1. Ko e heigoa e amaamanakiaga ne fakakite e Paulo he tohi ke he tau matakainaga ne tua?

 KO E magaaho ne tohi ke he tau matakainaga ne tua, ne fatiaki tumau he aposetolo ko Paulo e amaamanakiaga haana ko e Atua mo e Keriso ke talia e agaga ne fakakite he tau fakapotopotoaga. Ma e fakatai, ke he tau Kalatia ne tohi e ia: “Kia ha ha he tau agaga ha mutolu e fakaalofa noa he Iki ha tautolu ko Iesu Keriso [“ke he agaga ne fakakite e mutolu,” NW]. Amene.” (Kala. 6:18) Ko e heigoa e kakano haana he “agaga ne fakakite e mutolu”?

2, 3. (a) Ka fakaaoga e kupu “agaga,” ko e heigoa he falu magaaho ne hagaao ki ai a Paulo? (e) Ko e heigoa e tau hūhū kua liga hūhū e tautolu ki a tautolu hagaao ke he agaga kua fakakite e tautolu?

² Ko e fakaaogaaga ha Paulo ke he kupu “agaga” he vala tala nei kua hagaao ke he malolō omoomoi ne fakatupu a tautolu ke talahau po ke taute e tau mena he puhala pauaki. Taha tagata kua totonu, manamanatu, loto molū, fakamokoi, po ke fakamagalo. Kua tutala fakamitaki e Tohi Tapu hagaao ke he “[“agaga,” NW] molu mo e mafola” mo e ‘totonu e agaga.’ (1 Pete. 3:4; Fakatai 17:27) He taha faahi, ko e taha tagata ne liga fakafiufiu, velevelekoloa, ita vave, po ke aga tutokotaha. Mua atu e kelea, ha ha i ai a lautolu kua fakakite e agaga nakai meā, liuliu, po ke totoko.

³ Ti, he fakaaoga e Paulo e tau talahauaga tuga ‘kia ha ha he agaga hāu ne fakakite e Iki ko Iesu Keriso,’ ne fakamalolō e ia e tau matakainaga haana ke fakakite e agaga ne tatai mo e finagalo he Atua mo e aga tuga he Keriso. (2 Timo. 4:22; totou Kolose 3:9-12.) He vahā nei, kua mitaki ke hūhū hifo ki a tautolu: ‘Ko e agaga fe kua fakakite e au? Maeke fēfē au ke fakakite katoa e agaga kua fakafiafia e Atua? Maeke nakai au ke holo ki mua he lafi ke he agaga mitaki katoa he fakapotopotoaga?’ Ke fakatai, he fonua he tau fiti matalaā, igatia e fiti mo e  lafi ke he fulufuluola katoa he tau fiti oti he ulu fiti matalaā. Ko tautolu nakai taha he tau “fiti” kua lafi ke he fulufuluola katoa he fakapotopotoaga? Mooli, kua lata ia tautolu ke eketaha ke eke mo taha. Kia kitekite a tautolu mogonei ke he mena ka taute e tautolu ke fakakite e agaga kua fakafiafia e Atua.

4. Ko e heigoa e “agaga he lalolagi”?

⁴ Kua talahau he tau Tohiaga Tapu ki a tautolu: “Kua moua e tautolu nakai ko e agaga he lalolagi nai, ka ko e Agaga mai he Atua.” (1 Kori. 2:12) Ko e heigoa e “agaga he lalolagi”? Ko e agaga taha ia ne talahau ia Efeso 2:2, ne pehē: “Ne o fano ai a mutolu ke he vaha i tuai, ke lata mo e mahani he lalolagi nai, ke lata mo e takitaki ha lautolu kua pule ha he pulagi, ko e agaga haia kua gahua ai ni ainei kia lautolu kua faliuliu.” Ko e “pulagi” nei ko e agaga he lalolagi, po ke aga he manamanatuaga, ti kua viko takai ia tautolu tuga e matagi mooli. Haia he tau mena oti. Kua fa kitia ke he aga he tau tagata tokologa he vahā nei e nakai fai tagata ke talahau ki a au e mena ke taute po ke tau ke lata mo e tau tonuhia haau. Ne fifitaki e lautolu a “lautolu kua faliuliu” he lalolagi ha Satani.

