1. Fakatoka fēfē e Iesu e fakafifitakiaga mitaki lahi mahaki he foaki noa ne ia a ia?

 KO E magaaho ne ha ha ai a Iesu he lalolagi, ne fakatoka e ia e fakafifitakiaga mitaki lahi mahaki he foaki noa ne ia a ia. Ne tuku fakamua e ia e finagalo he Atua ke he haana ni a tau manako mo e tau logonaaga. (Ioane 5:30) He fakamooli tumau ato hoko e mate ke he akau fakatautau, ne fakakite e ia kua nakai fakakaupā e mena kua amanaki a ia ke foaki ma e falu.​​—Filipi 2:8.

2. Maeke fēfē a tautolu ke moua e aga foaki noa? Ko e ha kua lata ia tautolu ke moua ai?

² Ha ko e tau tutaki ha Iesu, kua lata foki ia tautolu ke fakakite e aga foaki noa. Ko e heigoa e kakano ke ha ha ai e aga foaki noa? Kakano ai ko e tagata kua makai ke foaki e tau mena ne fiafia a ia ki ai ke maeke ke lagomatai e falu. Kua kehe mamao he lotokai. (Totou Mataio 16:24.) He nakai lotokai ka lagomatai a tautolu ke tuku fakamua e tau logonaaga mo e tau manako fakatagata he falu he ha tautolu. (Filipi 2:3, 4) Fakaako e Iesu ko e nakai lotokai ko e matapatu he tapuakiaga ha tautolu. Pihia fēfē? Omoomoi he fakaalofa Kerisiano a tautolu ke moua e aga foaki noa. Ko e fakaalofa nei kua iloa lahi ke he tau tutaki mooli ha Iesu. (Ioane 13:34, 35) Manamanatu ke he tau monuina kua moua e tautolu ha  ko e fakalataha mo e tau matakainaga he lalolagi katoa kua fakakite e aga foaki noa!

3. Ko e heigoa ka fakalolelole e aga foaki noa ha tautolu?

³ Ka e fehagai agaia a tautolu mo e fī ka fakalolelole e aga foaki noa ha tautolu. Ko e fī ia ko e aga ha tautolu ke lotokai. Manamanatu ke he puhala ne lotokai a Atamu mo Eva. Ne fakakite e Eva e manako lotokai ke tuga e Atua, ti fakakite he taane haana e manako lotokai ke fakafiafia a Eva. (Kene. 3:5, 6) He liliu kehe he Tiapolo a Atamu mo Eva mai he tapuakiaga mooli ne matutaki a ia ke kamatamata e tau tagata ke lotokai. Ne taute foki e ia e mena nei ki a Iesu. (Mata. 4:1-9) He vahā ha tautolu, kua kautū a Satani he fakahehē e tau tagata tokologa, ti fakaohooho e ia a lautolu ke fakakite e lotokai he tau puhala loga. Ka nakai fakaeneene a tautolu, to lauia foki a tautolu he aga lotokai he lalolagi nei.​​—Efeso 2:2.

4. (a) Maeke nakai a tautolu ke utakehe e tau aga lotokai? Fakamaama. (e) Ko e heigoa e tau hūhū ka fakatutala a tautolu ki ai?

⁴ Ko e lotokai ne liga fakatatai ke he hī. Ka leva e toka e lapatoa he matagi mo e vai, to liga kamata ke hī. He toka e lapatoa ke hī kua hagahaga kelea lahi ha kua maeke ai ke holofa, ti fakatupu ai ke malona. Pihia foki, pete ne nakai maeke a tautolu ke utakehe e nakai mitaki katoatoa mo e tau aga lotokai ha tautolu, kua lata ia tautolu ke totoko tumau e tau aga nei. Ka nakai fakaeneene a tautolu, to moumou e aga foaki noa ha tautolu. (1 Kori. 9:26, 27) Mailoga fēfē e tautolu e tau fakamailoga he lotokai ia tautolu? Ti maeke fēfē a tautolu ke holo ki mua e aga foaki noa ha tautolu?

