Skip to content

Skip to table of contents

Iehova ko e Atua he Matutakiaga

Iehova ko e Atua he Matutakiaga

“Kia fanogonogo mai ā, to vagahau atu ai au.”​—IOPU 42:4.

TAU LOLOGO: 37, 6

1-3. (a) Ko e ha e tau manatu mo e vagahau he Atua kua mua hake ke he vagahau he tau tagata? (e) Ko e heigoa ka fakaako a tautolu he vala tala nei?

KUA manako a Iehova ke moua foki he falu e moui mo e fiafia ati tufugatia e Ia e tau agelu mo e fakamui tufuga e tau tagata. (Salamo 36:9; 1 Timoteo 1:11) Ne tufugatia fakamua e Iehova a ia ne fakahigoa he aposetolo ko Ioane ko e “Loko.” (Ioane 1:1; Fakakiteaga 3:14) Matutaki a Iehova mo ia ko Iesu ti fakakite e tau manatu mo e tau logonaaga Haana ki a ia. (Ioane 1:14, 17; Kolose 1:15) Talahau he aposetolo ko Paulo kua matutaki foki e tau agelu ti ha ha ai e vagahau ne kehe lahi mai he vagahau he tau tagata.​—1 Korinito 13:1.

2 Iloa e Iehova e tau mena oti hagaao ke he totou piliona he tau agelu mo e tau tagata ne tufugatia e Ia. Maeke ia ia ke fanogonogo ke he tau liogi he tau tagata miliona he magaaho taha, ti maama e ia e tau liogi ha lautolu pete ne vagahau ha lautolu. He fanogonogo a Iehova ke he tau liogi oti ia, ne matutaki foki a Ia mo e tau agelu ti takitaki a lautolu. Ke maeke ke taute e tau mena oti ia, ko e tau manatu mo e vagahau ha Iehova kua liga mua hake ke he tau manatu mo e vagahau he tau tagata. (Totou Isaia 55:8, 9.) Ti ko e magaaho ne matutaki a ia mo e tau tagata, ne fakamukamuka e ia e fekau haana ke maeke ia tautolu ke maama ai.

3 He vala tala nei, to fakaako e tautolu e puhala ne matutaki a Iehova ke he tau tagata he puhala maaliali. To kitia foki e tautolu e puhala ne hikihiki e matutakiaga haana fakavē ke he tau tutūaga.

MATUTAKI E ATUA MO E TAU TAGATA

4. (a) Ko e heigoa e vagahau ne fakaaoga e Iehova ke matutaki mo Mose, Samuela, mo Tavita? (e) Ko e heigoa ne fakamau i loto he Tohi Tapu?

4 He mogo ne matutaki a Ia mo e tagata fakamua ko Atamu he kaina ko Etena, ne liga fakaaoga e Iehova e puhala tuai he vagahau Heperu. Fakamui, ne matutaki a Iehova mo e tau tagata taane tuga a Mose, Samuela, mo Tavita. Pete ne tohi hifo e lautolu e tau kupu ni ha lautolu faka-Heperu mo e ke he tau puhala tohitohi ha lautolu, ne tohi hifo e lautolu e tau manatu he Atua. Ne tohi hifo fakahako e lautolu e tau talahauaga mai ia Iehova ti tohi hifo foki hagaao ke he fakamauaga tala tuai he fakafetuiaga he Atua mo e tau tagata haana. Ma e fakatai, kua fakamau he Tohi Tapu e tua mo e fakaalofa ha lautolu ma e Atua mo e fakamau foki e tau hepehepe mo e nakai fakamooli ha lautolu. Ko e tau vala tala oti nei ne tohia ma e aoga ha tautolu.​—Roma 15:4.

Tohi hifo fakahako he tau tagata tohia Tohi Tapu e tau manatu ha Iehova mo e fakamauaga tala tuai he fakafetuiaga he Atua mo e tau tagata haana

5. Ko e vagahau Heperu ni kia ne fakaaoga he Atua ke matutaki mo e tau tagata? Fakamaama.

5 Nakai matutaki tumau a Iehova mo e tau tagata he vagahau Heperu. He mogo ne tokanoa e tau Isaraela mai i Papelonia, falu ia lautolu ne vagahau Arama [Aramaika] he tau momoui ha lautolu he tau aho takitaha. Liga kakano haia ne tohi e Tanielu, Ieremia, mo Esera e tau vala he Tohi Tapu faka-Aramaika. *​—Kikite matahui tala.

