1. (a) Ko e heigoa ne tupu ki a Peteru he tō e afā he tahi ko Kalilaia? (Kikite fakatino he kamataaga.) (e) Ko e ha ne kamata a Peteru ke tomo?

KO E taha pō ne taufetului e aposetolo ko Peteru mo e falu he tau tutaki ke aalo ke he taha faahi he Tahi ko Kalilaia he tō e afā. Ne kitia agataha e lautolu a Iesu ne fano i luga he kili vai. Hea atu a Peteru ki a Iesu mo e ole ki a ia ko e maeke nakai a ia ke fano i luga he kili vai ke he taha faahi ki a ia. He tala age a Iesu ki a Peteru ke fina age, ne hifo mai a ia he foulua ti fano agataha ki a ia. Ka e nakai leva ti kamata a Peteru ke tomo. Ko e ha? Ha kua kitekite a ia ke he matagi kua lahi mo e tau peau ti matakutaku. Ne hea atu a Peteru ma e lagomatai ti fakaolo atu agataha a Iesu mo e totō a ia ti pehē: “Ko koe ni ne tua fakatote, ko heigoa e mena ne mahalohalo ai a koe?”​—Mataio 14:24-32.

2. Ko e heigoa ka fakatutala a tautolu ki ai mogonei?

² Kia fakatutala la tautolu ke he tolu e mena hagaao ke he tua ka fakaako e tautolu mai he mena ne tupu ki a Peteru: (1) puhala ne falanaki fakamua a Peteru ki a Iehova ke lagomatai a  ia, (2) kakano ne kamata e tua ha Peteru ke lolelole, mo e (3) mena ne lagomatai e tua ha Peteru ke liu malolō. He kumikumi e tau manatu nei ka lagomatai a tautolu ke kitia e puhala ka ‘tumau a tautolu ke he tua.’​—1 Korinito 16:13.

3. Ko e ha ne hifo mai a Peteru he foulua, ti taute fēfē e tautolu e taha mena pihia?

³ Ne malolō e tua ha Peteru. Ko e ha ne talahau pihia a tautolu? He mogo ne hea e Iesu a Peteru, ne hifo mai a ia he foulua ti fano he kili vai. Ne falanaki a ia ke he malolō he Atua ke foaki ki a ia e lotomatala tuga ni ne taute e Iesu. Pihia foki he mogo ne uiina e Iesu a tautolu ke mumui ki a ia, kua tukulele e tautolu a tautolu ki a Iehova ti papatiso. Ko e ha? Ha ko e tua ha tautolu ki a Iehova mo Iesu mo e falanaki foki ha tautolu to lagomatai e laua a tautolu.​—Ioane 14:1; totou 1 Peteru 2:21.

4, 5. Ko e ha e tua ko e koloa uho?

⁴ Ko e koloa uho e tua. Foaki he tua ha Peteru ki a ia e lotomatala ke fano he kili vai, ko e mena ne tuga kua nakai maeke he tagata ke taute. Maeke foki he tua ke lagomatai a tautolu ke taute e mena ne tuga kua nakai maeke. (Mataio 21:21, 22) Falu ia tautolu kua hiki lahi mahaki e aga mo e mahani ti ko e tau tagata ne iloa a tautolu fakamua kua nakai mailoga a tautolu. Taute e tautolu e tau hikiaga nei ha kua fakaalofa a tautolu ki a Iehova mo e kua lagomatai e ia a tautolu ke taute ai. (Totou Kolose 3:5-10.) Fakaohooho he tua a tautolu ke tukulele ki a Iehova, ti eke a tautolu mo tau kapitiga haana, ko e taha mena ne nakai maeke a tautolu ke taute ka noa mo e lagomatai Haana.​—Efeso 2:8.

