KUA fanau e matua taane haaku i Graz i Austria he 1899, ti ko e fuata a ia he Felakutaki I he Lalolagi. Ne hū a ia ke he kautau Sihamani nakai leva he kamata e Felakutaki II he Lalolagi he 1939. Ne mate a ia he 1943 he tau i Rusia. Momoko ai, ko e puhala ia ne mate e matua taane haaku he kavi ke he ua e tau haaku he moui. Nakai fai magaaho au ke iloa a ia, ti misi lahi mahaki e au he fai matua taane, mua atu he mailoga e au kua laulahi he falu tama taane he aoga kua fai matua taane. Fai magaaho he mole he fuata mui, moua e au e mafanatia he fakaako hagaao ke he ha tautolu a Matua he lagi, ko e Matua mua ue atu e mitaki ne nakai maeke ke mate.​—Hapa. 1:12.

Mogo ne fitu e tau haaku, ne hū au ke he Boy Scouts, ko e fakatokaaga ma e tau fuata. Ko e Boy Scouts ko e fakatokatokaaga he lalolagi katoa ne kamata he 1908 i Peritania Lahi he takitaki kautau ha Peritania ko Robert Stephenson Smyth Baden-Powell. He 1916 ne kamata e ia e Wolf Cubs (po ke Cub Scouts) ma e tau tama taane ikiiki ne atu mo au.

Ne fiafia au ke he tau kemuaga he matahiku he faahi tapu he tau faahi tua, he momohe he tau fale la, tui he tau taute taha, mo e foleni ke he leo he palau. Fiafia lahi au ke he magaaho mo e falu Scouts, putoia e lologo viko he afi he kemuaga he mogo afiafi mo e fefeua he uhovao. Ne fakaako foki a mautolu ke he tau mena loga hagaao ke he tufugatia, kua taute au ke loto fakaaue ke he tau gahua lima he ha tautolu a Tufuga.

Kua fakamafana e Boy Scouts ke taute e gahua mitaki he tau aho oti. Ko e talahauaga fa mahani anei ha lautolu. Ne fakafeleveia e mautolu e taha mo e taha aki e tau kupu “Mautauteute Tumau.” Ne futiaki he mena nei au. He matakau ha mautolu ne molea e teau he tau tama taane, kavi ke he hafa ko e tau Katolika, hafa ko e tau Porotesano, ti taha e Puta.

Tali mai he 1920, ko e tau feleveiaaga ha lautolu he lalolagi katoa kua taute ai ke he falu tau gahoa. Ne fano au ke he World Scout Jamboree ke fituaki i Bad Ischl i Austria ia Aokuso 1951, mo e World Scout Jamboree ke hivaaki i Sutton Park ne tata atu ki Birmingham i Igilani ia Aokuso 1957. He mena ne tupu he mogo fakamui, kavi ke he 33,000 e Scouts mai he 85 e motu mo e matakavi ne fakalataha atu. Kavi foki ke he 750,000 e tagata ne ahiahi ki a mautolu he feleveiaaga, pihia mo e Patuiki Fifine ko Elizabeth ha Igilani. Ki a au, kua tuga e tau matakainaga he lalolagi katoa. Nakai iloa e au he magaaho ia to nakai leva ti fakalataha au mo e tau matakainaga ne mua atu e ofoofogia, ko e tau matakainaga fakaagaaga.

He vahā tau tupu he 1958, kua teitei oti e fakaako haaku ke eke mo tagata tufa kai he Grand  Hotel Wiesler ha Graz i Austria. I ai, ko Rudolf Tschiggerl, ko e kapitiga gahua mo e tagata taute pastry ne fakamatala noa ki a au. Nakaila logona ia au ha mena hagaao ke he kupu mooli. Ne tahake fakamua mai e ia e fakaakoaga Tolu Taha ti ui nakai ko e fakaakoaga a ia he Tohi Tapu. Talia e au e manatu he Tolu Taha ti manako ke fakakite kua hepe a ia. Kua fiafia au ke he kapitiga gahua haaku ti foli ke fakaohooho a ia ke liu ke he Lotu Katolika.

