1, 2. Ko hai ne foaki mai e loto manamanatu ha tautolu, ti ko e ha kua fakaaue a tautolu he fai ai a tautolu?

KUA tufuga e Iehova ko e Atua e tau tagata aki e atāina ke fifili, ko e tokanoaaga ke taute e tau manako. Ke lagomatai a tautolu ke taute e tau fifiliaga hako, ne tuku mai e Iehova e takitakiaga ma tautolu. Ko e takitakiaga nei ne fakahigoa ko e loto manamanatu, ti ko e logonaaga he hako mo e hepe kua ha ha i loto ha tautolu. Ka fakaaoga e tautolu e loto manamanatu ha tautolu he puhala hako, maeke ai ke lagomatai a tautolu ke taute e mena mitaki mo e kalo kehe he mena kelea. Ko e loto manamanatu ha tautolu ko e fakamooliaga kua fakaalofa a Iehova ki a tautolu mo e manako ke kautū a tautolu.

² Falu tagata he vahā nei kua taute e mena mitaki mo e vihiatia e mena kelea pete ne nakai iloa e lautolu e tau tuaga he Tohi Tapu. (Totou Roma 2:14, 15.) Ko e ha ne pihia ai? Ha ko e ha lautolu a loto manamanatu. Kua puipui e tau tagata tokologa neke taute e tau mena ne muitui e kelea. Manamanatu la ke he kelea he lalolagi ane mai nakai fai tagata ne loto manamanatu! To liga logona atu foki e tautolu e tau mena ne muitui e kelea ke he tau mena kua fitā he logona e tautolu. Maeke a tautolu ke fakaaue kua foaki e  Iehova e loto manamanatu ke he tau tagata!

3. Maeke fēfē he loto manamanatu ha tautolu ke lagomatai a tautolu he fakapotopotoaga?

³ Laulahi he tau tagata ne nakai manamanatu hagaao ke he fakamahani e loto manamanatu ha lautolu. Ka e, manako e tau tagata ha Iehova ke gahuahua mitaki e loto manamanatu ha lautolu ha kua maeke ai mo lagomatai lahi mahaki ke fakatupu e kaufakalataha he fakapotopotoaga. Manako a tautolu ke he loto manamanatu ha tautolu ke fakamanatu mai e tau tuaga he Tohi Tapu ke he hako mo e hepe, mitaki mo e kelea. Ka e, ke fakamahani mo e fakaaoga e loto manamanatu ha tautolu, lata ia tautolu ke lahi atu e mena ke taute he fakaako hokoia e mena ne talahau he Tohi Tapu. Lata ia tautolu ke fiafia ke he tau tuaga he Atua mo e falanaki to mitaki ai ma tautolu. Tohi e Paulo: “Ko e fakahiku he poaki ko e fakaalofa ia mai he loto mea, mo e loto manamanatu hifo mitaki, mo e tua fakamoli.” (1 Timoteo 1:5) Ka fakamahani e tautolu e loto manamanatu ha tautolu ti muitua ki ai, to tupu e fakaalofa mo e tua ha tautolu ki a Iehova. Ko e puhala ne fakaaoga e tautolu e loto manamanatu ha tautolu kua fakamooli e tata lahi he fakafetuiaga ha tautolu mo Iehova ti fakakite e lahi he ha tautolu a manako ke fakafiafia a Ia. Ko e ha tautolu a loto manamanatu kua fakakite foki ko e tagata fēfē a tautolu.