⁵ Fakamalolō he tua ha tautolu a tautolu. Ma e fakatai, kua lagomatai ai a tautolu ke totoko e tau puhala he Tiapolo, ko e ha tautolu a fī malolō lahi. (Efeso 6:16) Pihia foki ha kua falanaki a tautolu ki a Iehova, nakai lata a tautolu ke tupetupe lahi mahaki ka fehagai a tautolu mo e tau lekua. Ne mavehe e Iehova to foaki e ia ki a tautolu e mena kua lata mo tautolu ka tua a tautolu ki a Ia mo e tuku fakamua e Kautu haana. (Mataio 6:30-34) Mua atu ke he mena ia, ha ko e tua ha tautolu, to foaki e Iehova ki a tautolu e mena fakaalofa homo ue atu he moui tukulagi.​—Ioane 3:16.

6, 7. (a) Ko e heigoa ka liga fakatatai e tautolu e matagi mo e tau peau ne fakamatakutaku a Peteru? (e) Ko e ha kua lata ia tautolu ke maama na maeke ke galo e tua ha tautolu?

⁶ He fano a Peteru i luga he Tahi ko Kalilaia, ne matakutaku a ia. Ko e ha? Ha ko e matagi mo e tau peau. Liga fakatatai e tau mena nei ke he tau kamatamata loga ne fehagai mo e tau Kerisiano he vahā nei. Pete foki ka uka lahi e tau lekua nei, maeke ia tautolu ke malolō ha ko e lagomatai ha Iehova. Ka e manatu e mena ne tupu ki a Peteru. Nakai tomo a ia ha ko e matagi mo e tau peau ne pihi ki a ia. Ka e pehē e Tohi Tapu: “Kua kikite a ia ke he matagi kua lahi, ati matakutaku ai.” (Mataio 14:30) Ne oti e kikite ha Peteru ki a Iesu ti hagaaki ke he matagi kua lahi. Ti kamata agataha  e tua haana ke lolelole. He puhala pihia foki, ka hagaaki a tautolu ke he tau lekua ha tautolu, maeke a tautolu ke kamata ke fakauaua ke he lagomatai ha Iehova ki a tautolu.

⁷ Kua lata ia tautolu ke maama kua maeke ke galo e tua ha tautolu. Ko e ha? Ha kua talahau he Tohi Tapu ko e galo he tua ha tautolu ko e “hala kua moua vave mai.” (Heperu 12:1) Tuga a Peteru, ka hagaaki a tautolu ke he tau mena hepe, to mafiti e tua ha tautolu ke lolelole. Ti maeke fēfē a tautolu ke iloa ka hagahaga kelea e tua ha tautolu? Ko e tau hūhū i lalo ka lagomatai a tautolu ke kumikumi hifo ki a tautolu.

8. Liga tote hifo fēfē e mooli he tau maveheaga he Atua ki a tautolu, nakai tuga he taha magahala?

⁸ Mooli agaia nakai e tau maveheaga he Atua ki a au mogonei tuga ni fakamua? Ma e fakatai, mavehe he Atua to moumou e lalolagi ha Satani. Ka kua fakatauhele kia a tautolu he tau fakafiafiaaga kehekehe loga ne foaki he lalolagi ha Satani? Ka pihia, liga kamata a tautolu ke fakauaua ke he tata mai he moumouaga. (Hapakuka 2:3) Manamanatu foki ke he taha fakataiaga. Foaki e Iehova e lukutoto, ti mavehe e ia ke fakamagalo e tau hehē ha tautolu. Ka e, ka hagaaki tumau a tautolu ke he tau hehē ha tautolu fakamua, liga kamata a tautolu ke fakauaua to fakamagalo mooli e Iehova a tautolu. (Gahua 3:19) Ko e fua, maeke ia tautolu ke galo e fiafia he fekafekauaga ke he Atua ti oti e fakamatala ke he falu.

9. Ko e heigoa ka tupu he hagaaki e tau momoui ha tautolu ke he tau mena fakatagata?

⁹ Foaki katoatoa agaia nakai au ki a Iehova? Ka gahua malolō a tautolu ki a Iehova, lagomatai ai ki a tautolu ke hagaaki ke he amaamanakiaga ha tautolu ma e anoiha. Pete ia, ka e kua ka kamata a tautolu ke hagaaki fakalahi ke he tau mena ni ha tautolu? Ma e fakatai, liga talia e tautolu e gahua ne totogi mitaki ka e fakakaupā e fekafekauaga ha tautolu ki a Iehova. Maeke e mena nei ke fakalolelole e tua ha tautolu, ti ‘eke a tautolu mo tau tagata teva,’ he nakai lahi mooli e mena ne taute ma Iehova.​—Heperu 6:10-12.