Ko Rudolf, ne fakahigoa e mautolu ko Rudi, ne moua e Tohi Tapu ma haaku. Ne peehi e au kua lata ni ko e tohi faka-Katolika. Kamata au ke totou ai ti mailoga kua tuku e Rudi e tuleke ne lomi he Watchtower Society i loto he Tohi Tapu. Kua totoko au ke he mena nei ha kua logona hifo e au ko e tohi pihia kua liga hako e puhala kua tohi ai ka e nakai mooli. Ka kua makai au ke tutala Tohi Tapu mo ia. Ne maama e Rudi ti nakai mai ha tohi ki a au. Kavi ke he tolu e mahina, falu magaaho ne fakatutala a maua ke he Tohi Tapu ti mule lahi ka pō.

He oti e fakaakoaga haaku he hotela he taone ne nofo ai au ko Graz, ne totogi foki he matua fifine haaku au ke fano he aoga leveki hotela. Ti hiki au ki Bad Hofgastein, ko e taone he vahāloto he Alps, ne tū ai e aoga. Ne matutaki ai mo e Grand Hotel i Bad Hofgastein, ti falu mogo ne gahua au i ai ke fakalahi atu e lotomatala haaku.

Kua fakafano e Rudi e nofoaga foou haaku ke he la ofisa i Vienna, ti ta atu mogoia e lautolu ke he tokoua e matakainaga fifine misionare, ko Ilse Unterdörfer mo Elfriede Löhr. a He taha aho ne ui mai e tagata tali telefoni he hotela mo e pehē kua tokoua e fifine i fafo he motokā ne manako ke tutala mo au. Ne fakagogoa au ha kua nakai iloa e au ha mena hagaao ki a laua. Ka e fano au ke kitia ko hai a laua. Fakamui, ne iloa e au na fekafekau a laua ko e tau utafekau Fakamoli he magahala Nasi i Sihamani he mogo ne pā e gahua ato hoko e Felakutaki II he Lalolagi. To kamata e felakutaki, ne fitā a laua he tapaki he tau leoleo fakagalogalo Sihamani (Gestapo) ti fakafano ke he kemuaga pagotā ha Lichtenburg. Ti, he felakutaki ne hiki atu a laua ke he kemuaga i Ravensbrück ne tata ki Berlin.

Ko e tau matakainaga fifine ne liga atu mo e matua fifine haaku, ti fakalilifu au ki a laua. Ko e kakano haia ne nakai manako au ke moumou ha laua a magaaho he fakatutala mo laua ke fai faahi tapu po ke mahina he mole ti tala age ki a laua kua nakai manako au ke matutaki. Ti ole au ki a laua ke tamai ni he tau kupu tohi hagaao ke he taofiaga Katolika he hukui fakaaposetolo. Tala age au ki a laua to uta e au ke he akoako he matakavi mo e fakatutala ai mo ia. Manatu au to kitia e au he mogoia e kupu mooli.

Ko e fakaakoaga Katolika Roma hagaao ke he hukui fakaaposetolo he tau pope ne talahau kua ha ha i ai e lalagoaga ia ke hoko atu ke he aposetolo ko Peteru. (Kua iloa hehē he lotu e tau kupu ha Iesu ne fatiaki ia Mataio 16:18, 19.) Talahau foki he  fakaakoaga Katolika kua hako e pope he mogo ka tutala a ia hagaao ke he tau taofiaga fakalotu. Talitonu au ke he mena nei ti manatu, kaeke ko e pope ne ui he tau Katolika ko e Matua Tapu, ti talahau ai kua hako e fakaakoaga fakalotu mo e fakailoa kua mooli e Tolu Taha, ti kua lata ni ke mooli. Kaeke ke nakai hako a ia, ti liga nakai mooli e fakaakoaga. Ko e mena ia ni ma e tokologa he tau Katolika, ko e fakaakoaga he hukui fakaaposetolo kua mua atu e aoga, ha ko e hakotika po ke nakai hakotika he falu fakaakoaga Katolika kua fakavē ki ai!

He ahiahi atu au ke he patele, ne nakai maeke a ia ke tali e tau hūhū haaku, ka e totoho mai e ia e tohi he fata haana hagaao ke he fakaakoaga Katolika ne fakakite e puhala he hukui fakaaposetolo. Uta ai e au ki kaina tuga he fekau e ia, ti totou ai, mo e liu atu mo e loga foki he tau hūhū. Fakahiku ai, he nakai maeke e patele ke tali e tau hūhū haaku, ti ui a ia: “Ai maeke au ke fakaohooho a koe, ti ai maeke a koe ke fakaohooho au. . . . Amanaki au ke monuina a koe!” Nakai manako a ia ke fai fakatutalaaga foki mo au.

