1, 2. (a) Ko e heigoa he falu matua he tau fuata mui ne tupetupe ki ai? (e) Aoga fēfē e tau fanau mai he vahā fuata mui ha lautolu?

KO E taha he tau magaaho fiafia lahi mahaki he tau matua ka papatiso e tau fanau ha lautolu. Ko e fanau tokofā ha Berenice ne papatiso oti ato 14 e tau tau ha lautolu. Pehē a ia: “Ko e logonaaga momoko lahi mahaki ma maua. Fiafia mooli a maua ha kua manako e fanau ha maua ke fekafekau ki a Iehova. Ka e iloa foki e maua ka hoko e fanau ha maua ke he fuata mui to loga e lekua ka fehagai mo lautolu.” Liga tupetupe foki a koe hagaao ke he mena nei kaeke ko e fuata mui e tama taane po ke tama fifine haau po ke to nakai leva ti eke mo fuata mui.

² Ko e pulotu ne fakaako ke he manamanatuaga he tama ne talahau ko e vahā fuata mui nukua uka lahi ma e tau mamatua mo e tau fanau, ka e nakai lata he tau matua ke manamanatu kua matakehe po ke fakatamaiki e tau fuata mui ha lautolu. Ka e pehē a ia ko e tau fuata mui kua alaga moui, ha ha ai e tau logonaaga hokulo, mo e lata ke fai magaaho mo e tau kapitiga. He fuata mui agaia a lautolu, maeke he fanau haau ke feaki e fakafetuiaga tata lahi mo Iehova, tuga ne taute e Iesu he mogo ne tote a ia. (Totou  Luka 2:52.) Maeke foki a lautolu ke fakaholo ki mua e lotomatala ha lautolu he gahua fakamatala mo e feaki e manako malolō ke lahi atu e mena ke taute he fekafekauaga he Atua. Ti maeke a lautolu ke taute e tau fifiliaga ni ha lautolu, tuga e tukulele e tau momoui ha lautolu ki a Iehova mo e omaoma ki a ia. Ka ko e heigoa haau ka taute ko e matua ke fakamahani e fuata mui haau ke fekafekau ki a Iehova? Maeke a koe ke fakaako mai he puhala ne fakamahani e Iesu e tau tutaki haana hagaao ke he ofania, fakatokolalo, mo e iloilo.

3. Iloa fēfē he tau aposetolo ko Iesu e kapitiga ha lautolu?

³ Nakai ni ko e Iki he tau aposetolo a Iesu. Ko ia foki ko e kapitiga ha lautolu. (Totou Ioane 15:15.) He vahā Tohi Tapu, nakai fa mahani e iki ke tutala mo e tau fekafekau haana hagaao ke he tau manatu mo e tau logonaaga haana. Ka e nakai taute e Iesu e tau aposetolo haana ke tuga e tau fekafekau. Ne ofania e ia a lautolu ti fai magaaho mo lautolu. Fiafia a ia ke tala age ki a lautolu e mena ne manamanatu mo e logona hifo e ia, ti fanogonogo fakamitaki a ia he magaaho ne tala age e lautolu e tau mena ne manamanatu mo e logona hifo e lautolu. (Mareko 6:30-32) Ko e matutakiaga nei he vahāloto ha Iesu mo e tau aposetolo haana ne eke a lautolu mo tau kapitiga tata lahi ti tauteute e tau aposetolo ma e gahua ka taute e lautolu he mogo i mua.