4. Maeke fēfē a tautolu ke fakamahani e loto manamanatu ha tautolu?

⁴ Ka e maeke fēfē a tautolu ke fakamahani e loto manamanatu ha tautolu? Lata a tautolu ke fakaako tumau e Tohi Tapu, manamanatu fakahokulo ke he mena kua totou, ti ole lagomatai ki a Iehova ke fakagahua e tau mena ne fakaako e tautolu. Kakano ai kua lata ia tautolu ke lahi atu e mena ke taute he fakaako hokoia ke he tau fakamooliaga mo e tau matafakatufono. Ka fakaako e tautolu e Tohi Tapu, ko e foliaga ha tautolu ke iloa mitaki a Iehova. Maeke a tautolu ke iloa ko e Atua fēfē a ia mo e tau mena ne fiafia mo e nakai fiafia a ia ki ai. He fakaako fakalahi a tautolu hagaao ki a Iehova, fakahiku to mafiti e loto manamanatu ha tautolu ke mailoga e tau mena ne kitia e Ia kua hako mo e hepe. Ko e lahi he fakamahani e loto manamanatu ha tautolu, to kamata a tautolu ke lahi e manamanatu tuga a Iehova.

5. Ko e heigoa ka fakatutala a tautolu he vala tala nei?

⁵ Ka e liga hūhū a tautolu: Maeke fēfē e loto manamanatu ne mitaki e fakamahaniaga ke lagomatai a tautolu ka lata ia tautolu ke taute e tau fifiliaga? Maeke fēfē a tautolu ke fakalilifu e loto manamanatu he matakainaga Kerisiano? Ti maeke fēfē e loto manamanatu ha tautolu ke fakalagalaga a tautolu ke taute e mena mitaki? Kia fakatutala a tautolu ke he tolu e faahi kua lata a tautolu mo e loto manamanatu ne mitaki e fakamahaniaga: (1) levekiaga malolō tino, (2) fakafiafiaaga, mo e (3) ha tautolu a gahua fakamatala.

6. Ko e heigoa e tau fifiliaga kua taute e tautolu ke lata mo e ha tautolu a levekiaga malolō tino?

⁶ Kua talahau he Tohi Tapu ki a tautolu ke kalo kehe he tau mena ka fakamamahi a tautolu ti fakailoilo ke he tau aga, tuga e kai mo e inu. (Tau Fakatai 23:20; 2 Korinito 7:1) Ka omaoma a tautolu ke he fakatonuaga he  Tohi Tapu, maeke ai ke lagomatai a tautolu ke puipui e malolō tino ha tautolu. Ka e gagao mo e fuakau agaia a tautolu. Ko e heigoa e tau fifiliaga kua liga lata ke taute e tautolu? He falu motu, ko e tau vai ekekafo moua tumau mo e fiofio kua fakaatā ke fakaaoga. Kua moua tumau he tau la ofisa e tau tohi mai he tau matakainaga ne ole hagaao ke he tau tuluiaga kehekehe. Tokologa ne hūhū, “Maeke nakai he fekafekau ha Iehova ke talia e tuluiaga nei po ke taha foki?”

7. Maeke fēfē a tautolu ke taute e tau fifiliaga hagaao ke he toto?

⁷ Ko e la ofisa po ke tau motua he fakapotopotoaga he matakavi kua nakai ha ha ai e pule ke taute e tau fifiliaga fakaekekafo ma e Kerisiano, pete he ole a ia ko e heigoa ka taute. (Kalatia 6:5) Ka e maeke he tau motua ke tala age e mena ne talahau e Iehova ke lagomatai e Kerisiano ke taute e fifiliaga pulotu. Ma e fakatai, ne poaki e Atua ki a tautolu ke fakatumau e fakamamao mai he toto. (Gahua 15:29) Ko e poakiaga nei kua lagomatai fakamaaliali e Kerisiano ke maama kua nakai maeke a ia ke talia e tau tuluiaga fakaekekafo kua putoia e fakaaoga he toto katoa po ke tau vala lalahi ne fā he toto. Ko e vala tala nei ka lauia foki e loto manamanatu he Kerisiano ka fifili e ia to talia nakai e ia e tama vala ne moua mai he tau vala lalahi ne fā he toto. * (Kikite matahui tala.) Ko e heigoa falu fakatonuaga he Tohi Tapu ka lagomatai a tautolu ke taute e tau fifiliaga pulotu hagaao ke he tuluiaga fakaekekafo?