5. (a) Eke fēfē e Tohi Tapu mo fakaata? (Kikite fakatino he kamataaga.) (e) Ka fakakia a tautolu neke lotokai, ko e heigoa kua lata ia tautolu ke kalo kehe mai ai?

⁵ Tuga ni he maeke a tautolu ke fakaaoga e fakaata ke fakakia e fofoga ha tautolu, maeke a tautolu ke fakaaoga e Tohi Tapu ke fakakia e aga ha tautolu mo e utakehe e tau kelea ne liga kitia e tautolu. (Totou Iakopo 1:22-25.) Ka e to lagomatai ni he fakaata a tautolu ke kitia e fofoga ha tautolu ka iloa mitaki e tautolu ke fakaaoga ai. Ma e fakatai, ka ono fakamafiti a tautolu ke he fakaata, liga nakai mailoga e tautolu e kelea tote ka kua teteki lahi mahaki he fofoga ha tautolu. Po ke ono a tautolu ke he fakaata mai he taha faahi, liga kitia e tautolu e fofoga he taha tagata. He puhala taha, ke fakaaoga e Tohi Tapu ke fakakia aki a tautolu ma e lekua tuga e lotokai, kua lata ke fai mena foki ke taute e tautolu he nakai totou fakamafiti po ke fakaaoga ai ke kitia e tau kelea he taha tagata.

6. Tumau fēfē a tautolu ke he fakatufono katoatoa?

⁶ Ma e fakatai, maeke a tautolu ke totou e Kupu he Atua he tau aho takitaha ka e nakai kitia agaia e tau aga lotokai hane tupu i loto ha tautolu. Maeke fēfē e mena ia? Manamanatu ke he mena nei: He fakatai ke he tagata “kua kitekite atu a ia kia ia” he fakaata, ne fakaaoga e Iakopo e kupu Heleni ne kakano ko e kumikumi fakamakutu. Ti kitekite fakamakutu e tagata ke he fakaata ka e fai lekua agaia. Matutaki atu e Iakopo: “Ti fano kehe ai mo e nimo agataha ia ia po ke fefe e mata hana.” Ē, haga kehe a ia mai he fakaata ti nakai taute ha mena ke he mena ne kitia e ia. He taha faahi, ko e tagata ne kautū kua nakai ni “kikite ke he fakatufono kua katoatoa” ka e “tumau ki ai” foki. He nakai nimo mogoia e fakatufono kua katoatoa he Kupu he Atua, ne ‘tumau a ia ki ai,’ po ke tumau a ia ke muitua ke he tau fakaakoaga. Manatu pihia foki ne talahau e Iesu he pehē a ia: “Kaeke ke tumau fakaoti a mutolu ke he haku a kupu, ko e tau tutaki moli haku a mutolu.”​​—Ioane 8:31.

7. Maeke fēfē a tautolu ke fakaaoga e Tohi Tapu ke fakakia e tau aga lotokai?

⁷ Ti ko e totoko ke he tau aga lotokai, kua lata ia koe ke totou fakamakutu mua e Kupu  he Atua. Liga lagomatai ai ki a koe ke kitia e mena kua lata ke holo ki mua. Ka kua lata ia koe ke fai mena foki ke taute. He taute falu kumikumiaga. Ka totou a koe ke he tala he Tohi Tapu, manamanatu ko koe i ai. Hūhū e tau hūhū tuga anei: ‘To fēfē e mena ke taute e au he tuaga nei? To taute nakai e au he puhala hako?’ Mua atu, he mole e manamanatu fakahokulo haau ke he mena ne totou e koe, eketaha ke fakagahua ai. (Mata. 7:24, 25) Kia kitekite la ke he tau tala he Patuiki ko Saulo mo e aposetolo ko Peteru ka lagomatai a tautolu ke fakatumau e aga foaki noa.