5. Ko e heigoa e agaga kelea ne fakakite he falu i Isaraela?

⁵ Ko e tau aga pihia kua nakai foou. He vahā ha Mose, ne totoko a Koru ki a lautolu ne takitaki e fakapotopotoaga ha Isaraela. Ne hagaaki pauaki a ia ki a Arona mo e tau tama taane haana, ne moua e lilifu ke fekafekau ko e tau ekepoa. Liga kitia e ia e tau nakai mitaki katoatoa ha lautolu. Po ke liga totoko a ia kua fakakite e Mose e mahani fili tagata—he age e tau kotofaaga ke he tau magafaoa haana. Ko e heigoa ni e tuaga, kua maaliali ko Koru ne kamata ke onoono ke he tau mena mai he tuaga he tagata mo e totoko ki a lautolu ne fifili e Iehova, he nakai fakalilifu he tala age ki a laua: “Kua fakatokoluga a mua, . . . ko e ha ne fia pule ai a mua ke he fakapotopotoaga?” (Nume. 16:3) Pihia foki, ko Tatano mo Apiramo ne gugū ki a Mose, he tala age ki a ia, kua ‘eke kia a koe mo iki fakaoti kia lautolu.’ He ui atu ke o mai ki mua ha Mose, ne tali fakatokoluga a laua: “Nakai ni o atu a maua.” (Nume. 16:12-14) Ne maaliali kua nakai fiafia a Iehova ke he agaga ha laua. Ne tamate e ia e tau tagata totoko oti.—Nume. 16:28-35.

6. Fakakite fēfē he falu he senetenari fakamua kua ha ha ia lautolu e aga kelea, ti liga ko e heigoa e kakano ma e mena ia?

⁶ Falu he senetenari fakamua ne tuhituhi foki ki a lautolu ne tuku age ki ai e pule ke he fakapotopotoaga he ‘fakalialia ke he tau iki.’ (Iuta 8) Ko e tau tagata taane nei ne liga nakai fiafia ke he tau kotofaaga ha lautolu ti lali ke fakaohooho e falu ke totoko e tau tagata taane ne kotofa, nukua taute fakamakai e tau matagahua ne foaki he Atua.—Totou  3 Ioane 9, 10.

7. He puhala fe kua liga lata ke fakaeneene he fakapotopotoaga he vahā nei?

⁷ Maaliali ai, nakai fai mena he fakapotopotoaga Kerisiano kua lata mo e agaga pihia. Ko e kakano haia ne lata ke fakaeneene hagaao ke he mena nei. Ko e tau patu he fakapotopotoaga kua nakai mitaki katoatoa, tuga a lautolu ne nakai mitaki katoatoa he vahā ha Mose mo e vahā he aposetolo ko Ioane. Liga taute he tau motua e tau hehē kua lauia a tautolu fakatagata. Ka tupu e mena ia, kua nakai lata ha tagata he fakapotopotoaga ke tali pihia tuga e agaga he lalolagi, ne manako lahi ke he “fakafili tonu” po ke “lata ke fai mena ke taute hagaao ke he matakainaga taane nei”! Liga fifili e Iehova ke fakanimo e tau hehē ikiiki pauaki. Maeke nakai ia tautolu ke taute pihia foki? Ha ko e mena ne moua e lautolu ko e tau hehē he tau motua, falu tagata ne taute e mahani kelea muitui he fakapotopotoaga ne fakaheu ke hau ki mua he komiti he tau motua ne kotofa ke lagomatai a lautolu. Liga tatai e mena nei ke he tagata gagao ne galo e  aoga he tuluiaga ha kua fai mena kua nakai loto a ia hagaao ke he ekekafo.

8. Ko e heigoa e tau kupu tohi ka lagomatai a tautolu ke fakatumau e onoonoaga hako ki a lautolu kua takitaki he fakapotopotoaga?

