1. Aoga nakai e puhala kua taute e tautolu e tau tagata ka tutala a tautolu ki ai? Talahau e fakatai. (Kikite fakatino he kamataaga.)

 KO E hoa ne fakamatala i Fiti, ne uiina e tau tagata ke he Fakamanatuaga ke he mate he Keriso. Ne tutala a laua ke he fifine i fafo he kaina haana ti kamata e uha ke tō. Ti age he matakainaga taane mo e hoana haana taha piu ha laua ke fakaaoga e fifine. Ne nava lahi e fifine ti fifili ai ke fano ke he Fakamanatuaga. Talahau e ia he mogo fakamui ne nakai manatu lahi e ia e mena ne tala age he hoa, ka e manatu e ia e puhala totonu ne taute e laua ki a ia. Ne muitua he hoa e mena ne fa fakahigoa he falu ko e Fakatufono Auro.

2. Ko e heigoa e Mahani Mitaki, ti muitua fēfē a tautolu ki ai?

² Ko e heigoa e Fakatufono Auro po ke Mahani Mitaki? Ko e fakatonuaga ne tuku age e Iesu he mogo ne pehē a ia: “Ko e tau mena oti kua loto a mutolu ki ai, ke eke he tau tagata kia mutolu; ati eke ā e mutolu e tau mena ia kia lautolu.” (Mata. 7:12) Taute fēfē e tautolu e mena ia? Fakamua, hūhū hifo ki a koe, ‘Kaeke ko au e taha tagata, manako fēfē au ke taute mai he falu?’ Uaaki, eketaha fakalahi ke taute e tagata ia ke he puhala ia.​—1 Kori. 10:24.

3, 4. (a) Fakamaama e kakano ne matutaki e Mahani Mitaki ke he puhala ne taute e tautolu e tau tagata oti. (e) Ko e heigoa ka fakatutala a tautolu ki ai he vala tala nei?

 ³ Talahau kia a Iesu kua lata ni ia tautolu ke taute e Mahani Mitaki ke he falu he fakapotopotoaga? Nakai, kua tutala a ia ke he puhala kua lata ia tautolu ke taute e tau tagata oti, putoia e tau fī ha tautolu. (Totou Luka 6:27, 28, 31, 35.) Ti kua aoga lahi foki ke muitua ke he puhala ia ka fakamatala a tautolu ke he tau tagata, ha kua tokologa ia lautolu ne liga talia e tala mitaki mo e moua e “moui tukulagi”!​—Gahua 13:48.

⁴ To fakatutala a tautolu mogonei ke he fā e hūhū ke tokaloto ka haia a tautolu he gahua he fonua. Ko hai e tagata kua tutala au ki ai? Matakavi fe kua tutala au ke he tau tagata? Magaaho fe kua mitaki lahi ke tutala ki a lautolu? Kua lata ke tutala fēfē au ki a lautolu? To kitia e tautolu, to lagomatai he tau hūhū nei a tautolu ke maama e puhala kua manako e tau tagata ke taute a lautolu. Ti to iloa e tautolu e puhala mitaki lahi ke tutala ke he tau tagata takitaha.​—1 Kori. 9:19-23.

5. Ko e heigoa e tau hūhū ka hūhū hifo e tautolu?

⁵ Ko e tau tagata takitaha ne feleveia e tautolu he gahua he fonua ne igatia mo e tau feakiaga mo e tau lekua. (2 Nofo. 6:29) Ka tutala a koe ke he taha tagata, hūhū hifo: ‘Kaeke ko au e taha tagata, manako fēfē au ke taute mai he falu? Manako nakai au ke he taha tagata ke hopo ke he fakaotiaga hagaao ki a au po ke fakafili au ato iloa e ia au? Po ke manako au ki a ia ke iloa mitaki au?’ Ko e tau hūhū nei ka lagomatai a tautolu ke fakakite e Mahani Mitaki mo e taute fakamitaki e tau tagata takitaha.

6, 7. Ko e heigoa ha tautolu kua lata ke taute ka feleveia a tautolu mo e tagata he fonua ne tuga kua ita po ke hemu?

⁶ Ma e fakatai, kua eketaha e tau Kerisiano ke fakagahua e fakatonuaga he Tohi Tapu ke vagahau totonu mo e fakalilifu tumau. (Kolo. 4:6) Ka e nakai mitaki katoatoa a tautolu. Liga nakai mitaki e aho ha tautolu ti talahau e tautolu taha mena ka tokihala ai he mogo fakamui. (Iako. 3:2) Ka tupu e mena ia, amanaki a tautolu to maama he taha tagata na ai fa mahani a tautolu ke pihia. Nakai manako a tautolu ke onoono a ia ki a tautolu ko e tagata hemu. He manatu e mena nei kua lagomatai a tautolu ke maama ko e tau tagata ne hemu ki a tautolu to tokihala fakamui foki ke he mena ne talahau e lautolu ki a tautolu.

