1, 2. (a) Ko e heigoa e fakatonuaga ne fakalagalaga a Solomona ke tohi ke he tau tagata fuata? (e) Ko e ha kua lata he tau Kerisiano he atu tau 50 mo e motua atu foki kua fiafia ke he fakatonuaga ha Solomona?

 KUA fakalagalaga e Iehova e Patuiki ko Solomona ke tala age ke he tau tagata fuata: “Kia manatu a a koe ke he hāu a vaha fuata kia ia ne eke a koe, ka kua nakaila hohoko mai e tau aho kelea.” Ko e heigoa e “tau aho kelea”? Kua hagaao e talahauaga nei ke he vahā motua. Fakaaoga e Solomona e tau kupu fakapoeme ke fakamaama e uka ha lautolu ne momotua: vivivivi e tau lima mo e tau hui, mokulu e tau nifo, hegihegi e tau mata, tuli e tau teliga, hina e ulu, ti maloku e tino. Mena ia ati tala mai a Solomona ki a tautolu ke manatu e Tufuga Mua Ue Atu ha tautolu he fuata agaia!​—Totou Fakamatalaaga 12:1-5.

² Tokologa e Kerisiano he atu tau 50 mo e motua atu kua lahi agaia e malolō. Liga hina e tau ulu ha lautolu, ka e liga nakai moua oti e lautolu e tau lekua malolō tino ne kua fakamaama e Solomona. Maeke kia he tau Kerisiano lotomatala nei ke hagaao foki e fakatonuaga ha Solomona ke he tau tagata fuata: ‘Kia manatu a ia ne eke a koe’? Fakamua, ko e heigoa e kakano he fakatonuaga ia?

3. Ko e heigoa e kakano ke manatu e Tufuga Mua Ue Atu ha tautolu?

 ³ Liga kua leva tuai e fekafekau haau ki a Iehova, ka e mitaki he taha magaaho ke fakamanou mo e manamanatu hagaao ke he ha tautolu a Tufuga Mua Ue Atu. Ko e mena fakaalofa ue atu e moui. Ko e talagaaga he tau mena ne tufugatia kua hala uka lahi ti nakai maama katoatoa ai e tautolu. Ko e kehekehe he tau mena homo ue atu ne taute e Iehova kua maeke ai a tautolu ke fiafia tumau e moui ke he loga e puhala. Ka manamanatu fakahokulo a tautolu ke he tufugatia ha Iehova, kua fakamanatu ki a tautolu ni Haana a fakaalofa, iloilo, mo e malolō. (Sala. 143:5) Ka manatu e tautolu e Tufuga Mua Ue Atu ha tautolu, kua kakano foki kua manatu e tautolu e mena ne manako a ia ki a tautolu. Ko e manamanatu fakahokulo ke he tau mena oti nei kua fakalagalaga a tautolu ke fakakite e loto fakaaue ha tautolu he taute e tau mena oti kua maeke ia tautolu he fekafekauaga haana he momoui a tautolu.​—Fakama. 12:13.

4. Ko e heigoa he tau Kerisiano kua lahi e iloaaga he moui ka hūhū hifo ki a lautolu, ti ko e ha?

⁴ Ka lahi e iloaaga haau he moui, hūhū hifo, ‘Ko e heigoa ka taute e au mogonei ke lata mo e moui haaku he ha ha agaia ia au e malolō mo e fahia?’ Ha ko e Kerisiano ne lahi e iloaaga, ha ha ia koe e tau magaaho kua nakai moua he falu. Ma e fakatai, maeke a koe ke fakaako a lautolu ne ikiiki ke he mena ne fakaako e koe mai ia Iehova. Maeke a koe ke tala age ke he falu e tau mena tutupu homo ue atu ne moua e koe he fekafekau ke he Atua. Ne liogi e Patuiki ko Tavita ma e tau magaaho ke taute e mena nei. Ne tohi e ia: “Ko e Atua na e, kua fakaako e koe au tali mai he vaha tote; . . . ko e Atua na e, aua neke tiaki e koe au ka fuakau au mo e uluhina; ato fakakite e au hāu a lima ke he hau nai, mo e hāu a malolo kia lautolu oti kana a mui.”​—Sala. 71:17, 18.

