1, 2. Ko e ha ne fakatatai he Tohi Tapu e lotomatala ha tautolu ke vagahau ke he afi?

KE HE 1871, ne kamata e afi he uhovao i Wisconsin i United States. Ne holofa mafiti ai mo e vela katoa kavi ke ua e piliona akau. Ne 1,200 e tagata ne mamate. Molea atu ne mamate he afi ia ke he tau afi foki i United States. Tuga ko e tau lemu afi mai he tau tuleni ne fakatemole he uhovao ne kamata e afi makimaki. Fakamanatu he mena nei ki a tautolu e kupu Tohi Tapu: “Kitiala, ko e tau akau loga kua tugi he afi tote.” (Iakopo 3:5) Ko e ha ne talahau he tagata tohia Tohi Tapu ko Iakopo e mena nei?

² Fakamaama e ia: “Ko e alelo, ko e afi haia.” (Iakopo 3:6) “Ko e alelo” kua kakano ko e lotomatala ha tautolu ke vagahau. Ti tuga e afi, ko e mena ne talahau e tautolu ka fakatupu e tau hagahaga kelea loga. Ko e tau kupu ha tautolu kua ha ha ai e lauiaaga malolō ke he falu. Maeke foki he Tohi Tapu ke talahau ki a tautolu ko e mena kua talahau e tautolu ka tamai e moui po ke mate ki a lautolu. (Tau Fakatai 18:21) Ka e kakano kia e mena ia kua nakai lata ia tautolu ke talahau ha mena neke talahau e tautolu e mena hepe? Nakai pihia. To nakai taofi a tautolu he fakaaoga e afi neke vela. Ka e fakaeneene a tautolu ke he puhala kua fakaaoga ai e tautolu. Ma e fakatai, maeke  a tautolu ke fakaaoga e afi ke tunu e tau mena kai ha tautolu, ke fakamafana a tautolu, mo e ke moua e tautolu e maama. He puhala taha, ka fakaeneene a tautolu ke he puhala vagahau ha tautolu, maeke a tautolu ke fakaaoga e lotomatala nei ke fakaheke a Iehova mo e aoga ke he falu.​—Salamo 19:14.

3. Ko e heigoa e tau mena tolu ka lagomatai a tautolu ke fakamafana e falu ka vagahau a tautolu?

³ Ne foaki e Iehova ki a tautolu e lotomatala ke tala age ke he falu e mena ne manamanatu mo e logona hifo e tautolu, he tutala po ke vagahau matalima foki a tautolu. Ti maeke fēfē a tautolu ke fakaaoga e mena fakaalofa homo ue atu nei ke fakamafana e falu? (Totou Iakopo 3:9, 10.) Kua lata ia tautolu ke iloa e magaaho ke vagahau, mena ke talahau, mo e puhala ke talahau ai.

4. Ko e magaaho fe kua lata a tautolu ke fakanono?

⁴ Falu magaaho kua mitaki ke nakai vagahau. Pehē e Tohi Tapu kua ha ha ai e “vaha ke fakanono ai.” (Fakamatalaaga 3:7) Ma e fakatai, kua fakanono a tautolu he tutala e falu ke fakakite kua fakalilifu e tautolu a lautolu. (Iopu 6:24) Ti nakai tutala foki a tautolu hagaao ke he tau mena fakatagata ne kua nakai lata he falu tagata ke iloa. (Tau Fakatai 20:19) Ti ka fakaita he falu a tautolu, to pulotu a tautolu kaeke ke lali a tautolu ke fakatotoka mo e nakai talahau ha mena.​—Salamo 4:4.

5. Maeke fēfē a tautolu ke fakakite ki a Iehova kua loto fakaaue a tautolu ki a ia he foaki ki a tautolu e lotomatala ke vagahau?