10. Fakakite fēfē e tautolu e tua ki a Iehova ka fakamagalo e tautolu e falu?

¹⁰ Kua uka kia a au ke fakamagalo? Ka fakaita po ke fakamamahi he falu a tautolu, kamatamata kia a tautolu ke ita po ke nakai liu tutala ki a lautolu? Ka pihia, liga kua lahi mahaki e hagaaki ha tautolu ke he tau logonaaga ni ha tautolu. Fakakite e tautolu e tua ha tautolu ki a Iehova ka fakamagalo e tautolu e falu. Pihia fēfē? Ka agahala e taha ki a tautolu, kua fai fakalagoaga a lautolu ki a tautolu. Ka agahala a tautolu ki a Iehova, kua fai fakalagoaga a tautolu ki a Ia. (Luka 11:4) Ti ka fakamagalo e tautolu e falu, kua falanaki a tautolu ki a Iehova. Falanaki a tautolu ki a ia ke fakamonuina e aga ha tautolu, ti  kua mua atu e aoga he monuina Haana he taute taha ke totogi e mena ne taute e ia ki a tautolu. Ne fakaako he tau tutaki ha Iesu kua lata e tua ke fakamagalo e falu. He mogo ne tala age a Iesu ki a lautolu ke fakamagalo foki a lautolu ne lagaloga e agahala mai ki a lautolu, ne olelalo e tau tutaki haana ki a ia: “Kia fakalahi e koe ha mautolu a tua.”​—Luka 17:1-5.

11. Ko e ha kua liga kaumahala a tautolu ke fakaako mai he fakatonuaga?

¹¹ Kua ita kia a au ka fakatonu mai? Kumi puhala ke fakaako mai he fakatonuaga ka e nakai kumi hehē he fakatonuaga po ke tau lolelole haana ne talahau ai. (Tau Fakatai 19:20) Ua tonoa ha magaaho ke fakaako ke manamanatu fakalahi tuga a Iehova!

12. Liga ko e heigoa kua hepe ka gugū tumau e tagata hagaao ki a lautolu ne takitaki?

¹² Kua gugū kia a au hagaao ki a lautolu ne takitaki e fakapotopotoaga? He mogo ne hagaaki e tau Isaraela ke he hokotaki kelea he tau toko ne hogofulu, kua gugū a lautolu hagaao ki a Mose mo Arona. Ti hūhū a Iehova ki a Mose: “To nakai tua a lautolu kia au ato a fe?” (Numera 14:2-4, 11) Ē, iloa e Iehova ne nakai falanaki e tau Isaraela ki a ia ha kua gugū a lautolu he totoko ki a Mose mo Arona, ko e tau tagata ne kotofa e ia. He puhala pihia foki, ka gugū tumau a tautolu hagaao ki a lautolu ne fakaaoga e Iehova ke takitaki e tau tagata haana he vahā nei, liga fakakite he mena nei kua lolelole e tua ha tautolu ke he Atua.

13. Ko e ha kua nakai lata ia tautolu ke hogohogo manava ka kitia e tautolu falu lolelole he tua ha tautolu?

¹³ He fakatutala ke he tau hūhū nei, ua hogohogo manava ka kitia e koe kua lolelole e tua haau. Manatu na matakutaku foki e aposetolo ko Peteru ti kamata ke fakauaua. He falu magaaho foki ne fakatonu  e Iesu e tau aposetolo oti ha ko e “tua fakatote.” (Mataio 16:8) Ka e, maeke ia tautolu ke moua mai e fakaakoaga uho he mena ne tupu ki a Peteru. Mailoga e mena ne taute e ia he mole e kamata haana ke fakauaua ti tomo hifo ki tahi.