8. Maeke fēfē he Filipi 4:5 ke lagomatai a tautolu ke taute e tau fifiliaga pulotu ke he levekiaga malolō tino?

⁸ Ko e Tau Fakatai 14:15 ne pehē: “Kua talia he tagata goagoa e tau kupu oti; ka ko e tagata lotomatala, kua manamanatu a ia ke he hana tau puhala.” He vahā nei, liga nakai fai tuluiaga talahaua ma e falu gagao. Ti kua lata ia tautolu ke fakaeneene ke he tau tuluiaga ne tuga kua talahau ke tului e gagao ka e nakai fai fakamooliaga kua kautū ai. Tohi e Paulo: “Kia iloa ha mutolu a mahani totonu [fakailoilo] he tau tagata oti kana.” (Filipi 4:5) To lagomatai he fakailoilo a tautolu ke hagaaki tumau ke he tapuakiaga ki a Iehova ka e nakai hagaaki e tau momoui ha tautolu ke he tau tuaga malolō tino. Kaeke ke mua atu e aoga he levekiaga malolō tino he tau momoui ha tautolu, to liga manamanatu na  tautolu ki a tautolu ni. (Filipi 2:4) Iloa e tautolu kua nakai maeke a tautolu ke moua e malolō tino mitaki katoatoa he fakatokaaga nei. Ko e mena ia, kia mailoga ko e fekafekau ki a Iehova e mena ne mua e aoga he moui haau.​—Totou Filipi 1:10. *

9. Lauia fēfē he Roma 14:13, 19 e tau fifiliaga ha tautolu ke he malolō tino, ti liga fakahagahaga kelea fēfē e kaufakalataha ha tautolu?

⁹ Ko e Kerisiano iloilo to nakai lali ke omoi falu ke taute e mena ne manatu a ia kua mua e mitaki. He taha motu, ne fakamafana he hoa mau e falu ke fakaaoga e tau vai lagomatai kai ti muitua e fuafuaaga kai pauaki. Ne fakaohooho e laua e falu matakainaga ke taute pihia, ka e nakai taute pihia he falu. He nakai gahuahua mitaki e tau vai lagomatai kai mo e fuafuaaga kai, tokologa e matakainaga ne hogohogo manava. Ko e tonuhia he hoa ke fifili ni e laua ke fakaaoga po ke nakai fakaaoga e tau vai lagomatai kai mo e fuafuaaga kai. Ka ko e iloilo kia ke fakahagahaga kelea e kaufakalataha he fakapotopotoaga ha ko e levekiaga malolō tino? I Roma i tuai, falu Kerisiano ne kehe e tau manatu hagaao ke he tau mena kai mo e tau fakamanatuaga pauaki. Ko e heigoa e fakatonuaga ne tuku age e Paulo ki a lautolu? Pehē a ia: “Kua manatu e taha, kua mua e taha aho ke he taha aho; ka ko e taha, kua manatu e ia kua tatai e tau aho oti kana. Kia takitokotaha mo e mauokafua hana ni a manatu.” Kia fakaeneene a tautolu ke kalo kehe he fakatupetupe e falu.​—Totou Roma 14:5, 13, 15, 19, 20.

10. Ko e ha kua lata ia tautolu ke fakalilifu e tau fifiliaga fakatagata he falu? (Kikite fakatino he kamataaga.)

¹⁰ He falu mogo kua liga nakai maama e tautolu e kakano ne taute he taha he fakapotopotoaga e fifiliaga pauaki ke lata mo ia. Ko e heigoa kua lata ia tautolu ke taute? Nakai lata ia tautolu ke fakafili a ia po ke peehi a ia ke hiki e manatu haana. Liga lata a ia ke fakamahani fakalahi e loto manamanatu haana, po ke liga kua pāpā maō lahi ai. (1 Korinito 8:11, 12) Po ke liga nakai fakamahani katoatoa e loto manamanatu ha tautolu. Ka fehagai mo e tau levekiaga malolō tino mo e falu mena foki, igatia a tautolu mo e lata ke taute e fifiliaga ni ha tautolu ti talia e fakalagoaga ia.

11, 12. Lagomatai fēfē he Tohi Tapu a tautolu ke fifili e fakafiafiaaga ha tautolu?