⁵ Ka e ha ha i ai foki e tau magaaho ka mitaki ke talahau ai taha mena. (Fakamatalaaga 3:7) Ha ha i ai e magaaho ke fakaheke a Iehova, ke fakamafana e falu, ke fakakite e logonaaga ha tautolu, mo e tala age ke he falu e mena kua manako a tautolu. (Salamo 51:15) Ti ka fakaaoga e tautolu e lotomatala ha tautolu ke vagahau he puhala nei, kua fakakite e tautolu ki a Iehova kua loto fakaaue a tautolu ki a ia ma e mena fakaalofa nei kua foaki e ia ki a tautolu. Ka foaki mai he kapitiga e mena fakaalofa fulufuluola ki a tautolu, manako a tautolu ke fakaaoga ai ke he puhala mitaki lahi mahaki.

6. Ko e ha kua uho ke fifili e magaaho hako ke vagahau?

⁶ Ko e ha kua uho ke fifili e magaaho hako ke vagahau? Ia Fakatai 25:11 ne talahau: “Ko e tau kupu kua vagahau mo e lata ai kua tuga ne tau fua moli auro ia ke he tau kato ario kua lakuina.” Ko e tau fua moli auro kua fulufuluola, ka e mua atu e fulufuluola ka tuku i loto he kato ario. Ke he puhala pihia, liga ha ha ia tautolu taha mena mitaki ke talahau ke he taha tagata. Ka e ka fifili e tautolu e magaaho hako ke vagahau, maeke ia tautolu ke lagomatai fakalaulahi atu e tagata ia. Taute fēfē e tautolu e mena nei?

7, 8. Muitua fēfē he tau matakainaga ha tautolu i Sapanī e fakafifitakiaga ha Iesu?

⁷ Ka tutala a tautolu he magaaho hepe, to liga nakai maama po ke talia he tau tagata e tau mena kua talahau e tautolu. (Totou Tau Fakatai 15:23.) Ma e fakatai, ia Mati 2011 ne moumou he mafuike mo e peau kula e tau taone loga he faahi uta ha Sapanī. Molea 15,000 e tagata ne mamate. Pete he tokologa e Tau Fakamoli a Iehova ne mamate e tau magafaoa mo e tau kapitiga, ne manako a lautolu ke fakaaoga e Tohi Tapu ke lagomatai e falu ne haia he tuaga pihia. Ka e iloa e lautolu na tokologa he tau tagata ia ko e tau Puta ti tote e mena ne iloa hagaao ke he Tohi Tapu. He nakai tala age ki a lautolu he magaaho ia hagaao ke he liu tu mai, ne fakamafana he tau matakainaga a lautolu mo e fakamaama e kakano ne tupu e tau mena kelea ia ke he tau tagata mitaki.

⁸ Ne fifitaki he tau matakainaga ia a Iesu. Iloa e ia e magaaho ke fakanono, ka e iloa foki e ia e magaaho ke vagahau. (Ioane 18:33-37; 19:8-11)  Ti fakatali a ia ke he magaaho hako ke fakaako e falu a mena ke he tau tutaki haana. (Ioane 16:12) Ne fakatali e tau matakainaga i Sapanī ma e magaaho hako ke tala age ke he tau tagata hagaao ke he liu tu mai. Ua mo e hafa e tau he mole e peau kula, ne foaki e lautolu ke he tau tagata e tuleke Can the Dead Really Live Again? Tokologa ne uta e tuleke mo e mafanatia ke he mena ne totou e lautolu. Kua lata foki ia tautolu ke manamanatu ke he aga fakamotu mo e tau taofiaga he tau tagata he fonua ha tautolu ke maeke a tautolu ke moua e magaaho hako ke vagahau ki a lautolu.