4. Tau matua, maeke fēfē a mutolu ke eke mo tau kapitiga he fanau ha mutolu? (Kikite fakatino he kamataaga.)

⁴ Pete he ha ha ia koe e pule ke he fanau haau, maeke foki a koe mo kapitiga ha lautolu. Fai magaaho tokoua e tau kapitiga. Liga fakaaoga e koe e magaaho tote ke gahua tupe po ke taute falu mena ke maeke a koe ke lahi e magaaho mo e fanau haau. Taha mena anei kua lata a koe ke liogi mo e manamanatu fakahokulo ki ai. Tatai foki e mena ne fiafia e tau kapitiga ki ai. Ti kumikumi e tau mena ne fiafia e fuata mui haau ki ai, tuga e leo kofe, tau kifaga, po ke tau sipote haana ne loto ki ai. Lali mogoia ke fiafia ke he tau mena ne fiafia a ia ki ai. Ko Ilaria ne nofo i Italia, ne pehē: “Ne fiafia e tau matua haaku ke he leo kofe ne fanogonogo au ki ai. Kua eke e tete haaku mo kapitiga uho lahi haaku, ti atāina au ke tutala ki a ia hagaao ke he tau matakupu nakai tala fakahanoa.” He eke mo kapitiga he fanau haau ti lagomatai a lautolu ke eke mo tau kapitiga ha Iehova, nakai galo e pule haau ko e matua. (Salamo 25:14) To kitia he fanau haau kua ofania mo e fakalilifu e koe a lautolu, ti mukamuka lahi ma lautolu ke tutala ki a koe hagaao ke he ha mena.

5. Maeke fēfē e tau tutaki ha Iesu ke moua e moui fiafia he taute e gahua ha Iehova?

⁵ Iloa e Iesu kaeke kua hakahakau e tau tutaki haana he fekafekau ki a Iehova mo e fakamakai nakai noa ke fakamatala e tala mitaki, to fiafia mooli a lautolu. Ti fakamafana e ia a lautolu ke eketaha ke he gahua fakamatala, mo e mavehe e ia to lagomatai e ia a lautolu.​—Mataio 28:19, 20.

6, 7. Fakakite fēfē e koe e fakaalofa ke he fanau haau ka fakaako e koe a lautolu ke fai fakaholoaga tumau he fekafekau ki a Iehova?

⁶ Manako a koe ke he fanau haau ke pipiki fakatata ki a Iehova. Ti manako a Iehova ki a koe ke fakamahani mo e akonaki a lautolu. Kua tuku atu e Ia e pule ki a koe ke taute pihia. (Efeso 6:4) Ti lata ia koe ke mailoga mooli kua moua tumau he fanau haau e fakamahaniaga ia. Manamanatu ke he mena nei: Mailoga mooli e koe ke o atu e fanau haau ke he aoga he iloa e koe kua aoga e fakaakoaga  ha lautolu ti manako a koe ki a lautolu ke fiafia he fakaako e tau mena foou. He puhala pihia, mailoga mooli e koe kua ō a lautolu ke he tau feleveiaaga, tau toloaga, mo e tapuakiaga he magafaoa. Mua atu, ko e fakaakoaga ne moua e lautolu mai ia Iehova ka fakahao e tau momoui ha lautolu. Ti lagomatai a lautolu ke fiafia he fakaako hagaao ki a Iehova mo e ke mailoga na maeke a Ia ke fakaako a lautolu ke pulotu mooli. (Tau Fakatai 24:14) Fakamahani foki e fanau haau ke o atu tumau he gahua he fonua. Muitua ke he fifitakiaga ha Iesu he lagomatai ki a lautolu ke olioli he fakaako e Kupu he Atua ke he falu.

⁷ Maeke fēfē he fakaholoaga fekafekau tumau ki a Iehova, tuga e fakaako, tau feleveiaaga, mo e gahua he fonua ke lagomatai e tau fuata mui? Ko Erin ne nofo i Aferika Toga, ne pehē: “Fa mahani a mautolu ko e tau fanau ke fakahohā mo e gūgū hagaao ke he fakaako e Tohi Tapu, tau feleveiaaga, mo e gahua he fonua. Falu magaaho kua fakatauhele pauaki e mautolu e fakaako fakamagafaoa ha mautolu ke lali ke ua taute ai. Ka e nakai fakalolelole e tau matua ha mautolu.” Kua loto fakaaue a ia ke he tau matua haana ha kua lagomatai e laua a ia ke mailoga e aoga lahi he tau mena nei. He mogonei ka nakai hoko atu a ia ke he feleveiaaga po ke nakai fano he gahua he fonua, kua makai a ia ke liu atu mafiti ke he fakaholoaga haana.

