Nume. 5:21, 22) Ti kua liga lata ma e Kerisiano ke omonuo ke talahau e tala mooli ka tū ke he hopoaga. Po ke, he falu magaaho gahoa, kua liga moua he Kerisiano kua lata ai ke omonuo ke fakamafana e falu ke he tau fatuakiloto haana po ke ke lagomatai ke fakamafola e lekua. He ha ha a Iesu i lalo he omonuo he tau ekepoa ne mua, ne nakai totoko a ia ki ai ka e tali fakamooli ke he Saneheturini Iutaia. (Mata. 26:63, 64) Ka e nakai lata ia Iesu ke omonuo ke he ha tagata. Pete ia, ke peehi e moolioli he fekau haana, ne fa hafagi e ia e mena ne talahau e ia ke he puhala uho nei:  “Ko e moli, ko e moli, ke tala atu e au kia mutolu.” (Ioane 1:51; 13:16, 20, 21, 38) Kia kitekite a tautolu ke he taha mena foki ka fakaako e tautolu mai he tau fakafifitakiaga ha Iesu, Paulo, mo e falu ne fakamooli E, E.

3. Ko e heigoa ne mavehe e Iesu ke he Atua he liogi, ti tali atu fēfē haana Matua he lagi?

³ “Ko e Atua na e, kitiala, kua fina atu au ke eke hau a finagalo.” (Hepe. 10:7) Ke he tau kupu kakano nei, ne fakakite e Iesu a ia ke he Atua ke fakamooli e tau mena oti ne talahau tuai hagaao ke he Tega ne mavehe, putoia a Satani ne ‘tatuki e muihui’ haana. (Kene. 3:15) Nakai fai tagata foki kua foaki noa ke hahamo e matagahua mamafa pihia. Mai he lagi, ne talahau e Iehova e falanaki katoatoa haana ke he Tama haana, pete ne nakai lata a Iesu ke omonuo ke fakamooli ke he kupu haana.—Luka 3:21, 22.

4. Laulahi fēfē e fakamooli e Iesu haana E, E?

⁴ Ne taute tumau e Iesu e tau mena ne fakamatala e ia he fakamooli haana a E, E. Nakai fakaatā e ia ha mena ke fakatauhele a ia mai he poakiaga ne moua e ia mai he haana a Matua ke fakamatala e tala mitaki he Kautu he Atua mo e taute tutaki ki a lautolu ne futiaki he Atua ki a Iesu. (Ioane 6:44) Kua fakamaama he Tohi Tapu e lahi he moolioli ha Iesu he tau kupu talahaua nei: “Ha ko e tau kupu oti ne talahau he Atua, kua ē ia kia ia.” (2 Kori. 1:20) Mooli, ko Iesu e fakafifitakiaga mitaki lahi mahaki ne fakamooli ke he tau mena ne mavehe e ia ke he haana a Matua. Matutaki atu, manamanatu ke he taha ne taute katoatoa e tau mena oti ke fifitaki a Iesu.

5. Ko e heigoa e fakafifitakiaga ne fakatoka he aposetolo ko Paulo ma tautolu?

⁵ “Ko e Iki na e, ko e heigoa e mena ke eke ai e au?” (Gahua 22:10) Ke he tau kupu mooli nei, na iloa a Paulo ko Saulo, ne talia ke he takitakiaga he Iki ko Iesu ne fakaheke, ne fina atu ki a ia he fakakiteaga ke taofi a ia mai he favale ke he tau tutaki he Keriso. Ti ko e fua he fakafehagai nei, ne tokihala fakatokolalo a Saulo ke he puhala fakamua haana, ti papatiso, mo e talia e matagahua uho ne age ki a ia ke fakamatala ke he tau motu oti hagaao ki a Iesu. Tali mai he magaaho ia, ne fakatumau a Paulo ke hagaao ki a Iesu ko e haana a “Iki,” he fakalautatai mo e talahauaga ia ato fakaoti e moui haana ke he lalolagi. (Gahua 22:6-16; 2 Kori. 4:5; 2 Timo. 4:8) Nakai tatai a Paulo mo e falu ne pehē a Iesu: “Ko e ha ne totoku ai e mutolu au, Ko e Iki na e, ko e Iki na e, ka e nakai eke e mutolu e tau mena ne tala atu ai e au?” (Luka 6:46) E, ne amanaki a Iesu ki a lautolu oti ne talia a ia ko e Iki ha lautolu ke fakamooli ke he tau kupu ha lautolu, tuga e aposetolo ko Paulo.

6, 7. (a) Ko e ha ne hiki e Paulo e fakatokaaga haana ke liu ahiahi atu ki Korinito, ti ko e ha ne nakai talitonu e tau tagata tuhituhi haana he hūhū toko ke he mauokafua haana? (e) Lata ke onoono fēfē a tautolu ki a lautolu kua kotofa ke takitaki ma tautolu?