8. He kamata a Saulo ke pule ko e patuiki, ko e heigoa e aga ne moua e ia? Fakakite fēfē e ia e aga nei?

⁸ Ko e Patuiki ko Saulo ko e hatakiaga ma tautolu ke he puhala ka moumou he aga lotokai e aga foaki noa ha tautolu. Mogo ne kamata a Saulo ke pule ko e patuiki, ha ha ia ia e manatu fakalatalata mo e fakatokolalo hagaao ki a ia ni. (1 Samu. 9:21) Ne fifili fakatokolalo a ia ke nakai fakahala e falu Isaraela ne vagahau kelea hagaao ke he pule haana, pete ne totoko foki e lautolu e pule he Atua ne tuku age ki a ia. (1 Samu. 10:27) Ne talia he Patuiki ko Saulo e takitakiaga he agaaga he Atua he takitaki a Isaraela he tauaga ne kautū he totoko ke he tau tagata Amoni. Mogo fakamui, ne foaki fakatokolalo e ia e fakahekeaga ki a Iehova ma e kautūaga.​​—1 Samu. 11:6, 11-13.

9. Kamata fēfē a Saulo ke lotokai?

⁹ Fakamui, ne fakaatā e Saulo e manamanatuaga lotokai mo e fakatokoluga ke tupu he loto haana, tuga ne hī kua kai e lapatoa. He fakakaumahala e ia e tau tagata Amaleka he tauaga, ne leveki lahi ni a ia he tau manako haana ka e nakai omaoma ki a Iehova. Ne fakahao lotokai e Saulo e tau koloa he tau tagata Amaleka ka e nakai moumou ai tuga ne poaki he Atua. Ne fakatokoluga lahi a Saulo ti talaga foki e ia e fakamailoga ma haana. (1 Samu. 15:3, 9, 12) Magaaho ne tala age e perofeta ko Samuela ki a ia kua nakai fiafia a Iehova, ne loga e piuaga ha Saulo ti hagaaki ke he vala he poakiaga ha Iehova ne omaoma mooli a ia. Ne tukupau foki e ia e falu ha ko e hehē haana. (1 Samu. 15:16-21) Ko e fakatokoluga ne taute a Saulo ke tupetupe lahi ni ke he matahigoa haana ka e nakai ke he kapitiga haana mo e Atua. (1 Samu. 15:30) Maeke fēfē a tautolu ke fakaaoga e fakafifitakiaga ha Saulo ko e fakaata ke lagomatai a tautolu ke taofi mau ke he aga foaki noa?

10, 11. (a) Ko e heigoa e mena ne tupu ki a Saulo kua fakaako a tautolu ke fakatumau e aga foaki noa? (e) Maeke fēfē a tautolu ke kalo mai he fakafifitakiaga kelea ha Saulo?

¹⁰ Fakamua, ne fakaako he mena ne tupu ki a Saulo a tautolu ke nakai molea e mauokafua ha tautolu ki a tautolu ni. Ko e aga foaki noa ne nakai tupu noa, ti lata tumau a tautolu ke gahua ki ai. (1 Timo. 4:10) Manatu na kamata mitaki a Saulo ti fai magaaho ne fakafiafia e Atua, ka e nakai eketaha a ia ke utakehe e tau aga lotokai ne kamata a ia ke moua. Fakahiku ne tiaki e Iehova a Saulo ha ko e nakai omaoma haana.

¹¹ Uaaki, nakai lata ia tautolu ke hagaaki hokoia ke he mena mitaki kua taute e tautolu mo e fakaheu e tau mena kua lata ia tautolu ke holo ki mua. Tatai e mena nei mo e fakaaoga e fakaata ke nava e tau mena tui foou ha tautolu ka e nakai mailoga e kiva he tau mata ha tautolu. Pete foki ka nakai fakatokoluga po ke molea e mauokafua ha tautolu tuga a Saulo, kua lata ia tautolu ke kalo kehe mai he aga ka taute a tautolu ke muitua ke he fakafifitakiaga kelea haana. Ka moua e tautolu e fakatonuaga, kia nakai tuga a Saulo ti taute e tau piuaga po ke tukupau taha tagata. Kua mitaki lahi ke talia fakamakai e fakatonuaga.​​—Totou Salamo 141:5.

