1. Ko e ha kua mitaki ke manamanatu a tautolu ke he tau mena ne nakaila kitia e tautolu? (Kikite fakatino he kamataaga.)

KUA foaki e Iehova ki a tautolu e mena fakaalofa homo ue atu. Ko e lotomatala ke manamanatu ke he tau mena ne nakaila kitia e tautolu. Ko e lotomatala nei kua lagomatai a tautolu ke amaamanaki atu ke he tau mena mitaki anoiha mo e ke pulega tuai foki mo e kalo kehe he tau lekua. Iloa e Iehova e vahā anoiha, ti tala mai e ia falu mena ki a tautolu ke amaamanaki atu a tautolu ki ai. Pete he nakai kitia ai e tautolu, maeke a tautolu ke manamanatu ki ai mo e tua to tutupu e tau mena ia.​—2 Korinito 4:18.

2, 3. (a) Maeke fēfē he ha tautolu a tau manamanatuaga ke lagomatai a tautolu? (e) Ko e heigoa e tau hūhū ka tali e tautolu he vala tala nei?

² Mooli, manamanatu a tautolu he falu mogo ke he tau mena ka nakai tutupu. Ma e fakatai, liga manamanatu e tama fifine tote to heke a ia he pepe. Nakai maeke mooli e mena ia. Ka ko e matua fifine ha Samuela ko Hana, ne manamanatu ke he tau mena ka maeke ke tutupu. Ne manamanatu a ia ke he aho ka uta e ia e tama taane haana ke he faituga ke fekafekau mo e tau ekepoa. Nakai ko e miti noa ni anei. Ko e mena  ne kua fifili e ia ke taute. Ti ko e manamanatu ke he aho ia ne foaki ki a Hana e malolō ke tumau ke he maveheaga haana ki a Iehova. (1 Samuela 1:22) Ti ka manamanatu a tautolu ke he mena kua mavehe a Iehova ke taute, kua manamanatu a tautolu ke he tau mena ka tutupu mooli.​—2 Peteru 1:19-21.

³ Tokologa e tagata ha Iehova he vahā Tohi Tapu kua manamanatu ke he mena ne mavehe e ia. Ko e ha kua mitaki ma lautolu ke taute e mena nei? Ti ko e ha kua mitaki ma tautolu ke manamanatu ke he puhala he tau momoui ha tautolu ka fakamooli e tau maveheaga he Atua?

4. Ko e ha kua manamanatu a Apelu ke he vahā mitaki anoiha?

⁴ Ko Apelu e tagata fakamua ne tua ke he tau maveheaga ha Iehova. Iloa e ia e mena ne tala age e Iehova ke he gata he mole e agahala ha Atamu mo Eva: “To fakatupu e au e faitaua kia mua mo e fifine, ko e hau a fanau foki mo e hana fanau; to tatuki e ia hau a ulu, ka e tatuki ni e koe hana muihui.” (Kenese 3:14, 15) Nakai iloa tonu e Apelu to tupu fēfē e mena nei. Ka e liga lahi e manamanatuaga haana ke he mena ne talahau he Atua. Liga manatu a Apelu, ‘Ko hai ka fakamamahi he gata mo e lagomatai e tau tagata ke liu mitaki katoatoa?’ Ne tua a Apelu ko e tau mena oti ne mavehe e Iehova to fakamooli, ti ko e mogo ne foaki e ia e poa, kua fiafia a Iehova ki ai.​—Totou Kenese 4:3-5; Heperu 11:4.

5. Ko e ha kua mitaki ma Enoka ke manamanatu ke he vahā anoiha?

⁵ Ko Enoka foki e taha tagata ne malolō e tua ke he Atua. Ne nofo a ia he vahāloto he tau tagata mahani kelea ne talahau e “tau kupu favale” hagaao ke he Atua. Ka e loto malolō a Enoka ti fakamatala e fekau he Atua. Ne tala age a ia ke he tau tagata to fakaotioti e Iehova e tau tagata matahavala. (Iuta 14, 15) Ko e heigoa ne lagomatai a ia ke taute e mena nei? Liga manamanatu a Enoka ko e fēfē la e lalolagi ka fekafekau e tau tagata oti ki a Iehova.​—Totou Heperu 11:5, 6.

6. Mole e Fakapukeaga, ko e heigoa ne liga manamanatu a Noa ki ai?

⁶ Ne tua a Noa ki a Iehova, ti moui a ia he Fakapukeaga. (Heperu 11:7) Ko e tua ha Noa ati foaki e ia e poa he tau manu ki a Iehova. (Kenese 8:20) Mole e Fakapukeaga, ne liu foki e lalolagi kelea lahi. Kamata a Nimarota ke pule ti loto ke he tau tagata ke totoko ki a Iehova. (Kenese 10:8-12) Ka e tumau ni e malolō he tua ha Noa. Tuga a Apelu, kua mauokafua a ia to utakehe he Atua e agahala mo e mate a taha aho. Liga manamanatu foki a Noa ke he magaaho ka nakai fai pule favale. Maeke foki a tautolu ke manamanatu ke he magaaho homo ue atu nei ne kua tata lahi mahaki!​—Roma 6:23.