⁸ Ke kalo kehe he vahega agaga pihia, maeke ia tautolu ke fakatino a Iesu he Tohi Tapu ne “ha he lima matau hana fitu e fetu.” Ko e ‘tau fetu’ ne hukui e tau leveki fakauku, ti pihia foki mo e tau leveki oti he tau fakapotopotoaga. Maeke a Iesu ke takitaki e ‘tau fetu’ he lima haana ke he tau puhala kua latatonu ke he logonaaga haana. (Fakakite. 1:16, 20) Ti ko e Ulu he fakapotopotoaga Kerisiano, ne pule katoatoa a Iesu ke he tau kau he tau motua. Ka fai he kau kua lata mooli ke fakahako, ko Ia ne “fofoga foki tuga ne puho he afi” ka kikite ki ai kua taute e mena nei ke he Haana ni a magaaho mo e puhala. (Fakakite. 1:14) Ka ko e magaaho nei, kia fakatumau a tautolu ke fakalilifu fakamitaki a lautolu ne kotofa he agaaga tapu, ha kua tohi e Paulo: “Kia omaoma a mutolu ke he tau takitaki ha mutolu, mo e fifitaki a mutolu ki ai; nukua leoleo a lautolu ke he tau agaga ha mutolu, to tala atu foki e lautolu e tala ki ai, kia eke ai e lautolu mo e fiafia, ka e aua neke eke mo e fakaatukehe; ha ko e mena nakai aoga ia kia mutolu.”—Hepe. 13:17.

9. (a) Ko e heigoa e kamatamata ka lauia e Kerisiano ka fakatonu po ke akonaki a ia? (e) Ko e heigoa e puhala mitaki lahi ke tali atu ke he fakatonuaga?

⁹ Ko e agaga he Kerisiano kua liga kamatamata foki ka fakahako po ke fakaokioki a ia mai he tau kotofaaga he fakapotopotoaga. Taha e matakainaga taane fuata ne fakatonu fakalotomatala he tau motua  ha ko e pelē e tau fakatino vitiō vale. Momoko ai, ne nakai talia fiafia e ia e fakatonuaga ati utakehe ai ko e fekafekau lagomatai ha kua nakai felauaki a ia mo e tau lotomatala he Tohi Tapu. (Sala. 11:5; 1 Timo. 3:8-10) Mogo fakamui, ne fakailoa he matakainaga taane kua nakai talia e ia, he fakatumau ke tohitohi ke he la ofisa mo e tuhituhi hagaao ke he tau motua ti fakaohooho foki e falu he fakapotopotoaga ke taute e mena taha ia. Nakai ko e fua mitaki mooli ma tautolu ke fakatauhele e mafola he fakapotopotoaga katoa he lali ke talahau kua hakotonu e tau gahua ha tautolu. Ko e mena mitaki mogoia ke onoono ke he fakatonuaga ko e puhala ke hafagi e tau mata ha tautolu ke kitia e tau lolelole ne nakai mataala a tautolu ki ai ti talia fakatekiteki e fakatonuaga.—Totou Tagi  Aue 3:28, 29.

10. (a) Fakamaama e mena ka fakaako e tautolu mai ia Iakopo 3:16-18 hagaao ke he agaga mitaki mo e agaga kelea. (e) Ko e heigoa e tau fua kua moua he fakatātā e “iloilo mai luga”?

¹⁰ Ia Iakopo 3:16-18 ko e takitakiaga mitaki ke he puhala kua fakatū e agaga nakai tonu mo e tonu ke fakatātā i loto he fakapotopotoaga. Pehē ai: “Ko e mena ha i ai e mahekeheke mo e taufetoko, ha i ai e fakaagitau mo e tau mena kelea oti kana. Ka ko e iloilo mai luga, kua fakamua hana a mea, ti mafola, ti totonu, ti fulumokoi, kua puke ke he fakaalofa mo e tau fua mitaki, nakai fakaalofa fakaigati, nakai fakatupua. Kua gana foki e tau fua he tututonu mo e mafola e lautolu kua fakatupu ai e mafola.” He gahua fakatatau a tautolu mo e “iloilo mai luga,” ko e ha tautolu a tau mahani Atua ka fakamalolō a tautolu ke lafi ke he agaga mitaki he tau matakainaga.