He mogoia, ne mautali au ke fakaako e Tohi Tapu mo Ilse mo Elfriede. Ne lahi e mena ne fakaako e laua au hagaao ke he Matua Tapu mooli he lagi ko Iehova ko e Atua. (Ioane 17:11) Nakaila fai fakapotopotoaga ia he matakavi, ti taute he tau matakainaga fifine tokoua e tau feleveiaaga he kaina nonofo he magafaoa ne loto fiafia. Tokogahoa ni ne o atu. Ne fakatutala he tau matakainaga fifine e lahi he tau vala he feleveiaaga he vahāloto ha laua, ha kua nakai fai matakainaga taane papatiso ne ha ha i ai ke taki. Falu mogo ko e matakainaga taane mai he falu matakavi ka hau mo e lauga ke he toloaga he fale totogi.

Ko Ilse mo Elfriede ne kamata ke fakaako e Tohi Tapu mo au ia Oketopa 1958, ti papatiso au he tolu e mahina he mole ia Ianuari 1959. Ato hoko ke he papatisoaga haaku, ne ole au ki a laua ke ō mo laua he taha fale ke he taha fale ke kitia e puhala ne taute aki e gahua fakamatala. (Gahua 20:20) He mole e ō mo laua ke he magaaho fakamua, ne ole au ke moua e fonua ni haaku ke gahua ai. Ne tuku mai e laua ki a au e maaga, ti fano tokotaha au ke he matakavi mo e fakamatala tokotaha mai he taha fale ke he taha fale mo e taute e tau liu aahi atu ki a lautolu kua loto fiafia. Ko e matakainaga taane fakamua ne ō mo au ke he gahua he taha fale ke he taha fale ko e leveki takaiaga ne ahiahi ki a mautolu he mogo fakamui.

He 1960, he oti e aoga hotela haaku, ne liu au ke he maaga haaku mo e lali ke lagomatai e tau magafaoa haaku ke iloa e kupu mooli he Tohi Tapu. Pihia foki mogonei, nakai fai ia lautolu kua hau ke he kupu mooli ka e falu ne fakakite e loto fiafia.

Ko e tau tohi he 1961 mai he la ofisa ne omoomoi e gahua paionia kua totou ke he tau fakapotopotoaga. Nofo tokotaha mo e malolō e tino haaku, ti manatu au kua nakai fai mena au ke kalo hola mai he paionia. Tutala au ke he leveki takaiaga ko Kurt Kuhn, hagaao ke he manatu haana ke he gahua tupe haaku ke he fai mahina gahoa foki ke maeke ke fakatau e motokā, ka aoga ke he gahua paionia. Ko e tali haana? “Lata kia a Iesu mo e tau aposetolo ke moua e motokā ke taute e fekafekauaga mau?” Fakakatoatoa he mena ia e manatu haaku! Nakai leva ti fakatoka e au ke kamata paionia. Ka e he gahua au 72 e tulā he tau faahi tapu takitaha he fale kai he hotela, ne lata ia au ke taute falu hikiaga.

Ne ole au ke he takitaki gahua haaku ko e maeke nakai a ia ke fakaatā au ke gahua ni 60 e tulā. Ne  talia e ia e ole haaku ti mau ni e totogi haaku. Nakai leva he mole, ne ole au ki a ia ko e maeke nakai au ke gahua ni 48 e tulā he taha e faahi tapu. Ne talia e ia e ole ia foki ti mau ni e totogi haaku. Ole foki au ke fakaatā au ke gahua ni 36 e tulā he faahi tapu, po ke 6 e tulā he 6 e aho, ti talia foki e ole ia haaku. Ofo ai, kua mau agaia ni e totogi haaku! Tuga kua nakai manako e takitaki gahua haaku ke fano kehe au. He fakaholoaga ia, ne kamata au ke paionia tumau. He magaaho ia, ko e tulā katoa he paionia ko e 100 e tulā he mahina.

Fā e mahina he mole, ne kotofa au ko e paionia pauaki mo e ko e fekafekau he fakapotopotoaga he fakapotopotoaga tote he magamotu ha Carinthia, he taone ko Spittal an der Drau. He magahala ia, ko e paionia pauaki ne 150 e tulā he mahina. Nakai fai hoa paionia au, ka e tokiofa e au e lalagoaga ne moua e au he gahua he fonua mai he matakainaga fifine ne higoa ko Gertrude Lobner, ne eke mo fekafekau lagomatai he fakapotopotoaga. b

He 1963, ne uiina au ke taute e gahua takaiaga. Falu magaaho ne fenoga au he tuleni mai he taha fakapotopotoaga ke he taha fakapotopotoaga he totō e tau katoleta mamafa. Laulahi he tau matakainaga ne nakai fai motokā, ti nakai fai tagata ke uta au mai he tuaga tuleni. Ke ai “fia kitia,” ne nakai loto au ke fano he tekesī ke he kaina ka nofo ai au, ti fano hui au ke he tau nofoaga haaku.