5. Maeke fēfē e tau Kerisiano momotua ke tala age e tau mena ne fakaako e lautolu ke he falu?

⁵ Maeke fēfē a koe ke talahau e pulotu ne moua e koe he tau tau loga? Maeke nakai a koe ke uiina a lautolu ne ikiiki ke he kaina haau ke fiafia e feoakiaga atihake? Maeke nakai a koe ke fakatokatoka ke fakamatala mo lautolu mo e fakaatā a lautolu ke kitia e fiafia ne ha ha ia koe he fekafekau ki a Iehova? Pehē a Elihu: “Kia vagahau mai he tau aho, kia fakakite mai he tau tau loga e iloilo.” (Iopu 32:7) Ne tala age e aposetolo ko Paulo ke he tau fifine momotua Kerisiano ke atihake e falu ha ko e tau kupu mo e tau fakafifitakiaga ha lautolu. Ne tohi e ia: “Kia pihia foki e tau fifine motua . . . kia eke mo tau akoako ke he tau mena mitaki.”​—Tito 2:3.

6. Ko e ha kua lata ai ke moua e tau Kerisiano ne lahi e iloaaga?

⁶ Kaeke ko koe e Kerisiano kua lahi e iloaaga, kua lahi e mena ka taute e koe ke lagomatai e falu. Manamanatu ke he mena ne maama e koe mogonei ke he mena ne nakai iloa e koe he 30 po ke 40 e tau kua mole. Iloa e koe ke fakagahua e tau matapatu fakaakoaga Tohi Tapu he tau tuaga kehekehe he moui. Ha ha ia koe e lotomatala ke hokotia e kupu mooli he Tohi Tapu ke he tau loto he falu. Kaeke ko e motua a koe, iloa e koe e puhala ke lagomatai e tau matakainaga ne taute e tau fifiliaga nakai iloilo. (Kala. 6:1) Liga fakaako e koe e puhala ke leveki e tau matagahua he fakapotopotoaga, tau faahi gahua he toloaga, po ke talagaaga he Fale he Kautu. Liga iloa e koe e puhala ke fakamalolō e tau ekekafo ke fakaaoga e tau puhala ne nakai lata ke fakaaoga e toto ka iihi. Pihia foki ka papatiso foou a koe, kua moua e koe e iloaaga uho he moui. Ma e fakatai, ka feaki tama a koe, ne fakatupu e koe e tau iloilo kua lagomatai lahi. Moua he tau Kerisiano momotua e lotomatala ke aoga lahi ke he tau tagata ha Iehova he fakaako, takitaki, mo e fakamalolō e tau matakainaga.​—Totou Iopu 12:12.

7. Ko e heigoa e fakamahaniaga aoga ka foaki e lautolu ne momotua ki a lautolu ne ikiiki?

 ⁷ He falu puhala fe foki ka fakaaoga e koe e lotomatala haau ke lagomatai e falu? Liga maeke a koe ke fakakite ki a lautolu ne ikiiki e puhala ke kamata mo e taute e tau fakaako Tohi Tapu. Kaeke ko e matakainaga fifine a koe, maeke nakai a koe ke lagomatai e tau matua fifine fuata ke iloa e puhala ke lagotatai e fekafekauaga ha lautolu ki a Iehova ka e leveki foki e tau tama? Kaeke ko e matakainaga taane a koe, maeke nakai a koe ke fakaako e tau matakainaga taane fuata ke taute e tau lauga hakahakau ti eke mo tau tagata fakamatala mitaki he tala mitaki? Maeke nakai a koe ke fakakite ki a lautolu e puhala ke fakamalolō e tau matakainaga momotua ka ahiahi atu a koe ki a lautolu? Pete foki kua nakai ha ha ia koe e malolō tuga fakamua, lata agaia a koe ke moua e tau magaaho homo ue atu ke fakamahani a lautolu ne ikiiki. Pehē e Tohi Tapu: “Ko e malolo he tau fuata ko e ha lautolu a fulufuluola haia; ko e lilifu foki he tau tagata momotua ko e ulu hina haia.”​—Fakatai 20:29.