12. Maeke fēfē e aga foaki noa ke lagomatai a tautolu ka taute e tautolu e agahala kelea lahi mahaki?

¹² Ka e kua ka taute e tautolu e agahala  kelea lahi mahaki? Manako a Saulo ke fakatokoluga e matahigoa haana, ti taofi he mena nei a ia he fakamafola e tuaga kapitiga haana mo Iehova. He taha faahi, ko e aga foaki noa ka omoomoi a tautolu ke moua e lagomatai pete ne fuafua kelea e logonaaga ha tautolu. (Fakatai 28:13; Iako. 5:14-16) Ma e fakatai, taha e matakainaga taane ne kamata ke onoono ke he fakatino telefua he 12 e tau, ti matutaki a ia ke taute pihia ke molea e hogofulu e tau. Pehē a ia: “Uka lahi ke tala age ke he haaku hoana mo e tau motua e mena ne fa e taute e au. Ka ko e mogonei kua tala age e au, ne logona hifo e au kua utakehe tuai e kavega mamafa he tau tukeua haaku. Falu he tau kapitiga haaku ne ita he mogo ne utakehe au mai he fekafekau lagomatai, ke tuga kua tuku ki lalo e au a lautolu. Ka e, iloa e au kua fiafia Iahi a Iehova ke he fekafekauaga haaku mogonei ka e nakai he mogo ne kitekite au ke he tau fakatino telefua, ti ko e onoonoaga haana kua aoga lahi.”

13, 14. Fakakite fēfē e Peteru e tau aga lotokai?

¹³ Ko e aposetolo ko Peteru ne foaki noa ka e hane fakaako e Iesu a ia. (Luka 5:3-11) Ka e totoko agaia e ia e tau aga lotokai. Ma e fakatai, ne ita a ia he ole e aposetolo ko Iakopo mo Ioane ki a Iesu ma e tau tuaga lilifu he Kautu he Atua. Liga manatu a Peteru kua lata a ia ke moua taha he tau tuaga ia ha kua fitā a Iesu he tala age ki a Peteru to moua e ia e matagahua pauaki. (Mata. 16:18, 19) Ne hataki e Iesu a Iakopo, Ioane, Peteru, mo e tau aposetolo ne toe ke nakai lotokai mo e tuga kua mahomo atu a lautolu ke he ha lautolu a tau matakainaga.​​—Mare. 10:35-45.

¹⁴ Pete he lali a Iesu ke fakahako e manamanatuaga ha Peteru, ne fakakite agaia e Peteru e tau aga lotokai. He tala age a Iesu ke he tau aposetolo to tiaki e lautolu a ia ke he magaaho kū, ne taute e Peteru e falu ke tuga kua kelea he pehē ko ia ni tokotaha ka fakamooli tumau. (Mata. 26:31-33) Nakai lata a ia ke mauokafua lahi ia ia ni, ha ko e pō ia ni ne kaumahala a Peteru ke foaki noa. Ne puipui e ia a ia ti fakatikai lagatolu kua nakai iloa e ia a Iesu.​​—Mata. 26:69-75.

15. Ko e ha kua fakamalolō he fakafifitakiaga ha Peteru a tautolu?

¹⁵ Pete ne taufetului a Peteru he falu  mogo ti kaumahala, ne fakamalolō he fakafifitakiaga haana a tautolu. Ha ko e laliaga ni ha Peteru mo e lagomatai he agaaga tapu he Atua, ne maeke a ia ke fahia mai he tau aga lotokai haana. Ne fakakite e ia he mogo fakamui e mahani fakalatalata mo e fakaalofa foaki noa. (Kala. 5:22, 23) Ne fakauka a ia ke he loga e kamatamata ne liga nakai maeke a ia ke fakauka he mogo fakamua. Ma e fakatai, he fakatonu malolō e Paulo a Peteru ki mua he falu tagata, ne tumau e aga fakatokolalo ha Peteru. (Kala. 2:11-14) He mole e moua e fakatonuaga ia, nakai fakafualoto a Peteru mo e logona kua kelea e matahigoa haana. Ne matutaki a ia ke tutala hagaao ki a Paulo ko e haana “matakainaga fakahele.” (2 Pete. 3:15) Lagomatai he fakafifitakiaga ha Peteru a tautolu ke holo ki mua e aga foaki noa ha tautolu.