6. Ko e ha e tau Tohiaga Tapu Heperu ne fakaliliu ke he vagahau Heleni?

6 Ne kautū lahi a Alesana ne Mua he mogo fakamui ke he lalolagi ti ko e Koine, po ke vagahau Heleni fa mahani ko e vagahau ne mua atu he tau motu loga. Tokologa e Iutaia ne kamata ke vagahau Heleni, ti fakahiku ne fakaliliu e Tau Tohiaga Tapu Heperu ke he faka-Heleni. Ko e fakaliliuaga nei ne fakahigoa ko e Septuagint. Ko e fakaliliuaga fakamua he Tohi Tapu mo e kua aoga lahi ai. Ne talitonu e tau pulotu na fakakatoatoa ai he tau tagata fakaliliu ne toko 72 e Septuagint. * (Kikite matahui tala.) Falu ne fakaliliu kupu ke he kupu mai he tau Tohiaga Tapu Heperu ka e nakai pihia e falu. Ka ko e tau Iutaia mo e tau Kerisiano vagahau Heleni ne talitonu ko e Septuagint ko e Kupu he Atua.

7. Ko e heigoa e vagahau ne fakaaoga e Iesu ke fakaako e tau tutaki haana?

7 Ko e magaaho ne nofo a Iesu he lalolagi, liga vagahau Heperu a ia. (Ioane 19:20; 20:16; Gahua 26:14) Liga fakaaoga foki e ia e falu talahauaga faka-Aramaika ne mahani mau he magahala ia. Ka e iloa foki e ia ko e vagahau Heperu i tuai ne vagahau e Mose mo e tau perofeta, nukua totou ai e tau tohiaga he tau sunako he tau faahi tapu takitaha. (Luka 4:17-19; 24:44, 45; Gahua 15:21) Ti pete ne vagahau Heleni mo e vagahau Latini ke he vahā ha Iesu, ne nakai talahau he Tohi Tapu na vagahau foki a Iesu he tau vagahau ia.

8, 9. Ko e ha ne tokologa e Kerisiano ne vagahau Heleni, ti ko e heigoa ne fakaako he mena nei ki a tautolu hagaao ki a Iehova?

8 Ko e tau tutaki fakamua ha Iesu ne vagahau Heperu, ka e he mole e mate haana ne vagahau e tau tutaki haana ke he falu vagahau foki. (Totou Gahua 6:1.) He holofa e tala mitaki, tokologa e Kerisiano ne vagahau Heleni ka e nakai vagahau Heperu. Ha ko e vagahau Heleni e vagahau mahani mau, ko e tau tohi ha Mataio, Mareko, Luka, mo Ioane ne tufatufa ke he vagahau Heleni. * (Kikite matahui tala.) Ko e tau tohi foki he aposetolo ko Paulo mo e falu tohi foki he Tohi Tapu ne tohia faka-Heleni.

9 Kua kehe ai ha ko e mogo ne fatiaki he tau tagata tohia e Tau Tohiaga Tapu Heleni Kerisiano mai he Tau Tohiaga Tapu Heperu, ne fa fakaaoga e lautolu e Septuagint. He falu mogo, ne kehekehe fakatote e tau fatiakiaga ia mai he tau kupu Heperu fakamua. Ti ko e gahua he tau tagata fakaliliu nakai mitaki katoatoa kua eke mo vala he Tohi Tapu ne moua e tautolu he vahā nei. Fakaako he mena nei a tautolu kua nakai onoono a Iehova na mua hake e taha vagahau po ke aga fakamotu ke he taha.​—Totou Gahua 10:34.

Nakai amanaki e Atua ke vagahau e tautolu e vagahau pauaki ke iloa a ia po ke tau finagalo haana

10. Ko e heigoa ne fakaako e tautolu mai he puhala ne matutaki a Iehova mo e tau tagata?

10 Ne fakaako e tautolu kua matutaki a Iehova mo e tau tagata ne felauaki mo e tau tutūaga. Nakai amanaki a ia ke vagahau e tautolu e vagahau pauaki ke iloa a ia po ke tau finagalo haana. (Totou Sakaria 8:23; Fakakiteaga 7:9, 10.) Iloa foki e tautolu na omoomoi he agaaga ha Iehova e tau tagata tohia Tohi Tapu, ka e fakaatā e ia a lautolu ke tohi hifo ai e tau manatu Haana ke he tau kupu ni ha lautolu.

FAKAMAU HE ATUA E FEKAU HAANA

11. Ko e ha e fakaaoga he tau tagata e tau vagahau kehekehe ne nakai uka ki a Iehova?

11 Loga e vagahau kehekehe ne fakaaoga he tau tagata, ka e nakai ko e mena uka anei ma Iehova. Iloa fēfē e tautolu? Ne fakamau he Tohi Tapu e tau kupu gahoa ha Iesu he vagahau fakamua ne fakaaoga e ia. (Mataio 27:46; Mareko 5:41; 7:34; 14:36) Ka e mailoga mooli e Iehova kua tohia mo e fakaliliu e fekau ha Iesu ke he vagahau Heleni mo e fakamui ke he falu vagahau foki. Ha kua fifitaki lagaloga foki he tau Iutaia mo e tau Kerisiano e Kupu he Atua, nukua fakamau e fekau he Atua. Ko e tau lagaki nei ne fakaliliu mogoia ke he loga atu foki e vagahau. Kavi ke he 400 tau he mole e Keriso, ko John Chrysostom ne pehē ko e tau fakaakoaga ha Iesu ne fakaliliu ke he tau vagahau he tau Suria, Aikupito, Initia, Peresia, Aitiope, mo e tokologa atu foki he tau tagata.