8. Ko e heigoa he aposetolo ko Paulo ne taute he motua lahi a ia?

⁸ Ko e aposetolo ko Paulo ne lavelave lahi ke he fekafekauaga ha Iehova pete he motua lahi a ia. He mogo ne fakatoka mai a ia he fale puipui i Roma kavi ke he tau 61, ne fitā e gahua malolō lahi a ia mo e fakauka ke he loga he tau kamatamata ko e misionare. Maeke a ia ke fifili ke moua e moui mukamuka lahi he fakamatala i Roma. (2 Kori. 11:23-27) Ko e tau matakainaga i Roma to manako mooli ki a Paulo ke nofo mo e lalago a lautolu. Ka e kitia e Paulo kua lahi mahaki e manako lagomatai he falu motu. Fakalataha mo Timoteo mo Tito, ne fenoga a ia ki Efeso, mo Kereta, ti liga foki ki Maketonia. (1 Timo. 1:3; Tito 1:5) Nakai iloa e tautolu kaeke kua ahiahi atu a ia ki Sepania, ka e pulega foki a ia ke fina atu ki ai.​—Roma 15:24, 28.

9. Mogo fe ne hiki a Peteru ke fekafekau he matakavi kua manako lagomatai lahi? (Kikite fakatino he kamataaga.)

⁹ Liga kua molea tuai e 50 e tau ha Peteru he moui he mogo ne hiki atu a ia ke he matakavi ne manako lahi ke he lagomatai. Iloa fēfē e tautolu? Kaeke ke teitei tatai e tau haana he moui tuga ha Iesu po ke motua atu fakatote, to kakano ai kua teitei 50 e tau he moui haana he mogo ne feleveia a ia mo e falu aposetolo i Ierusalema he tau 49. (Gahua 15:7) Fai magaaho he mole e feleveiaaga ia, ne fano a Peteru ke nofo i Papelonia, liga ke fakamatala ke he tau Iutaia tokologa ne nonofo he matakavi ia. (Kala. 2:9) Ne nofo a ia i ai he mogo ne tohi e ia e tohi omoomoi fakamua haana, kavi ke he tau 62. (1 Pete. 5:13) He hiki ke he matakavi ne manako lahi ke he lagomatai ka paleko, ka e nakai fakaatā e Peteru e tau he moui haana ke taofi e fiafia haana ke fekafekau katoatoa ki a Iehova.

10, 11. Ko e heigoa ne taute e Robert mo e hoana he vahā momotua ha laua?

¹⁰ Tokologa e Kerisiano he vahā nei he ha lautolu a atu tau 50 mo e motua atu ne moua e hikiaga ke he tau tuaga ha lautolu ti maeke a lautolu ke fekafekau ki a Iehova he tau puhala foou. Falu ne hiki atu ke he matakavi ne manako ke he lagomatai lahi. Ko e mena anei ne taute e Robert mo e hoana haana. Kua teitei 55 tuai e tau tau momoui ha laua he mogo ne mailoga e laua kua loga e tau magaaho foou ke fekafekau ki a Iehova. Na taha ni e tama taane ha laua ti kua hiki kehe a ia mai he kaina, mo e nakai fai matua fuakau foki a laua ke leveki. Ne moua e laua e tufaaga tote mo e mailoga ka sela e laua e fale ha laua, ti maeke ke totogi e kaitalofa ha laua ka e lahi agaia e tupe ne toe ato hoko e magaaho ke moua e Robert e tupe fuakau litaea haana. Ne logona e laua kua tokologa e tagata i Polivia ne talia e fakaako Tohi Tapu ti tau laukauka foki ke nonofo i ai. Ti fifili a laua ke hiki. Pehē a Robert: “Ko e hikihiki ke he kaina foou ha maua ne nakai mukamuka. Kehe mamao mai he tau mena ne mahani a maua ki ai i Amerika Tokelau. Ka ko e tau laliaga ha maua ne palepale mitaki ai.”