 ⁶ Ne fakaholofa fakamakutu e Paulo e fekau he Kautu ki Asia Tote mo Europa katoa, he fakatū mo e liu ahiahi e tau fakapotopotoaga. He falu magaaho, ne kitia e ia e lata ke omonuo ke he moolioli he mena ne tohi e ia. (Kala. 1:20) He tukupau he falu i Korinito a Paulo he nakai falanaki mauokafua ki ai, ne tohi e ia ke papale a ia: “Ka kua fakamoli e Atua, nakai ko e ē mo e nakai, ha mautolu a kupu kia mutolu.” (2 Kori. 1:18) He magaaho ne tohi e mena ia, ne toka e Paulo a Efeso mo e fenoga atu ki Maketonia he hala haana ki Korinito. He kamataaga, ne fakatoka a ia ke liu ahiahi atu ki Korinito ato fano ki Maketonia. (2 Kori. 1:15, 16) Ka e, ma e tau leveki faifano he vahā nei, kua lata e fenoga o fano he falu magaaho ke hiki. Ko e tau hikiaga pihia kua nakai taute ma e tau kakano ikiiki he lotokai, ka e lata ia mo e falu mena tupu fakaofo. He mena ne tupu ki a Paulo, ko e kakano ne mule a ia mo e fakatokaaga haana ke ahiahi atu ki Korinito ke lata mo e mitaki ni he fakapotopotoaga. Pihia fēfē?

⁷ Fai magaaho he mole e taute e tau fakatokaaga fakamua haana, ne logona e Paulo e tala fakatupetupe kua tupu e feveheveheaki mo e mahani feuaki i Korinito. (1 Kori. 1:11; 5:1) Ke fakahako e tuaga, ne tohi e ia e fakatonuaga malolō he haana tohi fakamua ke he tau Korinito. Ti, he nakai fina atu fakahako he foulua mai i Efeso ki Korinito, ne fifili a Paulo ke fakaatā e magaaho ma e tau matakainaga haana ke fakagahua e fakatonuaga haana ti ka hoko atu a ia he mogo fakamui, to fakamafana lahi e ahiahi atu haana. He fakamalolō a lautolu ke he moolioli he kakano ne hiki e Paulo e tau fakatokaaga haana, ne tohi e ia e tohi ke uaaki haana: “Kua ui atu foki au ke he Atua ke fakahala ai e ia haku a agaga, ko e haku a fakahelehele kia mutolu nakai liu foki fina atu ai au ki Korinito.” (2 Kori. 1:23) Kia nakai eke a tautolu mo tau tagata tuhituhi ha Paulo; ka kia fakakite e tautolu e fakalilifu hokulo ki a lautolu kua fifili ke takitaki ma tautolu. Ko e mena mooli kua lata ia tautolu ke fifitaki a Paulo, tuga he fifitaki a ia ke he Keriso.—1 Kori. 11:1; Hepe. 13:7.

8. Ko e heigoa e fakafifitakiaga ne fakatoka e Repeka ma tautolu?

⁸ “To fano au.” (Kene. 24:58) He tau kupu mukamuka nei, ne tali e Repeka haana matua mo e tugaane hagaao ke he fakamakai ke toka e kaina he aho ia mo e fina atu mo e tagata kehe ke molea e 800 kilomita, ke eke mo hoana he tama taane ha Aperahamo ko Isaako. (Kene. 24:50-58) Kua taofi a Repeka ke he E, E, ti eke mooli a ia mo hoana matakutaku Atua fakamooli ki a Isaako. Ke lata mo e moui haana, ne nofo a ia he tau fale ie tuga e tagata motu kehe he Motu he Maveheaga. Ne palepale a ia ha ko e mahani fakamooli haana he eke mo taha he tau tupuna fifine ke he Tega he maveheaga, ko Iesu Keriso.—Hepe. 11:9, 13.

9. Fakamooli fēfē a Ruta ke he tau kupu haana?

⁹ “To o atu ni a [maua] mo koe ke he motu hau.” (Ruta 1:10) Ko e tau takape fifine Moapi ko Ruta mo Orepa ne fakatumau ke talahau e mena nei ke he matua fugavai fifine ha laua ko Naumi, ne liu atu mai i Moapi ki Petelehema. Fakahiku ai, ha ko e tomatoma ha Naumi, ne liu a Orepa ke he motu haana. Ka ko Ruta ko e Nakai, Nakai. (Totou Ruta 1:16, 17.) Ne pipiki fakamooli a ia ki a Naumi, he tiaki tukulagi e magafaoa haana mo e lotu fakavai ha Moapi. Ne fakauka a ia ko e fifine tapuaki fakamooli ha Iehova mo e palepale he taha mai he lima ni e fifine ne tokutoku e Mataio he matohiaga he Keriso.—Mata. 1:1, 3, 5, 6, 16.