7. Ko e heigoa e vahā anoiha kua amaamanaki atu a Aperahamo, Isaako, mo Iakopo ki ai?

⁷ Maeke a Aperahamo, Isaako, mo Iakopo ke manamanatu ke he vahā homo ue atu anoiha. Ne mavehe a Iehova ki a lautolu to monuina e tau motu oti kana puhala he “fanau” ha lautolu. (Kenese 22:18; 26:4; 28:14) Ne mavehe foki e Atua ki a lautolu to eke e magafaoa ha lautolu mo motu lahi mo e to nonofo he Motu he  Maveheaga ne fulufuluola. (Kenese 15:5-7) Ha kua iloa e Aperahamo, Isaako, mo Iakopo to fakamooli e tau maveheaga ha Iehova, ti maeke ia lautolu ke kitia maali ke he tau loto kua fitā e nonofo he tau magafaoa ha lautolu he motu ia. Tali mai he agahala a Atamu mo Eva, ne lagomatai e Iehova e tau fekafekau fakamooli haana ke maama e puhala ka liu e tau tagata ke momoui mitaki katoatoa a taha aho.

8. Ko e heigoa ne lagomatai a Aperahamo ke malolō e tua mo e omaoma?

⁸ Ha kua malolō e tua ha Aperahamo, ne omaoma a ia ki a Iehova pete ne uka lahi foki e tau tuaga. Ko Aperahamo mo e falu ne mahani fakamooli kua maeke ke maaliali ke he tau loto e tau mena ne mavehe e Iehova, pete he nakai fakamooli e tau maveheaga nei he mogo ne momoui a lautolu. Pehē e Tohi Tapu: “Kua iloa ai ka e mamao, ne tua foki ki ai, ti talia mo e fiafia e lautolu.” (Totou Heperu 11:8-13.) Iloa e Aperahamo na tumau a Iehova ke he tau maveheaga haana he tau vahā kua mole, ti mauokafua a ia ko e tau maveheaga oti ha Iehova anoiha to fakamooli foki.

9. Maeke fēfē e tua ha Aperahamo ke he tau maveheaga he Atua ke lagomatai a ia?

⁹ He ha ha ia Aperahamo e tua ke he mena ne mavehe e Iehova ki a ia, ne tumau a ia ke taute e mena ne tala age e Iehova ki a ia ke taute. Ma e fakatai, ne toka e ia e kaina haana he maaga ko Uro, ti nakai nofo tumau a ia ke he taha e maaga. Iloa e ia to nakai tumau e tau maaga nei ne takatakai ia ia ha kua nakai fekafekau e tau pule ki a Iehova. (Iosua 24:2) Ka e amaamanaki atu a ia ke he magaaho ka pule tukumalagi a Iehova mo e haana fakatufono ke he lalolagi. Ko e fakatufono nei ko e “māga kua fai fakaveaga, ko ia ne eke mo e tufugatia ai ko e Atua haia.” (Heperu 11:10) Ko Aperahamo ti pihia mo Apelu, Enoka, Noa, mo e falu foki ne talitonu ke he liu tu mai. He magaaho ka manamanatu a lautolu ke he moui tukulagi he lalolagi fulufuluola, ne malolō lahi e tua ha lautolu ia Iehova.​—Totou Heperu 11:15, 16.

10. Ko e ha kua mitaki ma Sara ke amaamanaki atu ke he vahā anoiha?

¹⁰ Ko e hoana ha Aperahamo ko Sara ne malolō e tua ke he tau maveheaga ha Iehova. Pete foki he 90 e tau haana he moui ti nakaila fai tama, ne amaamanaki atu a ia ke he magaaho ka fai tama a ia. Ti manamanatu foki a Sara ke eke e fanau haana mo motu lahi. (Heperu 11:11, 12) Maeke fēfē a ia ke iloa tonu e mena ia? Ha kua tala age a Iehova ke he taane haana: “To fakamonuina foki e au a ia, to foaki atu foki e au kia koe e tama tane, mai ia ia; to fakamonuina ni e au a ia to eke a ia mo tupuna he tau motu; to tupu mai foki ia ia e tau patuiki he tau motu.” (Kenese 17:16) Tuga ni he mavehe e Iehova, ne fanau e Sara a Isaako. Ne omoomoi he mana nei a ia to fakamooli e tau maveheaga ne toe ha Iehova. Maeke foki a tautolu ke fakamalolō e tua ha tautolu ka manamanatu ai  ke he tau mena homo ue atu oti kana ha Iehova ne mavehe mai ki a tautolu.