 ¹¹ Lafi e Robert: “Ko e moui katoa ha maua mogonei ne fakavē ke he tau matagahua he fakapotopotoaga. Falu he tau tagata ne fakaako e Tohi Tapu mo maua ne kua papatiso. Taha e magafaoa ne fakaako mo maua ne nakai hagahaga mitaki e tau tuaga he maaga ne nonofo mamao. Ka e he tau faahi tapu takitaha, ne nakai mukamuka e fenoga he tau tagata he magafaoa ia ke he taone ke lata mo e tau feleveiaaga. Maeke nakai a koe ke manamanatu ke he fiafia ha maua he kitia e holo ki mua he magafaoa ti gahua paionia foki e tama taane uluaki?”

12, 13. He litaea a Brian, ko e heigoa haana mo e hoana haana ne taute?

¹² Ko e tau fakapotopotoaga mo e tau matakau vagahau kehe ka aoga lahi mai he fakafifitakiaga he tau matakainaga momotua. Ko e fonua pihia foki ka fiafia ke gahua ai. Ma e fakatai, ko Brian mai i Peritania ne tohi he mole e litaea haana he 65 e tau he moui, ne logona e ia mo e hoana haana kua ahumate e moui. Pehē a ia: “Kua toka he fanau ha maua e kaina, ti nakai moua e maua e tau tagata tokologa ne fiafia ke fakaako e Tohi Tapu mo maua. Ti feleveia e au e tagata taane fuata Saina ne kumikumi he univesitī. Ne talia e ia e uiina ke he feleveiaaga ha tautolu, ti kamata au ke fakaako e Tohi Tapu mo ia. He mole e tau faahi tapu gahoa, ne kamata a ia ke tamai e tagata Saina ne gahua mo ia. Ua e faahi tapu he mole, ne tamai e ia e tagata ke toluaki, ti fāaki.

¹³ “He magahala ia ne ole e tagata kumikumi Saina ke limaaki ma e fakaako Tohi Tapu, ne manatu au, ‘Nakai kakano kua 65 e tau haaku ti lata au ke litaea mai he fekafekauaga ki a Iehova.’ Ti ole au ke he hoana haaku, ne ua e tau he fakamui ia au, kaeke kua manako a ia ke fakaako e vagahau Saina. Ne fakaaoga e maua e fakaakoaga vagahau ne tapaki. Hogofulu e tau kua mole a ia. Ko e fakamatala he fonua vagahau kehe ne taute a maua ke liu fuata foki. Mogonei ne fakaako e maua e Tohi Tapu mo e 112 e tagata Saina! Laulahi ia lautolu ne fitā e o atu ke he tau feleveiaaga. Taha ia lautolu ne fekafekau mo maua mogonei ko e paionia.”

14. Ko e heigoa he tau Kerisiano momotua kua nakai lata ke nimo? Maeke fēfē e fakafifitakiaga ha Paulo ke fakamalolō a lautolu?

¹⁴ Nakai maeke oti e tau Kerisiano he tau atu tau 50 ke taute e tau mena foou he  fekafekauaga ki a Iehova. Falu kua nakai tino malolō, mo e falu kua leveki he tau fanau po ke tau mamatua momotua. Ka e ua nimo kua uho ki a Iehova e gahua kua maeke ia koe ke taute he fekafekauaga haana. Ti pete kua okaoka a koe he falu magaaho ha kua nakai maeke ia koe ke taute falu mena, olioli e mena kua maeke ia koe ke taute. Manamanatu ke he aposetolo ko Paulo. Ne loga e tau ne nofo a ia he fale puipui ti nakai maeke ke matutaki haana a tau fenoga misionare. Ka ko e ha magaaho ne ahiahi atu e tau tagata ki a ia, ne tutala a ia ki a lautolu hagaao ke he tau Tohiaga Tapu mo e lagomatai a lautolu ke fakatumau ke fekafekau fakamooli ke he Atua.​—Gahua 28:16, 30, 31.

15. Ko e ha kua uho mooli e tau Kerisiano momotua?

¹⁵ Kua uho mooli foki ki a Iehova e tau mena ne taute e lautolu ne momotua ke maeke ke fekafekau ki a ia. Pehē a Solomona ko e “tau aho kelea” ne nakai ko e magaaho mukamuka he moui. Ka e fakamanatu mai he Tohi Tapu ki a tautolu kua mailoga e Iehova e mena ne taute he tau Kerisiano momotua ke fakaheke ki a ia. (Luka 21:2-4) Kua tokiofa he tau fakapotopotoaga e fakafifitakiaga mitaki lahi he tua mo e fakauka ne fakakite he tau matakainaga taane mo e fifine nei ne momotua.