⁷ Ka feleveia a koe mo e tagata ne tuga kua ita po ke hemu ki a koe, lali nakai a koe ke maama e kakano ne mahani pihia a ia? Tuga kia kua peehi lahi a ia he gahua po ke aoga? Lauia kia a ia he lekua lahi mahaki e malolō tino? Tokologa e tagata ne nakai fiafia he magaaho fakamua he feleveia mo e Tau Fakamoli ka kua talia fiafia ha kua fakakite ki a lautolu e mahani molū mo e fakalilifu.​—Fakatai 15:1; 1 Pete. 3:15.

8. Ko e ha kua lata ia tautolu ke fakamatala e fekau he Kautu ke he “tau tagata oti”?

⁸ Fakamatala a tautolu ke he tau tagata oti. He tau tau gahoa kua mole, molea 60 he tau mena tutupu ne fakailoa he Kolo Toko he tau fufuta “Hiki he Tohi Tapu e Tau Momoui.” Ko e tau vala tala nei ne tutala hagaao ke he tau tagata ne fa kaihā, konahia, kege, po ke hufia he tau tulaki. Falu foki ko e tau tagata politika, tau takitaki lotu, po ke tau tagata kua fiafia hokoia ke he tau gahua ha lautolu. Falu ne lahi e mahani feuaki. Ka e logona oti e lautolu e tala mitaki, talia e fakaako Tohi Tapu, hikihiki e tau momoui ha lautolu, ti o mai ke he kupu mooli. Ti kua nakai lata ia tautolu ke manamanatu to nakai talia he tau tagata tuga anei e fekau he Kautu. (Totou 1 Korinito 6:9-11.) Kua maeke e “tau tagata oti” ke o mai ke he kupu mooli.​—1 Kori. 9:22.

9. Ko e ha kua lata ia tautolu ke fakakite e fakalilifu ma e tau kaina he falu?

⁹ Fa mahani a tautolu ke fakamatala ke he tau tagata ka haia a lautolu he tau kaina ha lautolu. (Mata. 10:11-13) Kua uho e kaina ha tautolu ki a tautolu, ti fiafia a tautolu ka fakakite he falu e fakalilifu ke he ha tautolu a kaina mo e tau koloa fakatagata. Manako a tautolu ke eke e tau kaina ha tautolu mo matakavi kua logona e tautolu e haohao mitaki mo e puipuiaga fakatagata. Ka tutala a tautolu ke he tau tagata, kua lata ia tautolu ke fakakite e fakalilifu taha ia ma e tau kaina ha lautolu.​—Gahua 5:42.

10. Maeke fēfē a tautolu ke kalo neke fakaita e falu ka fakamatala a tautolu?

¹⁰ Nonofo a tautolu he lalolagi ne puke he mahani kolokolovao, ti tuahā e tokologa he tau tagata he kaina ke he tau tagata nakai fa mahani. (2 Timo. 3:1-5) Kua nakai lata ia tautolu ke taute ha mena ke tuahā he tau tagata a tautolu. Ma e fakatai, nokonoko a koe he gutuhala he faahi mua he fale. Ka nakai fai tali, fa kamatamata a koe ke ono atu he pū hio po ke fano viko he kaina, ke kumi e tagata he kaina. Liga taute e koe e mena nei he fia loto ke moua e tau tagata tokologa ka fakamatala a koe. (Gahua 10:42) Manako mooli a koe ke lagomatai e tau tagata ke iloa e kupu mooli hagaao ke he Atua. (Roma 1:14, 15) Ka e he matakavi haau, to fakaita kia he mena ia e tagata he kaina? Liga ko e heigoa ka manamanatu ki ai e tau katofia haana? Lata ia tautolu ke pulotu mo e kalo he taute ha mena ka fakaita e tau tagata he fonua ha tautolu. Tohi he aposetolo ko Paulo: “Kua nakai tuku atu e mautolu kia taha ha mena ke tupetupe ai, neke talahaua kelea e gahua.” (2 Kori. 6:3) Ko e tau tagata he matakavi ha tautolu kua liga futiaki ke he kupu mooli ka fakakite e tautolu e fakalilifu ke he tau kaina mo e tau koloa ha lautolu.​—Totou 1 Peteru 2:12.