16. Maeke fēfē a tautolu ke foaki noa he tau tuaga uka?

¹⁶ Manamanatu ke he puhala kua fakafehagai a koe mo e tau tuaga uka. Magaaho ne tuku a Peteru mo e tau aposetolo ke he fale puipui ti keli a lautolu ha ko e fakamatala ha lautolu, ne fiafia a lautolu “ke eke fakakelea” ko e tau tutaki ha Iesu. (Gahua 5:41) Maeke foki a koe ke fakaaoga e favaleaga mo magaaho ke fifitaki a Peteru mo e ke foaki noa tuga a Iesu. (Totou 1 Peteru 2:20, 21.) Ko e aga nei ka lagomatai foki ka moua e koe e akonakiaga mai he tau motua. He nakai ita, muitua e fakafifitakiaga ha Peteru.​​—Fakama. 7:9.

17, 18. (a) Ko e heigoa e tau hūhū hagaao ke he tau foliaga ha tautolu? (e) Ko e heigoa ka taute e tautolu ka mailoga e aga lotokai he tau loto ha tautolu?

¹⁷ Ko e fakafifitakiaga ha Peteru ka lagomatai foki a koe ke fakatoka e tau foliaga haau he tapuakiaga ki a Iehova. Maeke a koe ke gahua ke he tau foliaga nei he puhala foaki noa. Ka e fakaeneene kua nakai fakatoka e koe e tau foliaga he manako a koe ke matalahi. Hūhū hifo: ‘Ko e ha kua manako au ke holo ki mua po ke lahi atu e mena ke taute ma Iehova? Pihia kia ha kua manako au ke fakaheke mai e falu po ke lahi atu e pule, tuga e manako ha Iakopo mo Ioane?’

¹⁸ Ka mailoga e koe e lotokai kua tupu he loto haau, ole ki a Iehova ke lagomatai a koe ke fakahako e manamanatuaga mo e tau logonaaga haau. Ti eketaha fakalahi ma e lilifu ha Iehova ka e nakai ko e haau. (Sala. 86:11) Maeke foki a koe ke fakatoka e tau foliaga ne nakai hagaaki ki a koe. Ma e fakatai, maeke a koe ke lali ke holo ki mua he fakakite e fua he agaaga kua uka ki a koe. Po ke ka eketaha a koe ke tauteute e tau vala he feleveiaaga ka e nakai manako ke fakameā e Fale he Kautu, maeke a koe ke fakatoka e foliaga ke fakagahua e fakatonuaga ia Roma 12:16.​​—Totou.

19. Ko e heigoa ka taute e tautolu ke nakai loto lolelole ha ko e mena ne kitia e tautolu he fakaata he Kupu he Atua?

¹⁹ Ka onoono fakamakutu a tautolu ki a tautolu he fakaata he Kupu he Atua ti kitia e tau aga kelea po ke lotokai, liga to loto lolelole a tautolu. Ka tupu e mena ia ki a koe, manatu e tagata ne kautū he fakataiaga ha Iakopo. Nakai totoku e Iakopo e mafiti he fakahako he tagata e tau lekua ne kitia e ia po ke maeke foki a ia ke fakakia e tau kelea oti. Ka e pehē a Iakopo kua lata e tagata ke tumau “ke he fakatufono kua katoatoa e mitaki.” (Iako. 1:25) Ne manatu he tagata e mena ne kitia e ia he fakaata ti eketaha fakalahi a ia ke holo ki mua. Ti fakatumau e onoonoaga mitaki hagaao ki a koe, mo e manatu kua nakai mitaki katoatoa oti a tautolu. (Totou Fakamatalaaga 7:20.) Makai a Iehova ke lagomatai a koe ke he puhala taha ne lagomatai e ia e tokologa he tau matakainaga haau. Ka muitua e koe e tau fakaakoaga he Tohi Tapu mo e tumau ke fakakite e aga foaki noa, to moua e koe e taliaaga mo e monuina he Atua.