¹¹ Ne tufuga e Iehova a tautolu ke he puhala ke olioli e tautolu e fakafiafiaaga mo e aoga mai ai. Tohi e Solomona kua ha ha i ai e “vaha ke kata ai” mo e “vaha ke kolikoli ai.” (Fakamatalaaga 3:4) Ka e nakai aoga, okioki, po ke fakahauhau e tau fakafiafiaaga oti. Lata foki ia tautolu ke kalo kehe he lahi mahaki e magaaho ne fakaaoga ke he fakafiafiaaga. Maeke fēfē e loto manamanatu ha tautolu ke lagomatai a tautolu ke olioli mo e aoga mai he fakafiafiaaga ne talia e Iehova?

¹² Kua hataki he Tohi Tapu ke totoko e “tau gahua he tino.” Ko e tau gahua nei kua putoia e “faivao, ko e feuaki, ko e mahani kelea, ko e matahavala, Ko e hufeilo ke he tupua, ko e eke lagatau he taulaatua, ko e feitaaki, ko e taufetoko, ko e ita tafuā, ko e vale, ko e lagalagahou, ko e feveheveheaki, ko e tau veveheaga, Ko e mahekeheke, ko e keli tagata, ko e konahia, ko e tafeauhi, mo e  tau mena pihia.” Tohi e Paulo “ko lautolu kua eke e tau mena pihia, nakai eke ma lautolu e kautu he Atua.” (Kalatia 5:19-21) Ti maeke a tautolu ke hūhū hifo: ‘Lagomatai nakai he loto manamanatu haaku au ke kalo kehe he tau sipote kua fetauaki, fetotokoaki, fakahakehake fakamotu, po ke vale? Hataki kia he loto manamanatu haaku au ka kamatamata au ke onoono ke he ata ne fakakite e tau fakatino telefua po ke taha ne fakalagalaga e mahani feuaki, konahia, po ke fakataulatua?’

13. Maeke fēfē he fakatonuaga ia 1 Timoteo 4:8 mo e Tau Fakatai 13:20 ke lagomatai a tautolu ke lata mo e fakafiafiaaga?

¹³ Maeke he tau matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu ke lagomatai a tautolu ke fakamahani e loto manamanatu ha tautolu ke he fakafiafiaaga. Ma e fakatai, pehē e Tohi Tapu “kua aoga fakatote e fakamahani ke he tau mena he tino.” (1 Timoteo 4:8) Tokologa ne logona hifo ko e faofao tumau kua fakahauhau mo e mitaki ma e malolō tino ha lautolu. Ka e kua ka manako a tautolu ke faofao mo e matakau? Fai aoga nakai a lautolu ne faofao mo tautolu? Talahau he Tau Fakatai 13:20 ki a tautolu: “Ko ia kua feoaki mo e tau tagata iloilo, kua iloilo ni a ia; ka ko ia kua kapitiga mo e tau tagata goagoa, to matematekelea ai a ia.” Maaliali ai, kua uho ke fakaaoga e loto manamanatu ha tautolu ne fakamahani he Tohi Tapu ka fifili e fakafiafiaaga.

14. Fakagahua fēfē he taha magafaoa e Roma 14:2-4?

¹⁴ Ko Christian mo Daniela ne tokoua e tama fifine fuata mui. Pehē a Christian: “He tau afiafi Tapuakiaga he Magafaoa ha mautolu, ne fakatutala a mautolu ke he fakafiafiaaga. Talia e mautolu ko e falu puhala ke moua e fiafia kua mitaki ka e nakai pihia oti. Ko hai a lautolu ka eke mo feoakiaga mitaki? Taha he tau tama fifine ha maua ne gugū, ke he manatu haana, kua nakai mahani mitaki e falu he tau fuata Fakamoli he tau magaaho okioki he aoga haana. Ti logona hifo e ia e peehiaga ke mahani pihia foki. Ne fakamaama e maua igatia a mautolu mo e loto manamanatu, ti kua lata ke takitaki ai a mautolu ke fifili e tau mena ne taute e mautolu mo e taute mo hai.”​—Totou Roma 14:2-4.