9. Ko e heigoa falu tuaga kua lata ia tautolu ke fakatali ma e magaaho hako ke vagahau?

⁹ He tau tuaga fe foki kua lata ia tautolu ke fakatali ma e magaaho hako ke vagahau? Liga fai tagata ne talahau taha mena kua fakaita aki a tautolu. He nakai tali mafiti ti talahau taha mena goagoa, to pulotu ma tautolu ke fakamanou mo e manamanatu: ‘Kakano kia kua nakai totonu a ia? Kua lata mooli kia a au ke vagahau ki a ia hagaao ke he mena ne talahau e ia?’ Liga mitaki lahi mahaki ke ua talahau ha mena. Kaeke ke fai kakano mitaki ke tutala ki a ia, kua lata ia tautolu ke fakatali ato totoka hifo a tautolu. (Totou Tau Fakatai 15:28.) Po ke liga manako a tautolu ke fakamafana e tau tagata he magafaoa ha tautolu ne nakai ko e Tau Fakamoli ke iloa a Iehova. Kua lata ia tautolu ke fakauka, manamanatu fakamitaki ke he mena kua amanaki a tautolu ke talahau, mo e kumi e magaaho ne liga makai a lautolu ke fanogonogo.

10. (a) Ko e ha kua lata ia tautolu ke fifili fakamitaki e tau mena ne talahau e tautolu? (e) Ko e puhala vagahau fe kua lata ia tautolu ke kalo kehe?

¹⁰ Ko e mena kua talahau e tautolu ka taute e falu ke mitaki e logonaaga po ke maeke ke taute a lautolu ke muikau e kelea he logonaaga. (Totou Tau Fakatai 12:18.) Tokologa e tagata he lalolagi ha Satani ne fakaaoga e “tau kupu fakahogohogo” ne tuga e “kaufana” po ke “pelu” ha kua manako a lautolu ke fakamamahi mo e fakahogohogo manava e falu. (Salamo 64:3) Tokologa ne fakaako ke vagahau he puhala nei mai he tau kifaga mo e tau ata televisoni ne kitekite e lautolu. Ka e to nakai talahau he tau Kerisiano ha mena kua vale mo e nakai totonu, nakai ke he puhala vaiga foki. Mitaki e vaiga ti maeke ke fakafulufuluola e mena ne talahau e tautolu. Ka e nakai lata ia tautolu ke fakaaoga e vaiga fakahukia, he talahau taha mena ke fakamā po ke ekefakakelea foki e taha tagata ke fakafekī aki e falu. Poaki e Tohi Tapu ke he tau Kerisiano ke nakai fakaaoga e ‘tau kupu kelea.’ Talahau ai foki: “Aua neke hopo mai ha kupu kelea he tau gutu ha mutolu, ka ko e tau kupu mitaki ke ati hake ke he mena ke aoga ai, kia tupu ai e mitaki kia lautolu kua fanogonogo ki ai.”​—Efeso 4:29, 31.

11. Ko e heigoa ka lagomatai a tautolu ke fifili e tau kupu hako?

¹¹ Fakaako e Iesu “ko e loga he tau mena he loto ke vagahau mai ai e gutu.” (Mataio 12:34) Kakano ai ko e tau mena ne talahau e tautolu ka fakakite e puhala ne logona hifo mooli a tautolu. Ti ka fakaalofa a tautolu ke he tau tagata mo e manamanatu mooli hagaao ki a lautolu, to liga fifili e tautolu e tau kupu hako ke  talahau ki a lautolu. Ko e tau mena ke talahau e tautolu to atihake mo e fakamafana.