14, 15. (a) Ko e heigoa ne taute e Peteru he kamata a ia ke tomo? (e) Maeke fēfē a tautolu ke “kikite atu” ki a Iesu?

¹⁴ Ko e heigoa ne taute e Peteru he mogo ne kamata a ia ke tomo? Ko e tagata kakau mitaki a Peteru ti maeke a ia ke fifili ke liu kakau atu ke he foulua. (Ioane 21:7) Ka ko e ha ne nakai taute pihia e ia? Ha kua nakai falanaki a ia ke he lagomatai ni haana. Ne liu a ia hagaaki ki a Iesu ti talia e lagomatai haana. Ka mailoga e tautolu kua lolelole e tua ha tautolu, kua lata a tautolu ke fifitaki a Peteru. Maeke fēfē a tautolu ke taute pihia?

¹⁵ Tuga ni he liu a Peteru hagaaki ki a Iesu ma e lagomatai, kua lata foki a tautolu ke “kikite atu” ki a Iesu. (Totou Heperu 12:2, 3.) Ka e nakai kitia mata e tautolu a ia ke tuga a Peteru. Ti maeke fēfē a tautolu ke “kikite atu” ki a Iesu? Maeke a tautolu ke kumikumi e tau mena ne fakaako mo e taute e ia ti fifitaki fakatata lahi ki a ia. Ka taute pihia e tautolu, to moua e tautolu e lagomatai kua lata ke fakamalolō e tua ha tautolu. Kia fakatutala la tautolu ke he falu puhala ka fifitaki e tautolu a Iesu.

16. Maeke fēfē he Tohi Tapu ke lagomatai a tautolu ke fakamalolō e tua ha tautolu?

¹⁶ Fakamalolō e falanaki haau ke he Tohi Tapu. Kua mauokafua a Iesu ko e Tohi Tapu ko e Kupu he Atua ti foaki ki a tautolu e fakatonuaga ne mua e mitaki. (Ioane 17:17) Ke fifitaki a Iesu, kua lata ia tautolu ke totou e Tohi Tapu he tau aho takitaha, fakaako ai, ti manamanatu fakahokulo ke he tau fakaakoaga ne ako e tautolu. Kua lata foki ia tautolu ke kumikumi e tau tali ke he tau hūhū ne liga ha ha ia tautolu. Ma e fakatai, talitonu malolō nakai a koe kua nonofo a tautolu he tau aho fakamui? Fakamalolō e tua haau kua tata mai e moumouaga he fakaako e tau perofetaaga he Tohi Tapu ne fakamooli kua nonofo a tautolu he tau aho fakamui. Manako nakai a koe ke fakamalolō e tua haau ke he tau maveheaga he Atua ma e vahā anoiha? Ka manako ti fakaako e tau perofetaaga he Tohi Tapu ne kua fakamooli. Talitonu mooli kia a koe kua aoga e Tohi Tapu he vahā nei? Maeke a koe ke totou hagaao ke he tau matakainaga ne hiki e tau momoui ha lautolu ke he mitaki ha ko e lagomataiaga he Tohi Tapu. * (Kikite matahui tala.)​—1 Tesalonia 2:13.

17. Ko e ha kua maeke a Iesu ke fakauka ke he tau kamatamata mamahi lahi mahaki, ti maeke fēfē a koe ke fifitaki a ia?

¹⁷ Hagaaki ke he tau monuina ne mavehe e Iehova. Ne hagaaki a Iesu ke he tau monuina haana anoiha, ti lagomatai he mena nei a ia ke fakauka ke he tau kamatamata mamahi lahi mahaki. (Heperu 12:2) Ne nakai fakatauhele a ia he tau mena ne foaki he lalolagi. (Mataio 4:8-10) Maeke fēfē a tautolu ke muitua ke he fakafifitakiaga ha Iesu? Manamanatu fakahokulo ke he tau maveheaga homo ue atu ne taute e Iehova. Manamanatu la ko koe he lalolagi foou. Tohi po ke tā e tau mena ka taute e koe he Parataiso. Po ke tohi hifo e tau tagata ka liliu tu mai kua manako a koe ke tutala ki ai mo e tau mena kua manako a koe ke tala age ki a lautolu. Onoono ke he  tau mena nei ko e tau maveheaga he Atua ne nakai ni ke he tau tagata oti, ka ki a koe fakatagata.