12. Kua totoko fēfē ke he Tohi Tapu?

12 Tali mai he fakamauaga tala tuai, ne loga e totokoaga ke he Tohi Tapu mo lautolu ne fakaliliu mo e tufatufa ai. Kavi ke he 300 tau he mole e fanau ha Iesu, ko e Pule Atu Motu Roma ko Diocletian ne poaki ke moumou e tau lagaki oti he Tohi Tapu. Kavi ke he 1,200 tau he mole, ne kamata a William Tyndale ke fakaliliu e Tohi Tapu ke he vagahau Peritania. Pehē a ia ka fakaatā he Atua a ia ke leva e moui, ne eketaha a ia ke mua atu e iloa mitaki he tama taane gahua faama e Tohi Tapu ke he akoako. Ha ko e favaleaga, ne lata a Tyndale ke hola mai i Igilani ki Europa ke maeke ke fakaliliu mo e lolomi e Tohi Tapu haana. Pete he lali e tau akoako ke tugi e tau lagaki oti ne maeke a lautolu ke moua, ne tufatufa e tau fakaliliuaga ha Tyndale ke he tau tagata tokologa. Fakahiku, ne momolo mo e tugi a Tyndale ke he satauro. Ka e hao e fakaliliuaga haana mai he totokoaga he tau akoako, ti fakaaoga ai ke tauteute e fakaliliuaga he Tohi Tapu ne fakahigoa ko e King James Version.​Totou 2 Timoteo 2:9.

13. Ko e heigoa ne fakakite he fakaako e tau tohi fakamau tuai he Tohi Tapu?

13 Mooli ko e falu he tau lagaki tuai he Tohi Tapu ne ha ha ai e tau hepehepe mo e tau kehekeheaga ikiiki. Ka e fakaako fakamatafeiga he tau pulotu he Tohi Tapu e afe mo afe he tau tohi fakamau tuai, tau vala he tau tohi fakamau tuai, mo e tau fakaliliuaga tuai he Tohi Tapu. He oti ai e fakatatai, ne moua e lautolu kua gahoa ni e kupu tohi ne kehekehe fakatote, ti ko e tau mena ikiiki ni anei. Ka e nakaila hiki e fekau he Tohi Tapu. Ko e tau fakaakoaga tuga anei ne talitonu e tau tagata fakaako Tohi Tapu loto fakamooli ko e Kupu omoomoi he agaaga ha Iehova kua moua e lautolu he vahā nei.​—Isaia 40:8.

14. Lahi fēfē e mouaaga he Tohi Tapu he vahā nei?

14 Pete ne loga e tau totokoaga ke he Tohi Tapu, kua fakaliliu ai ke molea 2,800 vagahau. Kua loga atu ai ke he falu he tau tohi ne moua he vahā nei. Ti tokologa e tagata ne nakai tua ke he Atua, ka e matutaki e Kupu haana ke eke mo tohi kua mua atu e tufatufa ke he fakamauaga tala tuai. He nakai mukamuka lahi e falu fakaliliuaga he Tohi Tapu ke totou po ke nakai hakotika, laulahi ai ne fakakite e fekau mukamuka he amaamanakiaga mo e moui tukulagi.

LATA KE FAI FAKALILIUAGA FOOU HE TOHI TAPU

15. (a) Hiki fēfē e tau tohi faka-Tohi Tapu ha tautolu tali mai he 1919? (e) Ko e ha e tau tohi ha tautolu ne tohia fakamua ai ke he vagahau Peritania?

15 He 1919, ko e matakau tote he tau tagata fakaako Tohi Tapu ne kotofa ko e “fekafekau fakamoli mo e loto matala.” Magaaho ia, ne matutaki e fekafekau fakamoli mo e tau tagata he Atua he vagahau Peritania. (Mataio 24:45) Ka e he vahā nei, ko e tau tohi faka-Tohi Tapu kua moua foki ke molea 700 e vagahau. Tuga e vagahau Heleni he vahā kua mole, ko e vagahau Peritania kua fakaaoga lahi he tau pisinisi mo e fakaakoaga ti kua mahuiga lahi mogonei. Ati tohia fakamua ai e tau tohi ha tautolu he vagahau Peritania mo e fakaliliu ai ke he falu vagahau.