He 1965 he nofo tokotaha agaia, ne uiina au ke fina atu ke he vahega 41 aki he Aoga Kiliata. Tokologa he tau kapitiga haaku he vahega ne nonofo tokotaha foki. Ofo lahi au, he fakaotiaga he aoga ne kotofa au ke liu ke he motu haaku ko Austria ke matutaki ke he gahua takaiaga. Ka e, ato toka e au a United States, ne ole ki a au ke gahua fakalataha mo e leveki takaiaga ke fā e faahi tapu. Ne loto fakaaue lahi mahaki au he gahua mo Anthony Conte, ko e matakainaga taane ofania ne fiafia foki ke he gahua he fonua ti lauia mitaki lahi foki. Ne fekafekau tokoua a maua he faahi tokelau i New York he matakavi ko Cornwall.

He liu mai au ki Austria, ne kotofa au ke he takaiaga ne feleveia e au a Tove Merete, ko e matakainaga fifine fulufuluola ne nofo tokotaha. Ne feaki a ia he kupu mooli mai he mogo ne lima e tau haana he moui. He hūhū e tau matakainaga ko e feleveia fēfē a maua, ne vaiga pehē a maua, “Ko e la ofisa ne fakatoka e mena ia.” Ne mau a maua he taha e tau he mole ia Aperila 1967, ti fakaatā a maua ke matutaki tokoua e gahua faifano.

He tau hake, mailoga e au e fakaalofa noa ha Iehova, ne hiki e ia au ko e taha he tau tama taane fakaagaaga. Ti kamata e fakafetuiaga pauaki mo e haaku Matua he lagi ti pihia mo lautolu oti ia Roma 8:15, ne ‘tauui atu ai, Ava, ko e Matua na e.’

Ne matutaki au mo Merete ke fekafekau tokoua he gahua takaiaga mo e faahimotu ato hoko e 1976. Falu magaaho he vahā makalili, ne momohe a maua he tau poko ne nakai fai mena fakamafana ti makalili lahi mahaki. Lagataha ne aala a maua ti mailoga ko e taha faahi he mamoe ha maua kua maō mo e tea ha kua aisa he tau fafagu ha maua! Fakahiku ti fifili a maua ke uta e hita (heater) hila mo maua ke fakamafana aki e poko he pō  makalili lahi. He falu matakavi, ke fakaaoga e fale tote he pō, lata a maua ke ō he sinō ke he fale i fafo ne fa haumia lahi. Nakai fai poko foki a maua ke fakaaoga, ti ko e tau Aho Gofua ne fa nonofo a maua he kaina agaia ne fekafekau ai he faahi tapu. Ti ko e pogipogi Ua ne fenoga a maua ke he taha fakapotopotoaga.

Fiafia au ke talahau ke he tau tau loga kua mole, ne lagomatai lahi tumau e hoana fakahele haaku. Fiafia lahi a ia ke he gahua he fonua, ti nakai uka au ke fakamafana a ia ke fano he fonua. Fiafia foki a ia ke he tau kapitiga ti manamanatu lahi ke he falu. Ko e lagomatai lahi anei.

He 1976 ne uiina a maua ke gahua he la ofisa ha Austria i Vienna, ti kotofa au ke eke mo matakainaga he La Komiti. He magaaho ia, ko e la ha Austria ne leveki e gahua he tau motu loga ha Europa Uta mo e fakatokatoka e utaaga mataala he tau tohi ke he tau motu ia. Ko e Matakainaga ko Jürgen Rundel ne takitaki e mena nei, he fakakite e lahi he fakailoilo. Lilifu au ke gahua mo ia ti ole he mogo fakamui ke leveki e gahua fakaliliu ke he hogofulu e vagahau ha Europa Uta. Ko Jürgen mo e haana hoana ko Gertrude, ne matutaki ke fekafekau fakamooli ko e tau paionia pauaki i Sihamani. Kamata he 1978, ko e la ha Austria ne fakatokatoka mo e lolomi e tau mekasini ke he ono e vagahau he matini lolomi tote. Ne fakafano foki e mautolu e tau ota mekasini fakahū ke he tau motu kehekehe ne ole ke moua ai. Ko Otto Kuglitsch ne fekafekau mogonei mo e haana hoana ko Ingrid he la ofisa i Sihamani, ko e tagata pauaki ma e tau fakatokaaga nei.