8. (a) Fakakite fēfē e Iesu kua fakatokolalo a ia? (e) Lagomatai fēfē he fakatokolalo ha Iesu e tau tutaki haana?

⁸ Pete he mitaki katoatoa a Iesu, ne fakatokolalo a ia he tala age ke he tau tutaki haana kua lata a ia mo e lagomatai ha Iehova. (Totou Ioane 5:19.) Taute kia he mena nei e tau tutaki ke tote e fakalilifu ki a Iesu? Nakai. He lahi e kitia e lautolu kua falanaki a ia ki a Iehova, ne lahi foki e falanaki ha lautolu ki a ia. Fakamui ne muitua a lautolu ke he fakafifitakiaga haana he fakatokolalo.​—Gahua 3:12, 13, 16.

9. Ka talahau e koe e tau hehē haau ti fakamolemole a koe, maeke fēfē he mena nei ke lagomatai e fuata mui haau?

⁹ He nakai tuga a Iesu, kua nakai mitaki katoatoa mo e taute hehē a tautolu. Kia fakatokolalo mogoia. Mailoga na loga e mena kua nakai maeke ia koe ke taute, ti talahau e tau hehē haau. (1 Ioane 1:8) Ti fakaako mogoia he fuata mui haau ke talahau e tau hehē ni haana, mo e to fakalilifu fakalahi foki e ia a koe. Mua atu, ko hai haau kua fakalilifu fakalahi? Ko e takitaki gahua ne talahau kua hepe a ia po ko ia ne nakai fakamolemole ha kua hehē a ia? Ko Rosemary ne tolu e tama ne pehē kua makai a ia mo e taane haana ke talahau e tau hehē ha laua. Fakamaama e ia: “Fakaohooho he mena ia e fanau ha maua ke tutala ki a maua ka fai lekua a lautolu.” Lafi e ia: “Fakaako e maua e fanau ha maua ke he mena ke kumi ai e tau tali mitaki lahi mahaki ke he tau lekua ha lautolu. Ka manako lagomatai a lautolu, kua takitaki tumau e maua a lautolu ke he tau tohi ne fakavē ke he Tohi Tapu, ti liogi auloa a mautolu.”

10. Fakatokolalo fēfē a Iesu he tala age foki e ia e mena ke taute he tau tutaki haana?

 ¹⁰ Ha ha ia Iesu e pule ke tala age ke he tau tutaki haana e mena ke taute. Ka e ha kua fakatokolalo a ia, ne fa fakamaama e ia e kakano kua lata ia lautolu ke taute e mena ia. Ma e fakatai, ne nakai tala age noa ni a ia ki a lautolu ke tuku fakamua e Kautu mo e tututonu he Atua. Kua pehē foki a ia: “Ati lafi atu ai e tau mena oti ia kia mutolu.” Mogo ne pehē a Iesu ki a lautolu ke aua neke fakafili, ne fakamaama e ia: “Neke fakafili a mutolu. Ha ko e fakafili ke fakafili atu ai e mutolu, to fakafili mai ai kia mutolu.”​—Mataio 6:31–7:2.

11. Maeke fēfē a koe ke lagomatai e fuata mui haau he fakamaama e kakano kua taute e koe e poakiaga po ke fifiliaga?

¹¹ Kumi e magaaho hako ke fakamaama ke he fuata mui haau e kakano kua taute e koe e poakiaga po ke fifiliaga. Ka maama e ia e kakano, to manako a ia ke omaoma ki a koe. Ko Barry ne feaki tokofā e tama, ne pehē: “Ko e talahau e tau kakano kua lagomatai e tau fuata mui ke falanaki ki a koe.” To kitia he tau fuata mui kua nakai taute noa ni e koe e poakiaga po ke fifiliaga ha kua ha ha ia koe e pule, ka e ha ha ia koe e kakano mitaki. Manatu foki nakai ko e tau tama ikiiki e tau fuata mui. Kua fakaako a lautolu ke manamanatu ma lautolu, ti manako a lautolu ke taute ne lautolu e tau fifiliaga ma lautolu ni. (Roma 12:1) Fakamaama e Barry: “Lata he tau fuata mui ke fakaako ke taute e tau fifiliaga lotomatala ne fakavē ke he kakano nakai ke he logonaaga.” (Salamo 119:34) Kia fakatokolalo mo e fakamaama ke he fuata mui haau e kakano ne taute e koe e fifiliaga. He puhala ia, kua maama e ia ke taute e tau fifiliaga ni haana, ti iloa e ia kua fakalilifu e koe a ia ti mailoga e koe kua eke tuai a ia mo tagata lahi.