15. Maeke fēfē he Mataio 6:33 ke lagomatai a tautolu ka pulega e fakafiafiaaga?

¹⁵ Lahi fēfē e magaaho ne fakaaoga e koe  he fakafiafiaaga? Tuku fakamua nakai e koe he moui haau e tau matafeua tuga e tau feleveiaaga, gahua fakamatala, mo e fakaako e Tohi Tapu, po ke tuku mua e fakafiafiaaga? Ko e heigoa ne aoga lahi ki a koe? Pehē a Iesu: “Kia kumikumi fakamua a mutolu ke he kautu he Atua mo e hana tututonu, ati lafi atu ai e tau mena oti ia kia mutolu.” (Mataio 6:33) He fifili e puhala ke fakaaoga e magaaho haau, fakamanatu nakai he loto manamanatu haau ki a koe e fakatonuaga ha Iesu?

16. Fakamalolō fēfē he loto manamanatu ha tautolu a tautolu ke fakamatala?

¹⁶ Ko e loto manamanatu ne fakamahani kua nakai ni hataki a tautolu ke totoko e taute he tau mena hepe, ka e fakalagalaga foki a tautolu ke taute e tau mena mitaki. Taha he tau mena nei ke fakamatala mai he taha fale ke he taha fale mo lautolu ne feleveia e tautolu he tau magaaho noa. Ko e mena ia ne taute e Paulo. Tohi e ia: “Nukua nakai ha ha ia au e pule ke he mena ia; oi fakaalofa foki kia au, kaeke ke nakai fakamatala e au e vagahau mitaki.” (1 Korinito 9:16) He fifitaki a tautolu ki a Paulo, to ha ha ia tautolu e loto manamanatu mitaki he iloa kua taute e tautolu e mena hako. Ti ka fakamatala e tautolu e tala mitaki ke he falu, to futiaki a tautolu ke he loto manamanatu ha lautolu. Pehē a Paulo: “Kua fakailoa a mautolu ke he tau loto manamanatu he tau tagata oti ki mua he Atua he fakakite atu e mautolu e kupu moli.”​—2 Korinito 4:2.

17. Muitua fēfē he taha matakainaga fifine fuata mui e loto manamanatu haana ne fakamahani he Tohi Tapu?

¹⁷ He 16 e tau he moui ha Jacqueline, ne fakaako e ia e biology he aoga. Ka e fakaako he tau tama aoga e fakaakoaga ke he tupumainoa. “Nakai fakaatā he loto manamanatu haaku au ke fakalataha katoatoa ke he tau fakatutalaaga he vahega tuga ne fa mahani au ki ai. Nakai maeke au ke lalago e fakaakoaga he tupumainoa. Ne fano au ke he faiaoga ti fakamaama e tuaga haaku. Ofo au he totonu lahi a ia mo e tuku mai ki a au e magaaho ke tutala ke he vahega katoa hagaao ke he matakupu he tufugatiaaga.” Ne fiafia a Jacqueline he iloa kua fanogonogo a ia mo e muitua ke he loto manamanatu haana ne fakamahani he Tohi Tapu. Fakaohooho nakai he loto manamanatu haau a koe ke taute e mena hako?

18. Ko e ha kua manako a tautolu ke moua e loto manamanatu mitaki ne mauokafua?

¹⁸ Ko e foliaga ha tautolu ke momoui fakatatau ke he tau matapatu fakaakoaga mo e tau tutūaga ha Iehova. Ti maeke he loto manamanatu ha tautolu ke lagomatai a tautolu ke hokotia ke he foliaga ia. Ka fakaako tumau e tautolu e Kupu he Atua, manamanatu fakahokulo ki ai, ti fakagahua e tau mena ne fakaako, to fakamahani e tautolu e loto manamanatu ha tautolu. To eke mogoia e mena fakaalofa homo ue atu nei mo takitakiaga mauokafua he tau momoui Kerisiano ha tautolu!