11. Ko e ha kua fiafia a tautolu ka fakalilifu he falu e magaaho ha tautolu?

¹¹ Laulahi ia tautolu kua lavelave lahi. Ke taute e tau mena oti, lata ia tautolu ke pulega tuai ti fakatoka fakamitaki e tau magaaho ha tautolu. (Efeso 5:16; Filipi 1:10) Ka fai mena fakaofo ati hiki e fakatokaaga ha tautolu, liga logona e tautolu e fakahogohogo manava. Ko e mena ia, kua fiafia a tautolu ka fakalilifu he falu e magaaho ha tautolu mo e maama foki kua liga nakai lahi mahaki e magaaho ha tautolu mo lautolu. Maeke fēfē e Mahani Mitaki ke lagomatai a tautolu ke fakakite kua fakalilifu e tautolu e magaaho he falu tagata?

12. Maeke fēfē a tautolu ke fifili e magaaho kua mitaki lahi ke tutala ke he tau tagata he matakavi ha tautolu?

¹² Magaaho fe kua mitaki lahi ke tutala ke he tau tagata? Hūhū hifo ki a koe: ‘He matakavi haaku, magaaho fe ne fa moua e tau tagata he kaina? Magaaho fe ka maeke ia lautolu ke fanogonogo?’ Mitaki ke hikihiki e fakatokaaga ha tautolu ke tutala ki a lautolu he tau magaaho pihia. He falu faahi he lalolagi, kua mitaki ke ō he taha fale ke he taha fale he pale lā afiafi po ke mogo afiafi. Ka pihia e matakavi ne nofo ai a koe, maeke nakai a koe ke fakatoka ke tutala ke he tau tagata he magaaho ia he aho? (Totou 1 Korinito 10:24.) To fakamonuina e Iehova e tau mena ne taute e tautolu ke maeke ia tautolu ke fakamatala ke he tau tagata he magaaho kua felauaki tonu mo lautolu.

13. Fakakite fēfē e tautolu e fakalilifu ke he tagata he kaina?

¹³ Puhala fe foki ka fakakite e tautolu kua fakalilifu e tautolu e tagata he kaina? Ka moua e tautolu e tagata kua fanogonogo ke he fekau ha tautolu, lata ia tautolu ke foaki e fakamatala mitaki ka e nakai lata ke tutala loa mo ia. Liga fakatoka he tagata he  kaina ke taute taha mena foki kua aoga ki a ia. Ka pehē a ia kua lavelave a ia, maeke a tautolu ke talahau to nakai fofō lahi e tautolu e magaaho haana. Ti lata ia tautolu ke taute e mena ne talahau e tautolu ti fakakū. (Mata. 5:37) Ka oti e fakatutalaaga ha tautolu, kua mitaki ke hūhū ko e magaaho fe kua mitaki lahi mahaki ma tautolu ke liu aahi atu. Pehē falu tagata fakailoa: “Fiafia au ke liu mai ke aahi a koe. Mitaki lahi nakai ka hea telefoni mai au po ke fakafano mai e meli hila ki a koe ato hau au?” Ka fakalilifu e tautolu kua lavelave e tau tagata ti fai fakatokaaga foki ni a lautolu, kua muitua e tautolu e fakafifitakiaga ha Paulo. Nakai taute e ia e mena kua latatonu mo ia, ka e taute e ia e mena kua latatonu ma e ‘tokologa, ke fakamomoui ai a lautolu.’​—1 Kori. 10:33.

14-16. (a) Ko e ha kua lata ia tautolu ke tala age fakamahino ke he tagata he kaina e kakano he o atu ha tautolu? Fakatai. (e) Ko e heigoa e fakafeleveiaaga ne moua he leveki faifano ke lauia mitaki?

¹⁴ Manatu la kua hea telefoni taha tagata ki a koe ka e nakai mailoga e koe e leo he tagata ia. Ko ia ko e tagata nakai mahani, ka e hūhū a ia ki a koe ko e vahega mena kai fe ne fiafia a koe ki ai. Ne fakaligoa a koe ko hai e tagata ne hea mai ti ko e heigoa mooli haana ne manako. Nakai manako a koe ke hemu, ti tutala fakakū a koe ki a ia, ka e liga fakaoti e koe e fakatutalaaga. Manatu la mogonei ke he hea telefoni taha ia ka e tala atu he tagata ne hea atu ko hai a ia ti ko e gahua haana ko e lagomatai e tau tagata ke kai e tau mena kai ke malolō e tino.  Kua tala atu totonu e ia ki a koe kua fai vala tala a ia ne liga lagomatai ki a koe. To liga manako a koe ke fanogonogo ki a ia. Fiafia mooli a tautolu ka nakai fufū he tau tagata a lautolu ka tutala ki a tautolu. Fakakite fēfē e tautolu e fakalilifu taha ia ke he tau tagata ne feleveia mo tautolu?