12. Ko e heigoa foki e mena ka lagomatai a tautolu ke fifili e tau kupu hako?

¹² Kua lata ke eketaha ke kumi e tau kupu hako ke talahau. Pete ne pulotu e Patuiki ko Solomona, ne “manamanatu a ia; mo e kumi” ti ko e tau mena ne tohi e ia kua tonu mo e fiafia ke totou. (Fakamatalaaga 12:9, 10) Ko e heigoa ka lagomatai a tautolu ke iloa e mena ke talahau? Maeke a tautolu ke kumi ke he Tohi Tapu mo e tau tohi ha tautolu ke moua e tau puhala foou ke fakakite e tau manatu ha tautolu. Maeke a tautolu ke fakaako e kakano he tau talahauaga ne nakai maama e tautolu. Maeke foki a tautolu ke fakaako e fakafifitakiaga ha Iesu ke iloa e puhala ke vagahau ke lagomatai aki e falu. Iloa tonu e Iesu e mena ke talahau ha kua fakaako e Iehova a ia ke “fakamafana ke he kupu a ia ne matematekelea.” (Isaia 50:4) Uho foki ke manamanatu hagaao ke he puhala ka lauia e falu ha ko e tau kupu ha tautolu. (Iakopo 1:19) Maeke foki ia tautolu ke hūhū hifo: ‘Ka talahau e au e mena ē, to maama nakai he tagata e mena ne lali au ke tala age ki a ia? To fēfē e logonaaga haana?’

13. Ko e ha kua lata ia tautolu ke vagahau he puhala kua mukamuka ke maama?

¹³ Ne fakaaoga foki e tau leo he pū i Isaraela ke foaki e fakamailoga. Taha he tau leo ne kakano kua lata he tau tagata ke fakapotopoto auloa. Ko e leo kehe kua kakano kua lata e tau kautau ke totoko atu. Manamanatu la ke he mena ka tupu ka nakai logona mitaki he kautau e leo he pū! Kua fakatatai he Tohi Tapu e leo maaliali he pū ke he tau kupu kua mukamuka ke maama. Ka nakai fakamaama fakamahino e tautolu e tau manatu, liga fakagogoa po ke liga talitonu he tau tagata e taha mena kua nakai mooli. Pete he manako a tautolu ke fakakite fakamaali e tautolu a tautolu, kua lata ia tautolu ke fakaeneene ko e mena kua talahau e tautolu kua nakai hemu po ke nakai fakalilifu.​—Totou 1 Korinito 14:8, 9.

14. Ko e heigoa e fakafifitakiaga ne fakakite kua vagahau a Iesu he puhala ne mukamuka ke maama?

¹⁴ Ko e fakafifitakiaga mitaki lahi mahaki ia Mataio veveheaga 5 ke he 7 he puhala ne fifili e Iesu e tau kupu ne mukamuka ke maama. He lauga haana, ne nakai lali a ia ke nava e tau tagata ha ko e fakaaoga he tau kupu uka po ke nakai aoga. Ti nakai talahau e ia e tau mena ka fakamamahi aki e falu. Fakaako e Iesu e tau mena uho lahi ne hokulo e kakano, ka ko e tau mena ne talahau e ia kua mukamuka ke maama. Ma e fakatai, ne manako a Iesu ke fakamafana e tau tutaki haana ke nakai lata ke tupetupe ke he tau mena ke kai a lautolu he tau aho takitaha. Ti fakamaama e ia na fagai tumau e Iehova e tau manu lele. Ti hūhū a ia ki a lautolu: “Ka e nakai kia ko e mena mua ha mutolu a mitaki kia lautolu.” (Mataio 6:26) Ha ko e tau kupu mukamuka ia, ne lagomatai e Iesu a lautolu ke maama e fakaakoaga aoga mo e ke logona hifo e fakamalolōaga.

15. Ko e ha kua lata a tautolu ke vagahau he puhala totonu?

¹⁵ Ko e puhala tutala ha tautolu ke he falu kua uho foki ke he mena ka talahau e tautolu. Ne fiafia e tau tagata ke fanogonogo ki a Iesu ha kua vagahau a ia he puhala “fakaalofa,” po ke totonu. (Luka 4:22) Ka tutala a tautolu he puhala totonu, liga to fiafia e tau tagata ke fanogonogo ki a tautolu ti talia e mena ne talahau e tautolu. (Tau Fakatai 25:15) To maeke a tautolu ke vagahau ke he falu he puhala totonu ka fakalilifu e tautolu a lautolu mo e manamanatu ke he tau logonaaga ha lautolu. Ko e mena anei ne taute e Iesu. Ma e fakatai, he kitia e ia e moto tagata ne eketaha ke fanogonogo  ki a ia, ne fiafia lahi a ia ke fai magaaho mo lautolu ti fakaako ki a lautolu. (Mareko 6:34) Ti pete foki he amuamu he tau tagata a Iesu, ne nakai amuamu a ia ki a lautolu he taui atu.​—1 Peteru 2:23.