11. (a) Ko e heigoa ka fakatumau he agaga mitaki ke lagomatai a tautolu ke kalo kehe? (e) Ko e heigoa kua fakaako e tautolu mai he fakafifitakiaga ha Tavita?

¹¹ Kia tokaloto e tautolu ko Iehova ne kotofa e tau motua “kia leveki e ekalesia he Atua.” (Gahua 20:28; 1 Pete. 5:2) Ti mailoga e tautolu ko e puhala pulotu ke fakalilifu e fakatokaaga he Atua, he kotofa a tautolu ke fekafekau ko e tau motua po ke nakai. He fakatumau e agaga tonu ka lagomatai a tautolu ke kalo mai he manamanatu lahi mahaki ke he tuaga. He logona hifo he Patuiki ko Saulo kua fakatauhele e Tavita e tuaga patuiki haana, ne “kamata mai he aho ia he lamalamati a Saulo kia Tavita.” (1 Samu. 18:9) Ne feaki he patuiki e agaga kelea ti manako a ia ke tamate a Tavita. Ka e he nakai molea e tupetupe ke he tuaga tuga ha Saulo, ko e mitaki ha ia ke tuga a Tavita. Pete ne tau nakai fakafili tonu oti ne moua e ia, ne fakatumau e fuata taane ke fakalilifu e pule ne kotofa he Atua.—Totou  1 Samuela 26:23.

12. Ko e heigoa ka lafi ke he kaufakalataha he fakapotopotoaga?

¹² Ko e kehekehe he tau manatu ka eke mo punaaga he fakaita i loto he fakapotopotoaga—i loto foki he tau leveki. Ko e fakatonuaga he Tohi Tapu ka lagomatai a tautolu ke he mena nei: “Kia takitokotaha mo e mua ke tuku atu e lilifu ke he falu” ti, “Aua neke fakafiailoilo a mutolu.” (Roma 12:10, 16) He nakai peehi kua hako a tautolu, kua lata ia tautolu ke fakakite kua nakai ni taha e puhala hako ke kitia aki e tuaga. Ka lali a tautolu ke kitia e onoonoaga he falu, maeke ia tautolu ke lafi ke he kaufakalataha he fakapotopotoaga.—Filipi 4:5.

13. Kua lata ke onoono fēfē a tautolu ke he ha tautolu ni a tau manatu, ti ko e heigoa e fakafifitakiaga he Tohi Tapu kua fakakite e mena nei?

¹³ Kakano kia e mena nei kua hepe ke talahau e kitiaaga ha tautolu ka mailoga e tautolu taha mena he fakapotopotoaga kua logona hifo e tautolu kua lata ke fai hikiaga? Nakai. He senetenari fakamua, ha ha i ai e matalekua ne tupu ati lahi e taufetoko. Ko e tau matakainaga ne “kotofa ai e lautolu a Paulo mo Panapa, katoa mo e falu ia lautolu, kia o hake ke he tau aposetolo mo e tau patu ki Ierusalema ke he taufetoko  ia.” (Gahua 15:2) Nakai fakauaua ai kua igatia e tau matakainaga taane ia mo e manatu ke he matakupu mo e manatu ke he puhala kua liga lata ke fakamafola aki e mena ne tupu. Ka e, igatia a lautolu takitaha mo e talahau e manatu haana mo e taute e fifiliaga ne takitaki he agaaga, ne nakai matutaki e tau matakainaga ke tahake mai e tau manatu takitaha ha lautolu. He hoko atu e tohi mo e fifiliaga i ai ke he tau fakapotopotoaga, ne “fiafia ai a lautolu ha ko e fakamafanaga” ti ‘mauokafua ke he tua.’ (Gahua 15:31; 16:4, 5) Pihia foki he vahā nei, ka ta atu e tautolu e matakupu ke he tau matakainaga taane lotomatala, kua lata ia tautolu ke fiafia ke toka ai ke he ha lautolu a manamanatuaga he liogi.