¹⁵ He tau matakavi loga, lata ia tautolu ke tala age fakamahino ke he tagata he kaina e kakano ne ahiahi atu a tautolu. Mooli na ha ha ia tautolu e vala tala aoga kua lata mo e tagata he kaina. Ka e manatu la kua nakai tala age e tautolu ko hai a tautolu mo e kakano ne o atu ai a tautolu ka e kamata noa ni e fakafeleveiaaga ha tautolu aki e hūhū tuga anei: “Ka maeke a koe ke fakamafola ha lekua he lalolagi, ko e heigoa la?” Hūhū e tautolu e hūhū ke iloa e manamanatuaga he tagata ke maeke a tautolu ke fakaaoga e Tohi Tapu he fakatutalaaga ha tautolu. Pete ia, liga manamanatu e tagata he kaina: ‘Ko hai e tagata kehe ē, ti ko e ha ne hūhū pihia a ia ki a au? Hagaao ke he heigoa e mena nei?’ Manako a tautolu ke he tagata he kaina ke fiafia he tutala mo tautolu. (Filipi 2:3, 4) Ti taute fēfē e tautolu e mena nei?

¹⁶ Taha e leveki faifano ne taute e mena nā: He oti e feleveia mo e tagata he kaina, ne age e ia ki ai e lagaki he tuleke Manako Nakai a Koe ke Iloa e Kupu Mooli? ti pehē: “Age e mautolu he aho nei taha e lagaki ke he tau tagata oti he matakavi. Kua fakatutala ai ono e hūhū ne hūhū he tau tagata tokologa. Ha ē lagaki haau.” Pehē e matakainaga taane ka iloa e lautolu e kakano ne ahiahi atu a ia ki a lautolu, laulahi he tau tagata ne tuga e fakatotoka mo e mukamuka lahi ke matutaki e fakatutalaaga. Ti hūhū mogoia e matakainaga ke he tagata: “Kua fa manamanatu nakai a koe ke he tau hūhū nei?” Ka fifili he tagata he kaina taha, ti hafagi he matakainaga e tuleke mo e fakatutala e mena ne talahau he Tohi Tapu hagaao ke he hūhū ia. Ka nakai, ti fifili he matakainaga e hūhū mo e matutaki e fakatutalaaga ka e nakai fakamā e tagata he kaina. Mooli, loga e puhala ke kamata e fakatutalaaga. He falu matakavi, lata ia tautolu ke muitua e tau aga fakamotu pauaki ka feleveia a tautolu mo e tau tagata ato tala age e tautolu e kakano ne o atu ai a tautolu. Kua lata a tautolu ke maama kua aoga ke hikihiki e fakafeleveiaaga ha tautolu ke manako e tau tagata ke fanogonogo ke he fekau ha tautolu.

17. Ko e heigoa falu puhala ka muitua e tautolu e Mahani Mitaki ka fakamatala a tautolu?

¹⁷ Ko e heigoa kua fakaako e tautolu ka lagomatai a tautolu ke muitua ke he Mahani Mitaki ka fakamatala? Taute fakamitaki e tautolu e tau tagata takitokotaha. Fakakite e tautolu e mahani fakalilifu ke he kaina he tagata mo e koloa he tagata. Eketaha a tautolu ke fakamatala ka haia e tau tagata he kaina ti liga fai magaaho ke fanogonogo ki a tautolu. Talahau e tautolu e fekau ha tautolu he puhala kua manako e tau tagata he fonua ha tautolu ke fanogonogo.

18. Ko e ha kua mitaki ke taute atu e falu he fonua tuga ne manako a tautolu ke taute mai ki a tautolu?

¹⁸ Ka mahani totonu a tautolu ki a lautolu he fonua ti manamanatu ke he tau logonaaga ha lautolu, fakakite e tautolu kua fakagahua e tautolu e tau matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu, ti fakaheke ha tautolu a Matua he lagi. (Mata. 5:16) Loga atu foki e tagata ka manako ke fakaako e kupu mooli ka taute e tautolu a lautolu ke he puhala fakalilifu. (1 Timo. 4:16) Pete ne puhala ka tali he tau tagata e fekau he Kautu, to iloa e tautolu kua taute e tautolu e tau mena oti he feua ha tautolu. (2 Timo. 4:5) Kia fifitaki e tautolu e aposetolo ko Paulo, ne tohi: “Kua eke foki e au e mena nai ha ko e vagahau mitaki kia igatia fakalataha a tautolu mo au.” (1 Kori. 9:23) Kia muitua e tautolu e Mahani Mitaki ka tutala ke he falu.