18. Lagomatai fēfē he liogi ke fakamalolō e tua haau?

¹⁸ Liogi ke lahi atu e tua. Ne fakaako e Iesu e tau tutaki haana ke ole ki a Iehova ma e agaaga tapu. (Luka 11:9, 13) He ole a koe ma e agaaga tapu, liogi ke lahi atu e tua. Ko e taha vala he fua he agaaga tapu. Maeke a koe ke ole fakatonu he tau liogi haau. Ma e fakatai, kaeke ke mailoga e koe kua uka a koe ke fakamagalo e falu, ole ki a Iehova ke fakatumau e tua haau ke malolō mo e lagomatai a koe ke loto fakamagalo.

19. Maeke fēfē a tautolu ke fifili e tau kapitiga mitaki?

¹⁹ Fifili e tau kapitiga ne malolō e tua. Ne fifili fakamitaki e Iesu e tau kapitiga tata haana. Ko e haana a tau kapitiga tata lahi, ko e tau aposetolo, ne fakamooli, mauokafua, mo e omaoma ki a ia. (Totou Ioane 15:14, 15.) Fifitaki a Iesu ti fifili fakamitaki e tau kapitiga haau. Lata ke eke a lautolu mo tau tagata kua malolō e tua ne omaoma ki a Iesu. Ko e tau kapitiga mooli ka fetutalaaki fakamooli, pihia foki ka lata a lautolu ke tala age po ke talia e fakatonuaga.​—Tau Fakatai 27:9.

20. Ko e heigoa ka tupu he lagomatai e koe e falu ke fakamalolō e tua ha lautolu?

²⁰ Lagomatai e falu ke ati hake e tua ha lautolu. Ne lagomatai e Iesu e tau tutaki haana ke fakamalolō e tua ha lautolu ha ko e tau mena ne talahau mo e taute e ia. (Mareko 11:20-24) Lata ia tautolu ke muitua e fakafifitakiaga ha Iesu. Ka taute pihia e tautolu, to fakamalolō e tautolu e tua ha tautolu mo e tua he falu. (Tau Fakatai 11:25) Maeke fēfē a koe ke lagomatai e tau tagata he fonua ha mutolu? Ka fakaako e koe e Tohi Tapu ke he falu, talahau e fakamooliaga na fai Atua, leveki e ia a tautolu, ti ko e Tohi Tapu ko e Kupu he Atua. Maeke fēfē a koe ke lagomatai e tau matakainaga haau ke fakatumau e malolō he tua ha lautolu? Ka mailoga e koe taha kua gugū hagaao ke he tau matakainaga taane ne takitaki, ua mafiti ke fakaheu a lautolu. Fakailoilo he lali ke lagomatai a ia ke ati hake e tua haana. (Iuta 22, 23) Ka fano agaia a koe he aoga ti tutala e faiaoga haau ke he tupumainoa, kia mauokafua mo e lalago e tua haau ke he tufugatia. Ko e tali he faiaoga haau mo e tau kapitiga he vahega haau kua liga fakaofo lahi ki a koe.

21. Ko e heigoa kua mavehe e Iehova ki a tautolu takitokotaha?

²¹ Lagomatai e Iehova mo Iesu a Peteru ke kautū he fakauaua mo e matakutaku. Fakamui he moui ha Peteru, ne eke a ia mo fakafifitakiaga malolō he tua ke he falu. He puhala pihia foki, lagomatai e Iehova a tautolu takitokotaha ke mauokafua ke he tua. (Totou 1 Peteru 5:9, 10.) Lata ke eketaha ke ati hake e tua malolō, ka e to palepale e Iehova a tautolu ka eketaha a tautolu.