11, 12. Ko e heigoa ne lagomatai a Mose ke lahi atu e fakaalofa ki a Iehova?

¹¹ Ha ha foki ia Mose e tua ke he tau maveheaga ha Iehova. Ne feaki hake a ia ko e tama patuiki i Aikupito. Ka e, he lahi atu e fakaalofa ha Mose ki a Iehova ke he falu mena foki, ne nakai manako a ia ke he pule mo e tau monuina. Ne fakaako a ia hagaao ki a Iehova mai he tau matua Heperu haana, nukua fakaako ki a ia na mavehe a Iehova ke fakatokanoa e tau Heperu mai he tupaaga ti foaki ki a lautolu e Motu he Maveheaga. (Kenese 13:14, 15; Esoto 2:5-10) He lahi e manamanatu ha Mose ke he tau maveheaga nei, ne lahi e fakaalofa haana ki a Iehova.

¹² Talahau he Tohi Tapu ki a tautolu e mena ne manamanatu tumau a Mose ki ai: “Ko e tua, kua lahi a Mose ti nakai maeke ai e ia ke talahau a ia ko e tama he tama fifine a Farao, Ne fifili e ia e matematekelea fakalataha mo e tau tagata he Atua, ka e nakai ko e fiafia ke he hala kua mole vave. Ne manatu a ia ko e ekefakakelea ha ko Keriso, ko e koloa haia kua mua ke he tau tanakiaga koloa a Aikupito; ha kua amaamanaki a ia ke he [taui].”​—Heperu 11:24-26.

13. Ko e ha kua mitaki ma Mose ke tumau e manamanatu ke he tau maveheaga ha Iehova?

¹³ Liga hokulo e manamanatuaga ha Mose ke he maveheaga ha Iehova ke fakatokanoa e tau Heperu mai he tupaaga. Tuga e falu fekafekau ha Iehova, iloa foki e Mose to fakatokanoa e Iehova e tau tagata oti kana mai he mate. (Iopu 14:14, 15; Heperu 11:17-19) Ti maama e Mose e lahi he fakaalofa ha Iehova ke he tau tagata. Ne omoomoi he mena nei a Mose ke lahi atu e fakaalofa ki a Iehova ti malolō lahi e tua ki a Ia. Lagomatai ai ki a ia ke tumau e fekafekau ki a Iehova he moui katoa haana. (Teutaronome 6:4, 5) Pete foki he manako a Farao ke tamate a Mose, ne nakai matakutaku a ia. Iloa e ia to taui e Iehova a ia anoiha.​—Esoto 10:28, 29.

14. Ko e heigoa ne manamanatu he falu tagata hagaao ke he vahā anoiha?

¹⁴ Tokologa e tagata ne manamanatu ke he vahā anoiha ti manamanatu ke he tau mena ka nakai tutupu. Ma e fakatai, falu tagata nonofogati ne miti to muhukoloa a lautolu ti nakai fai mena ke tupetupe ai. Ka e pehē e Tohi Tapu ko e moui he lalolagi ha Satani to tumau ni ke “ha i ai e mamahi mo e matematekelea.” (Salamo 90:10) Po ke falu ne manamanatu to fakamafola he fakatufono he tagata e tau lekua he lalolagi. Ka e talahau he Tohi Tapu ko e fakatufono ni he Atua ka taute e mena ia. (Tanielu 2:44) Ti tokologa e tagata ne manamanatu to nakai hiki e lalolagi. Ka e talahau he Tohi Tapu to moumou he Atua e lalolagi kelea nei. (Sefanaia 1:18; 1 Ioane 2:15-17) Ko lautolu ne manamanatu teao ke he tau mena ne nakai felauaki ke he talahauaga ha Iehova to hogohogo manava lahi.

15. (a) Ko e ha kua mitaki ma tautolu ke manamanatu ke he vahā anoiha ne mavehe mai he Atua ki a tautolu? (e) Ko e heigoa taha mena kua amaamanaki a koe ki ai?