16. Ko e heigoa e tau mena ne liga nakai maeke a Ana ke taute, ka ko e heigoa ka taute e ia ke tapuaki ke he Atua?

¹⁶ Kua totou a tautolu ki loto he Tohi Tapu hagaao ke he fifine motua ne mahani fakamooli ko Ana. Ne 84 e tau moui haana he magaaho ne fanau a Iesu. Ha kua motua a ia, ne nakai fahia lahi a ia ke fekafekau ki a Iehova tuga e falu. Liga nakai maeke a ia ke eke mo tutaki ha Iesu, ke fakauku he agaaga tapu, po ke fano ke fakamatala. Ka e fiafia a ia ke fekafekau ki a Iehova he falu puhala foki. Ma e fakatai, he tau pogipogi mo e tau afiafi oti, ne fano a ia ke he lotopā he faituga ti liogi fakaeneene kavi ke he hafa e tulā ka e huhunu he ekepoa e tau mena manogi ki a Iehova. Pehē e Tohi Tapu “ti nakai fano kehe a ia he faituga, ka e fekafekau a ia, . . . ke he aho mo e po.” (Luka 2:36, 37) Ko e taha he tau ahiahi atu ia haana ke he faituga ne kitia e ia e tama mukemuke ko Iesu. Ne tala age a ia ke he tau tagata oti to eke e tama mo Mesia mo e to tamai e tokanoaaga ki Ierusalema.​—Luka 2:38.

17. Liga lagomatai fēfē he fakapotopotoaga e tau Kerisiano kua momotua mo e gagao ke fakalataha ke he tapuakiaga mooli?

¹⁷ He vahā nei, kua lata ia tautolu ke kumi puhala ke lagomatai e tau matakainaga ha tautolu ne kua momotua po ke gagao. Tokologa a lautolu kua momotua ne manako ke fakalataha mo tautolu he tau feleveiaaga po ke tau toloaga ka e nakai maeke ke hohoko atu. Maeke fēfē e fakapotopotoaga ke lagomatai? He falu matakavi, liga maeke ke fakatoka ma lautolu ke fanogonogo he telefoni ke he tau feleveiaaga. He falu matakavi, liga nakai maeke ke taute pihia. Pete kua nakai maeke a lautolu kua momotua ke o atu he tau feleveiaaga, maeke agaia a lautolu ke lalago e tapuakiaga mooli. Ma e fakatai, maeke ia lautolu ke liogi ke kautū e fakapotopotoaga.​—Totou Salamo 92:13, 14.

18, 19. (a) Maeke fēfē e tau Kerisiano momotua ke fakamalolō e falu? (e) Hagaao ki a hai e fakatonuaga: ‘Kia manatu a ia ne eke a koe’?

¹⁸ Liga nakai mailoga he tau Kerisiano momotua kua fakamafana lahi e lautolu e falu. Manamanatu ki a Ana, ne fina atu tumau ke he faituga ke he tau tau loga. Liga nakai mailoga e ia ko e fakafifitakiaga mo e fakaalofa haana ma Iehova to tohi hifo i loto he Tohi Tapu ti maeke agaia ke fakamalolō a tautolu he vahā nei. He puhala taha ia, ko e fakaalofa haau ma Iehova to nakai nimo he tau matakainaga haau. Kakano haia ati pehē e Kupu he Atua: “Ko e foufou fulufuluola e ulu hina, kaeke ke moua ai ke he puhala he tututonu”!​—Fakatai 16:31.

¹⁹ Kua fakakaupā e tau mena ne maeke ia tautolu oti ke taute he fekafekauaga ha Iehova. Ka e he ha ha agaia ia koe e malolō, kia eketaha ke ‘manatu a ia ne eke a koe, ka kua nakaila hohoko mai e tau aho kelea.’​—Fakama. 12:1.