Ko e tau matakainaga i Europa Uta ne taute foki e tau tohi he tau motu ni ha lautolu he fakaaoga e tau matini lagaki po ke taute e tau tohi mai he tau ata. Ka e lata agaia a lautolu mo e lalagoaga mai he tau motu i fafo. Ne puipui e Iehova e matagahua nei, mo e he la, ne fakaalofa a maua ke he tau matakainaga ne fekafekau he tau tuaga uka mo e pā ke he loga e tau tau.

He 1989, ne moua e au e lilifu he fakatauō ki Romania mo e Matakainaga ko Theodore Jaracz, ko e matakainaga he Kau Fakatufono. Ko e foliaga ke lagomatai e matakau lahi he tau matakainaga ke liu kaufakalataha mo e fakatokatokaaga. He kamataaga he 1949, ha ha ia lautolu e tau kakano kehekehe ke fakamamutu mo e fakatokatokaaga ti  fakatū e tau fakapotopotoaga ni ha lautolu. Ka e matutaki a lautolu ke fakamatala mo e ke papatiso. Ne ō foki a lautolu ke he fale puipui ha ko e ha lautolu a tuuho faka-Kerisiano, tuga ni ne taute he tau matakainaga taane ne fai vala he fakatokatokaaga ne talia he matapatu he lalolagi. Mau agaia e pāaga i Romania, ti fakalataha fufū a mautolu ke he kaina he Matakainaga ko Pamfil Albu, auloa mo e tokofā e matapatu motua mo e tau hukui he Komiti he Motu ko Romania nukua fifili. Uta foki e mautolu e tagata fakahokohoko ko Rolf Kellner mai i Austria.

He pō ke uaaki he fakatutalaaga, ne fakalagalaga he Matakainaga ko Albu e tau matakainaga motua tokofā ke fakalataha mo mautolu he pehē a ia, “Ka nakai taute ai e tautolu mogonei, to liga nakai moua e tautolu taha magaaho foki.” He mole e mena ia, kavi ke he 5,000 he tau matakainaga ne matutaki ke he fakatokatokaaga. Ko e kautūaga ma Iehova mo e kaumahala ki a Satani!

He matahiku he 1989, ato mahala e Kominisi i Europa Uta, ne uiina he Kau Fakatufono e hoana haaku mo au ke hiki atu ke he matapatu he lalolagi i New York. Fakaofo lahi e mena nei ki a maua. Ne gahua a maua he Peteli i Brooklyn ia Iulai 1990. He 1992, ne kotofa au ke eke mo tagata lagomatai ke he Komiti Fekafekau he Kau Fakatufono, ti tali mai ia Iulai 1994, ne moua e au e lilifu ke fekafekau he Kau Fakatufono.

Ko e tau magaaho ne fekafekau au ko e tagata tufa kai he hotela kua leva tigahau he mole. Kua moua e au mogonei e lilifu he fai vala ke he tauteute mo e foaki he tau mena kai fakaagaaga ke he tau matakainaga oti he lalolagi katoa. (Mata. 24:45-47) He ono ki tua ke he molea e 50 e tau he fekafekau mau pauaki, maeke ni au ke fakakite haaku a loto fakaaue hokulo mo e olioli ma e fakamonuina ha Iehova ke he ha tautolu a tau matakainaga oti he lalolagi katoa. Fiafia lahi au ke fano ke he tau fonoaga he lalolagi katoa, ne peehi i ai ke fakaako hagaao ke he ha tautolu a Matua he lagi, ko Iehova, mo e kupu mooli he Tohi Tapu.

Liogi au to molea e miliona he tau tagata ka fakaako e Tohi Tapu, talia e kupu mooli, ti fekafekau ki a Iehova fakalataha mo e tau matakainaga Kerisiano ha tautolu he lalolagi katoa. (1 Pete. 2:17) Amaamanaki foki au ke kitekite mai he lagi e liu tu mai ke he lalolagi, ti maeke ia au ke kumi e matua taane fanau haaku. Amaamanaki au ko ia, haaku matua fifine, mo e falu magafaoa fakahele to manako oti ke tapuaki ki a Iehova he Parataiso.