16, 17. (a) Ka tutala a tautolu ke he ha tautolu a magafaoa mo e tau kapitiga, maeke fēfē a tautolu ke fifitaki a Iesu? (Kikite fakatino he kamataaga.) (e) Lahi fēfē e mitaki ne taute he taha matua fifine he vagahau he puhala totonu?

¹⁶ Pete he fakaalofa a tautolu ke he ha tautolu a magafaoa mo e tau kapitiga, liga vagahau e tautolu e tau mena nakai totonu ki a lautolu ha kua iloa mitaki e tautolu a lautolu. Liga manamanatu a tautolu kua nakai lata ia tautolu ke fakaeneene ke he puhala tutala ha tautolu ki a lautolu. Ka e totonu tumau a Iesu ka vagahau a ia ke he tau kapitiga haana. He taufetoko e falu ha lautolu ko hai ne mua, ne fakatonu e ia a lautolu he puhala totonu ti fakaaoga e fakataiaga ke he tama tote ke lagomatai a lautolu ke hiki e tau manamanatuaga ha lautolu. (Mareko 9:33-37) Maeke e tau motua ke muitua ke he fakafifitakiaga ha Iesu he fakatonu e falu he puhala totonu.​—Kalatia 6:1.

¹⁷ Pihia foki ka talahau he taha e mena kua fakaita a tautolu, maeke ia tautolu ke taute e mena mitaki lahi he vagahau ai ke he puhala totonu. (Tau Fakatai 15:1) Ma e fakatai, ko e tama taane fuata mui he matua fifine nofo tokotaha ne taute e tau mena kelea ka e fakatupua ke fekafekau ki a Iehova. Ko e matakainaga fifine i loto he fakapotopotoaga ne momoko he matua fifine ia ti tala age ki ai: “Ko e kelea ha ia ha kua kaumahala a koe ke fakaako e tama.” Ne mataofi e matua fifine ke manamanatu ti tala age mogoia: “Mooli kua nakai mitaki e tau mena he mogo tonu nei, ka ko e fakaako ki a ia ko e matagahua taute tumau. Tutala ki a au he mole a Amaketo; to iloa mitaki mogoia e taua.” Ha kua fakatotoka mo e totonu e matua fifine, ne matutaki a laua ke eke mo tau kapitiga. Ti logona foki he tama taane e mena ne talahau he matua fifine haana ti mailoga kua talitonu agaia e matua fifine na maeke a ia ke hiki. Ti nakai liu a ia fano mo e tau kapitiga kelea, papatiso ai, mo e fekafekau he Peteli he mogo fakamui. He tutala a tautolu ke he ha tautolu a tau matakainaga, tau magafaoa, po ke tau tagata ne nakai iloa e tautolu, kua lata tumau e tau kupu ha tautolu ke “fakaalofa, kia fakamasima ke he masima.”​—Kolose 4:6.

18. Maeke fēfē a tautolu ke muitua ke he fakafifitakiaga ha Iesu he puhala vagahau ha tautolu?

¹⁸ Ko e lotomatala ke tala age ke he falu e mena ne manatu mo e logona hifo e tautolu ko e mena fakaalofa homo ue atu mooli mai ia Iehova. Ka muitua e tautolu e fakafifitakiaga ha Iesu, to fifili e tautolu e magaaho hako ke vagahau, to fakaeneene a tautolu ke he tau mena ka talahau e tautolu, mo e to lali tumau a tautolu ke mahani totonu. Kia fakaaoga e tautolu e tau kupu ha tautolu ke fakamafana aki e falu mo e fakafiafia a Iehova.