10. Ko e ha kua eke a Isaia mo fakafifitakiaga mitaki ma tautolu?

¹⁰ “Ko au hanai, kia fakafano atu e koe au.” (Isaia 6:8) Ato talahau e mena nei, ne kitia e Isaia e fakakiteaga ofoofogia ha Iehova  ne nofo he nofoaiki Haana i luga he faituga ha Isaraela. He ono atu ke he fulufuluola ofoofogia nei, ne logona e Isaia a Iehova he pehē: “Ko hai ke fakafano atu e au? ko hai foki ke fano ma mautolu?” Ko e uiina anei ke eke mo tagata vagahau a Iehova ke ta atu e fekau he Atua ke he tau tagata faliuliu Haana. Ne fakamooli a Isaia ke he kupu haana—E, E. Molea e 46 e tau, ne fekafekau fakamooli a ia ko e perofeta, he uta e fekau malolō he fakafiliaga ti pihia mo e tau maveheaga homo ue atu hagaao ke he liuaki maiaga he tapuakiaga mooli.

11. (a) Ko e ha e fakamooli ke he kupu ha tautolu kua aoga lahi? (e) Ko e heigoa e tau fifitakiaga hataki ha lautolu ne nakai fakamooli?

¹¹ Ko e ha ne fakamau e Iehova e tau fakafifitakiaga i luga ma tautolu he Kupu haana? Ti uho lahi fēfē e fakamooliaga he ha tautolu a E, E? Kua hataki fakamaali he Tohi Tapu ko e tagata kua fakavai ke he taliaaga he vahaloto ha lautolu “kua lata he mamate.” (Roma 1:31, 32) Ko Farao i Aikupito, ko e Patuiki ko Setekaia i Iutaia, mo Anania mo Safaira ko e falu he tau fakafifitakiaga kelea ne fakamaama he Tohi Tapu ko lautolu ne E ka e nakai fakamooli e E. Ne fakahiku kelea a lautolu ti eke ai mo tau fakafifitakiaga hataki ma tautolu.—Esoto 9:27, 28, 34, 35; Eseki. 17:13-15, 19, 20; Gahua 5:1-10.

12. Ko e heigoa ka lagomatai a tautolu ke fakamooli ke he kupu ha tautolu?

¹² He momoui he “tau aho fakamui,” kua takatakai a tautolu he tau tagata kua “mahani kelea,” ko e tau tagata “gati he mahani Atua, ka kua tiaki e lautolu e malolo ne toka ai.” (2 Timo. 3:1-5) Ke pihia foki, kua lata ia tautolu ke kalo kehe mai he feoakiaga kelea pihia. Ti kua lata ia tautolu ke fakatumau ke fakalataha mo lautolu kua eketaha tumau ke fakamooli ha lautolu a E, E.—Hepe. 10:24, 25.

13. Ko e heigoa e E kua aoga lahi ne talahau he tutaki ha Iesu Keriso?

¹³ Ko e maveheaga aoga lahi ka taute he tagata ko e manamanatu ke he haana a tukuleleaga ke he Atua. Ke he tolu e magaaho pauaki, ko lautolu ne manako ke foaki a lautolu ke eke a lautolu mo tau tutaki ha Iesu kua moua e magaaho ke talahau E ke lata mo e tau manatu hagaao ke he tau fatuakiloto ha lautolu. (Mata. 16:24) Ka tokoua e motua ne hūhū tala ke he tagata kua manako ke eke mo tagata fakailoa nakaila papatiso, kua hūhū ke he tagata, “Manako moli nakai a koe ke eke mo taha he Tau Fakamoli a Iehova?” Fakamui, ka tupu fakaagaaga atu foki e tagata mo e manako ke talia ke papatiso, to feleveia e tau motua mo ia ke hūhū, “Kua taute nakai e koe e tukuleleaga fakatagata ki a Iehova ke he liogi?” Fakahiku ai, he aho ke papatiso, igatia e tagata ka papatiso mo e hūhū ki ai, “He fakaveaga ke he poa ha Iesu Keriso, kua fakatokihala nakai a koe he tau agahala haau mo e tukulele a koe ki a Iehova ke taute haana a finagalo?” Ti, ki mua he tau tagata, ko lautolu nei ne foou kua pehē E hagaao ke he maveheaga ha lautolu ke fekafekau tukulagi ke he Atua.

14. Ko e heigoa e kumikumi fakatagata kua lata ke taute tumau e tautolu?

 ¹⁴ He papatiso foou a koe po ke kua leva tigahau e fekafekau ke he Atua, kua lata ia koe ke kumikumi hifo tumau ki a koe mo e hūhū ai pehē: ‘He fifitaki ki a Iesu Keriso, kua fakatumau nakai au ke fakamooli ke he E aoga lahi haaku? Kua matutaki nakai au ke omaoma ki a Iesu he taute e gahua fakamatala mo e taute tutaki ko e tau mena ne mua atu e aoga he moui haaku?’—Totou  2 Korinito 13:5.