16, 17. (a) Ko e heigoa kua lata mo e tau tagata he Atua? (e) Kua leveki fēfē e manako ia? (i) Ko e heigoa e manako he Matakainaga ko Knorr?

16 Ko e tau tohi oti ha tautolu ne fakavē ke he Tohi Tapu. Fakamua, ne fakaaoga he tau tagata he Atua e King James Version, ne katoatoa ai he 1611. Ka kua tuai mo e uka ai ke maama. Ne lavea ni e higoa he Atua ke fakaaoga, pete kua lagaloga e fakaaoga he tau tohi fakamau tuai. Ko e liliuaga ia foki ne fai hepehepe ti fai kupu tohi lafi ki luga ne nakai moua he tau tohi fakamau tuai. Falu fakaliliuaga he Tohi Tapu Peritania ne lekua pihia foki.

17 Maaliali ai, ne lata e tau tagata he Atua ke moua e fakaliliuaga he Tohi Tapu ne hakotika mo e mukamuka ke maama. Ne fakatū e Komiti he Fakaliliuaga Foou he Tohi Tapu, ti ko e tau matakainaga taane he komiti nei ne fakatoka mai e tau vala he Tohi Tapu he 1950 ke he 1960. Ko e tau volume ono fakamua ne fakatoka mai he fonoaga ia Aokuso 2, 1950. He fonoaga ia, ne pehē e Matakainaga ko Knorr kua lata e tau tagata he Atua mo e fakaliliuaga foou he Tohi Tapu ne hakotika mo e mukamuka ke maama ti taha ai ka lagomatai a lautolu ke fakaako fakamahino e kupu mooli. Lata ke moua e lautolu e fakaliliuaga ne mukamuka lahi ke totou mo e maama tuga e tau tohiaga fakamua he tau tutaki he Keriso. Ko e manako he Matakainaga ko Knorr ke he New World Translation ke lagomatai e tau tagata toko miliona ke iloa a Iehova.

18. Ko e heigoa ne lagomatai e fakaliliuaga he Tohi Tapu?

18 He 1963, ne fakamooli e manako he Matakainaga ko Knorr. Ko e New World Translation of the Christian Greek Scriptures ne moua ke he vagahau Dutch, Falani, Sihamani, Italia, Portuguese, mo e Sepania. He 1989, ko e Kau Fakatufono he Tau Fakamoli a Iehova ne fakatū e faahi gahua foou he matapatu he lalolagi ke lagomatai e tau tagata fakaliliu he Tohi Tapu. He 2005 mogoia, ne fakaatā ke fakaliliu e Tohi Tapu ke he tau vagahau ne fitā he fakaliliu The Watchtower. Ti ko e fua, ko e New World Translation kua moua mogonei ke he tohi katoa po ke vala, ke molea 130 e vagahau.

19. Ko e heigoa e mena aoga lahi ne tupu he 2013, ti ko e heigoa ha tautolu ka fakaako he vala tala ka mui mai?

19 Ne hiki e vagahau Peritania he mogo ne fakatoka mai e fufuta fakamua he New World Translation, ti lata ke fakafoou ai e tau kupu. He matahiku vahātapu he aho 5 mo e 6 ia Oketopa he 2013, ko e toloaga ne 1,413,676 he 31 e motu ne hohoko atu po ke matutaki ke he fonoaga ke 129 aki lagataha he tau he Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania. Ko e taha he Kau Fakatufono ne fakailoa e fakatoka maiaga he New World Translation fakafoou faka-Peritania. Ne fiafia lahi e toloaga, ti tokologa ne tagi he moua e tau lagaki ni ha lautolu he fakaliliuaga foou nei. He totou he tau tagata lauga e tau kupu tohi mai he liliuaga fakafoou kua mahino ai ke he tau tagata oti kua mukamuka lahi e fufuta foou ke totou mo e maama. He vala tala ka mui mai, to fakaako fakalaulahi a tautolu ke he liliuaga fakafoou nei ne fakaliliu ke he falu vagahau foki.

^ para. 5 Ia Esera 4:8; 7:12; Ieremia 10:11; mo e Tanielu 2:4 ne tohia fakamua ke he vagahau Aramaika.

^ para. 6 Ko e Septuagint kua kakano “Fitugofulu.” Ne tuga kua kamata e fakaliliuaga kavi ke he 300 tau ato fai Keriso ti oti ai he 150 e tau he mole. Aoga agaia e fakaliliuaga nei he vahā nei ha kua lagomatai ai e tau pulotu ke maama e tau kupu uka po ke tau kupu tohi katoa faka-Heperu.

^ para. 8 Falu ne logona hifo na tohia e Mataio e tohi haana faka-Heperu ti kua liga fakaliliu ni mogoia e Mataio ke he vagahau Heleni.