14. Maeke fēfē ia tautolu ke fakakite e agaga mitaki ke he tuaga fakatagata?

¹⁴ Ke he tuaga fakatagata, loga e tau magaaho ma tautolu ke fakakite e agaga mitaki. Igatia a tautolu mo e lahi e mena mitaki ke fakatātā e agaga fakamagalo ka fakaita he falu a tautolu. Talahau he Kupu he Atua ki a tautolu: “Kia fefakaukaaki a mutolu, mo e fefakamagaloaki, kaeke kua mahani kelea taha kia taha; tuga ne fakamagalo mai a Keriso kia mutolu, kia pihia foki a mutolu.” (Kolo. 3:13) Ko e talahauaga “kaeke kua mahani kelea taha kia taha” ne talahau kua liga ko e tau kakano aoga ke fakaita e falu. Pete ia, he nakai molea e tupetupe ke he tau hepehepe ha lautolu mo e fakatauhele e mafola he fakapotopotoaga, kua lali a tautolu ke fifitaki a Iehova mo e atāina ke fakamagalo, he matutaki auloa ke he fekafekauaga ha tautolu.

15. (a) Ko e heigoa ka fakaako e tautolu hagaao ke he fakamagalo mai ia Iopu? (e) Maeke fēfē e liogi ke lagomatai a tautolu ke fakakite e agaga mitaki?

¹⁵ Hagaao ke he fakamagalo, maeke ia tautolu ke fakaako mai he tagata ko Iopu. Ko e tau tagata fakamafana tokotolu haana ne fakahogohogo manava a ia ke he tau kupu loga ne nakai totonu. Ka e ha ha ia Iopu e aga fakamagalo. Fēfē? Ne ‘liogi a Iopu ke lata mo e tau kapitiga hana.’ (Iopu 16:2; 42:10) Ko e liogi ma e falu kua liga hiki e aga ha tautolu ki a lautolu. Ko e liogi ma e tau Kerisiano oti ha tautolu kua lagomatai a tautolu ke feaki e agaga tuga he Keriso. (Ioane 13:34, 35) Lafi ke he liogi ma e tau matakainaga ha tautolu, kua lata ia tautolu ke liogi ma e agaaga tapu. (Luka 11:13) Ko e agaaga he Atua to lagomatai a tautolu ke fakatātā e tau mahani Kerisiano mooli he fehagai mo e falu.—Totou  Kalatia 5:22, 23.

16, 17. Hagaao ke he ‘agaga ne fakakite e tautolu,’ ko e heigoa haau fakatagata kua eketaha ke taute?

¹⁶ Ko e tau fua fiafia ka moua ka taute he tau tagata takitaha he fakapotopotoaga mo foliaga haana ke lafi ke he agaga atihake he fakapotopotoaga! He oti e fakatutala ke he tau mena nei, liga fifili a tautolu kua maeke ia tautolu fakatagata ke fakaholo ki mua e fakatātā he agaga atihake. Ka pihia, kua lata ia tautolu ke nakai fakauaua ke fakaatā a tautolu ke kumikumi ke he maama he Kupu he Atua. (Hepe. 4:12) Ko Paulo ne tupetupe lahi hagaao ke he tau gahua haana he tau fakapotopotoaga, ne pehē: “Nakai iloa hifo e au ke he hoku loto ha mena hehe, ka e nakai talahaua tututonu au he mena ia; ka ko ia kua fakafili mai au [ko Iehova] haia.”—1 Kori. 4:4.

¹⁷ He lali a tautolu ke gahua fakatatau mo e pulotu mai i luga, he nakai uta fakakikili lahi a tautolu po ke tuaga ha tautolu, to lafi a tautolu ke he agaga mitaki he fakapotopotoaga. He moua e agaga fakamagalo mo e manamanatu mitaki ke he falu, to fiafia e tautolu e tau fakafetuiaga mafola mo e tau matakainaga tapuaki. (Filipi 4:8) He taute e tautolu e tau mena nei, maeke ia tautolu ke mauokafua ko Iehova mo Iesu to fiafia ‘ke he agaga ne fakakite e tautolu.’—File. 25.