12. Ha kua ha ha ia Iesu e iloilo, lagomatai fēfē e ia a Peteru?

¹² Ha ha ia Iesu e iloilo ti maama e ia e lagomataiaga kua manako e tau tutaki haana. Ma e fakatai, he tala age a ia ke he tau tutaki haana to kelipopo a ia, ne tala age a Peteru ki a Iesu ke totonu ni ki a ia. Iloa e Iesu kua fakaalofa a Peteru ki a ia, ka e iloa foki e ia kua hepe e puhala fakakakano ha Peteru. Lagomatai fēfē e Iesu a ia mo e falu tutaki foki? Fakamua, ne fakatonu e ia a Peteru. Ti fakamaama mogoia e Iesu e mena ka tupu ki a lautolu kua kalo he taute e finagalo ha Iehova ka uka ai ke taute. Pehē foki a Iesu to palepale e Iehova a lautolu kua nakai lotokai. (Mataio 16:21-27) Ne iloa e Peteru e fakaakoaga.​—1 Peteru 2:20, 21.

13, 14. (a) Liga ko e heigoa ne fakakite kua lata e fuata mui haau ke fakamalolō e tua haana? (e) Maeke fēfē a koe ke iloa e lagomataiaga kua lata mooli ma e tama taane po ke tama fifine haau?

¹³ Liogi ki a Iehova ma e iloilo ke maeke ia koe ke maama e lagomatai ne lata mo e fuata mui haau. (Salamo 32:8) Liga kitia e koe kua nakai fiafia a ia tuga fakamua po ke tala fakakelea ai hagaao ke he tau matakainaga. Liga manamanatu a koe kua fai mena ne nakai tala atu e ia ki a koe. Ua mafiti ke manamanatu kua fai mena kelea lahi ne taute fufū he fuata mui haau. * (Kikite matahui tala.) Ka e ua fakaheu e lekua po ke amanaki noa ni to galo ai. Liga kua lata a koe ke lagomatai a ia ke fakamalolō e tua haana.

¹⁴ Ke iloa e puhala ka lagomatai e koe e fuata mui haau, hūhū totonu mo e fakalilifu. Kua tuga e utu vai mai he vaikeli. Ka tahake mafiti mai e koe, to nakai lahi e vai haau tuga  he manako haau. Ke he puhala pihia, ka fakatepetepe a koe ke hūhū po ke lali ke fakaohooho e fuata mui haau ke tutala, to nakai iloa e koe e mena ne manamanatu mo e logona hifo mooli e ia. (Totou Tau Fakatai 20:5.) Manatu e Ilaria e mena ia he mogo ne fuata mui a ia, ne manako a ia ke lahi e magaaho mo e tau kapitiga he vahega haana ka e iloa e ia kua hepe e mena ia. Mailoga he tau matua haana kua fai mena ne tupetupe a ia ki ai. Pehē a Ilaria: “Taha afiafi ne talahau e laua kua mailoga e laua kua mata momoko au, ti hūhū e laua kua fai lekua kia a au. Ne pā e tagi haaku ti fakamaama e tuaga, mo e ole lagomatai. Ne kukukuku e laua au ti tala mai kua maama e laua, ti mavehe ke lagomatai au.” Mafiti e tau matua ha Ilaria ke kamata ke lagomatai a ia ke moua e tau kapitiga mitaki he fakapotopotoaga.