15. He tau faahi fe he moui kua aoga ke fakamooli ha tautolu a E, E?

¹⁵ He fakamooli ke he omonuo he tukuleleaga ha tautolu kua lata foki ia tautolu ke mahani fakamooli ke he falu matakupu aoga. Ma e fakatai: Fai taane po ke fai hoana kia a koe? Ti matutaki ke fakalilifu e omonuo uho ia ke ofania mo e tokiofa e hoa mau haau. Kua saini kia e koe e konotuleke pisinisi po ke fakapuke e laupepa ole ma e tau matagahua fakateokarasi? Ti fakamooli ke he tau maveheaga haau mo e tau mena ne mavehe e koe ke taute. Kua talia kia e koe e uiina ke taumafa mo e taha tagata ne nakai muhumena? Ti ua fakatolomaki ai he tuga kua mitaki e uiina he taha tagata foki. Po ke mavehe a koe mo e taha ne feleveia he gahua he taha fale ke he taha fale ke liu a koe ke foaki fakalaulahi atu e lagomatai fakaagaaga ke he tagata ia? Ti ko e mena ia kia fakamooli haau a E, E mo e to fakamonuina e Iehova e fekafekauaga haau.—Totou  Luka 16:10.

16. Ka kaumahala a tautolu ke fakamooli e kupu ha tautolu, ko e heigoa kua lata ia tautolu ke taute?

¹⁶ Kua talahau he Tohi Tapu ko e tau tagata nakai mitaki katoatoa, “ko e tau mena loga kua hehe ai a tautolu oti,” mua atu ke he fakaaoga he tau alelo ha tautolu. (Iako. 3:2) Ko e heigoa kua lata ia tautolu ke taute he mailoga kua kaumahala a tautolu ke fakamooli e tau kupu ha tautolu? He tau Fakatufono he Atua ki a Isaraela, ha ha i ai e foakiaga fakaalofa noa ma e tagata kua agahala he “vagahau fakatepetepe [nakai manamanatu] ai a ia ke he hana tau laugutu.” (Levi. 5:4-7, 11) Ha ha i ai foki e foakiaga fakaalofa ma e tau Kerisiano ne taute e agahala pihia. Ka talahau e tautolu e agahala pauaki ki a Iehova, to fakamagalo fakaalofa noa e ia a tautolu he puhala he ha tautolu a Ekepoa ne Mua, ko Iesu Keriso. (1 Ioa. 2:1, 2) Ka ko e fakatumau ke he taliaaga he Atua, kua lata ia tautolu ke fakakite e tau fua kua latatonu e fakatokihala he nakai taute e tau agahala pihia ti ko e taute e tautolu e tau mena oti kana ke kalo mai he tau hagahaga kelea ne moua mai he tau vagahau nakai manamanatu ha tautolu. (Fakatai 6:2, 3) Mooli, kua mitaki ke manamanatu fakamitaki ato taute e tau maveheaga kua nakai maeke a tautolu ke fakamooli.—Totou  Fakamatalaaga 5:2.

17, 18. Ko e heigoa e vahā mua ue atu anoiha kua tatali ke he tau tagata oti kua eketaha ke fakamooli ha lautolu a E, E?

¹⁷ Ko e vahā homo ue atu mooli anoiha kua tatali ke he tau tagata tapuaki ha Iehova ke fakatumau ke eketaha ke fakamooli ha lautolu a E, E! Ma lautolu ne fakauku ne 144,000, to kakano ai ko e moui nakai mate ke he lagi, ka fakalataha a lautolu mo Iesu he haana Kautu “ti eke foki a lautolu mo tau patuiki fakalataha mo ia ke he tau tau ne taha e afe.” (Fakakite. 20:6) Ma e tau miliona tagata atu foki, to aoga a lautolu mai he pule he Kautu he Keriso he lalolagi parataiso. To lagomatai a lautolu i ai ke tupu ke he mitaki katoatoa fakatino mo e manamanatuaga.—Fakakite. 21:3-5.

¹⁸ He fakamooli ai he kamatamata fakahiku he matahiku he Pule Meleniamu ha Iesu, to nakai fai kakano foki a tautolu ke tuahā ke he tau kupu he ha tagata. (Fakakite. 20:7-10) To fakamooli e E, E mo e Nakai, Nakai. Ti ko e tau tagata oti mogoia kua momoui to eke mo tau fakafifitaki mitaki katoatoa he ha tautolu a Matua fakaalofa he lagi, ko Iehova “ko e Atua fakamoli.”—Sala. 31:5.