¹⁵ Kua mavehe mai e Iehova ki a tautolu e vahā ne homo ue atu anoiha. Ka manamanatu a tautolu ke he magaaho ia, logona e tautolu e fiafia lahi ti maeke ai ke  moua e tautolu e loto malolō kua lata ke tumau e fekafekau ki a ia. Maeke nakai a koe ke manamanatu he taute e tau mena ne mavehe e Iehova ki a koe, kaeke ko koe ke he lagi po ke lalolagi? Ka amaamanaki a koe ke nofo tukulagi ke he lalolagi, manamanatu la he gahua mo e tau kapitiga haau ke taute e lalolagi mo katene fulufuluola. Ko lautolu kua leveki ke he matagahua nei kua manamanatu lahi ki a koe. Ti ko lautolu ne takatakai ia koe kua fakaalofa ki a Iehova, tuga ni a koe. Malolō e tino haau ti lahi e hakahakau, ti nakai fai mena ke tupetupe a koe. Kua fiafia a koe ha kua maeke a koe ke fakaaoga e tau taleni mo e tau iloaaga haau ke lagomatai e falu ti fakaheke ki a Iehova. Liga lagomatai foki a koe ke he tau tagata ne kua fakaliu tu mai ke iloa a Iehova. (Ioane 17:3; Gahua 24:15) Ka manamanatu a koe ke he tau mena nei, kua nakai miti a koe. To fakamooli oti ai ha ko e talahauaga he Tohi Tapu hagaao ke he vahā anoiha.​—Isaia 11:9; 25:8; 33:24; 35:5-7; 65:22.

16, 17. Ko e ha kua mitaki ke tutala hagaao ke he vahā anoiha ne mavehe mai e Iehova ki a tautolu?

¹⁶ Ka tala age e tautolu ke he tau matakainaga ha tautolu e tau mena ka manako a tautolu ke taute he lalolagi foou, felagomataiaki a tautolu ke manamanatu fakamahino ke he vahā fulufuluola anoiha. Mooli to nakai iloa tonu e tautolu e tau mena ka igatia a tautolu mo e taute. Ka tutala a tautolu hagaao ke he tau mena kua amaamanaki a tautolu ki ai, fakakite e tautolu kua tua a tautolu ke he mena kua mavehe e Iehova. He puhala nei, fefakamalolōaki a tautolu ke tumau e fekafekau ki a Iehova he tau magaaho uka nei, tuga ne taute he aposetolo ko Paulo mo e tau matakainaga haana i Roma.​—Roma 1:11, 12.

¹⁷ Ka manamanatu a koe ke he vahā anoiha ne mavehe mai e Iehova, to nakai manamanatu lahi a koe ke he tau lekua  haau. He taha mogo ne tupetupe a Peteru ti tala age ki a Iesu: “Kitiala, kua toka e mautolu e tau mena oti, ka e mumui atu kia koe; ko heigoa e mena ke moua ai e mautolu?” Manako a Iesu ki a Peteru mo e falu tutaki mo ia ke manamanatu ke he tau mena homo ue atu ka taute e lautolu he vahā anoiha. Tala age a ia ki a lautolu: “Ka nofo e Tama he tagata ke he hana nofoaiki lilifu ke he fakafouaga, ti nonofo ai foki a mutolu ke he tau nofoaiki ne hogofulu ma ua, ke fakafili ai e tau faoa a Isaraela ne hogofulu ma ua. Kaeke ke toka e taha e tau fale, po ke tau matakainaga, po ke lafu mahakitaga, po ke matua tane, po ke matua fifine, po ke hoana, po ke tau fanau, po ke tau kaina, ha ko e haku a higoa, to moua e ia takiteau māna, to eke foki māna e moui tukulagi.” (Mataio 19:27-29) Ti maeke a Peteru mo e falu tutaki ke manamanatu ki a lautolu he pule mo Iesu ke he lagi mo e lagomatai e tau tagata omaoma he lalolagi ke hokotia ke he mitaki katoatoa.

18. Ko e ha kua mitaki ma tautolu ke manamanatu ke he magaaho ka taute he Atua e mena ne mavehe e ia?

¹⁸ Ne fakaako a tautolu ke he tau mena kua lagomatai e tau fekafekau ha Iehova ke malolō e tua. Manamanatu a Apelu ke he maveheaga ha Iehova ke he vahā mitaki anoiha, ti ko e tua haana ke he maveheaga ia, ne fakafiafia e ia a Iehova. Manamanatu a Aperahamo ke he magaaho ka fakamooli e tau maveheaga ha Iehova hagaao ke he “fanau” ti omaoma a ia ki a Iehova pete he uka lahi ai. (Kenese 3:15) Ne amaamanaki atu a Mose ke he taui ne mavehe e Iehova ki a ia, ti lagomatai he mena nei a ia ke fakaalofa ki a Iehova mo e mahani fakamooli. (Heperu 11:26) Ka manamanatu a tautolu ke he magaaho ka taute e Iehova e tau mena oti ne mavehe e ia, to malolō lahi e tua mo e fakaalofa ha tautolu ki a Iehova. He vala tala ka mui mai, to fakaako a tautolu ke he taha puhala foki ka fakaaoga e tautolu e manamanatuaga ha tautolu.