15. Ko e heigoa taha puhala foki ne fakakite e Iesu kua ha ha ia ia e iloilo?

¹⁵ Ha ha foki ia Iesu e iloilo he mailoga e ia e tau mahani mitaki he tau tutaki haana. Ma e fakatai, he logona e Natanielu na tupu mai a Iesu i Nasareta, pehē a ia: “Maeke kia ke tupu ha mena mitaki mai Nasareta?” (Ioane 1:46) Kaeke ko koe i ai, to manatu nakai a koe kua kelea po ke fili tagata po ke nakai tua a Natanielu? Nakai manatu pihia a Iesu. Ka kua iloilo a ia ti iloa kua vagahau fakamooli a Natanielu, ati pehē a ia: “Ko e Isaraela moli, nakai pikopiko a ia.” (Ioane 1:47) Maeke a Iesu ke kitia e tau loto, ti fakaaoga e ia e lotomatala pihia ke kumi e tau mahani mitaki he tau tagata.

16. Maeke fēfē a koe ke fakamafana e fuata mui haau ke holo ki mua?

¹⁶ Pete he nakai maeke a koe ke kitia e tau loto tuga a Iesu, maeke a koe ke moua e iloilo. Maeke a Iehova ke lagomatai a koe ke kumi e tau mahani mitaki he fuata mui haau. Pete he fakahogohogo manava he fuata mui haau a koe, ua pehē ko e tagata kelea po ke tagata taute lekua a ia. Ua manamanatu pihia foki hagaao ki a ia. Ka e, tala age ki a ia kua maeke a koe ke kitia e tau mahani mitaki haana ti ko e mena ia kua iloa e koe kua manako a ia ke taute e mena hako. Mailoga e  mena kua taute e ia ke holo ki mua, ti nava ki a ia. Lagomatai a ia ke eketaha ke he tau mahani mitaki haana he tuku age ki a ia e falu matagahua foki ka maeke. Taute e Iesu e mena ia mo e tau tutaki haana. Taha mo e hafa e tau he mole e feleveia mo Natanielu (ko Patolomaio foki), ne tuku age e Iesu ki a ia e matagahua uho lahi. Ne taute e ia a Natanielu mo aposetolo, ti gahua fakamooli a Natanielu ke he kotofaaga ne tuku age e Iesu ki a ia. (Luka 6:13, 14; Gahua 1:13, 14) He nakai taute e fuata mui haau ke logona hifo kua nakai mitaki tumau e mena ne taute e ia, nava mo e fakamafana ki a ia. Taute a ia ke logona hifo na maeke a ia ke fakafiafia a koe mo Iehova ti maeke foki a ia ke fakaaoga e tau lotomatala haana ke fekafekau a Iehova.

17, 18. Ka fakamahani tumau e koe e fuata mui haau ke fekafekau ki a Iehova, ko e heigoa mogoia e fua?

¹⁷ Liga logona hifo a koe tuga e aposetolo ko Paulo. Tupetupe lahi a ia ki a lautolu ne tuga ko e tau fanau ki a ia. Ko lautolu hanei ne lagomatai e ia ke fakaako hagaao ki a Iehova, ti ofania lahi mahaki e ia a lautolu. Ti kua mamahi lahi ma haana ke manamanatu ko e falu ia lautolu kua liga nakai fakatumau ke fekafekau ki a Iehova. (1 Korinito 4:15; 2 Korinito 2:4) Ko Victor ne feaki tokotolu e tama, ne pehē: “Nakai mukamuka e vahā fuata mui. Ka e mua atu e lahi he tau magaaho mitaki ke he tau paleko ne fehagai mo maua. Mo e lagomatai ha Iehova, kua moua e maua e fakafetuiaga tata mo e fanau ha maua.”

¹⁸ Tau matua, eketaha fakamalolō ke fakamahani e tau fanau ha mutolu ha kua ofania lahi mahaki e mutolu a lautolu. Ua fakalolelole. Manamanatu la ke he fiafia lahi ka moua e koe ka taute he fanau haau e fifiliaga ke fekafekau ke he Atua mo e fakatumau ke fekafekau fakamooli ki a Ia.​—3 Ioane 4.