Skip to content

Skip to table of contents

Fifitaki e Tua ha Lautolu

“Ko e Mena ke Fano a Koe ki Ai, To Fano Ai Ni Au”

“Ko e Mena ke Fano a Koe ki Ai, To Fano Ai Ni Au”

NE FAKATAUŌ a Ruta mo Naumi he puhalatū ne ha ha he fonua tokoluga mo e havili lahi ha Moapi. Ko laua ni mogonei, ua e tagata he fonua ­laulahi mahaki. Manamanatu la ki a Ruta ne mailoga kua teitei pouli ai, ti ono a ia ke he matua fugavai haana mo e manamanatu kua hoko kia e magaaho ke kumi e matakavi ke ­okioki ai he pō. Ne fakahelehele lahi e ia a Naumi ti kua eketaha a ia ke leveki a Naumi.

Ne igatia a laua mo e maanu lahi mahaki. Kua leva tuai e takape ha Naumi he mogonei, ka kua maanu a ia he mauku foou laia​—ko e mamate he tau fanau taane haana, ko Kiliona mo Mahalona. Kua maanu foki a Ruta. Ko Mahalona e taane haana. Hane o atu a ia mo Naumi ke he taha e matakavi, ko e taone ko Petelehema i Isaraela. Ka kua kehekehe foki e tau fenoga ha laua. Ko e fano a Naumi ki kaina. Ne nakai iloa e Ruta e mena kua fano a ia ki ai, ne kua toka e magafaoa haana, motu haana, mo e tau aga fakamotu​—putoia foki e tau atua​—ki tua haana.​—Ruta 1:3-6.

Ko e heigoa ka omoomoi e fifine fuata ke taute e hikiaga lahi pihia? To moua fēfē e Ruta e malolō ke liu atihake e moui ma haana mo e leveki a Naumi? He iloa e tau tali, to moua e tautolu loga e tau mena ke fifitaki mai he tua ha Ruta ko e fifine Moapi. Fakamua, o mai la ke kitia ko e hoko mai fēfē e tau fifine tokoua ia ke he hala loa ki Petelehema.

Ko e Magafaoa ne Fakamavehevehe he Mena Fakalutukia

Ne tupu hake a Ruta i Moapi, ko e motu tote he faahi uta he Tahi Mate. Ha ha he magamotu e tau matakavi tokoluga, ne tutū vahavaha e tau akau ne vevehe he tau pahua hokulo. Ko e “motu ko Moapi” ko e fonua talumelie mooli, pete foki ka tō e hoge ki Isaraela. Ko e kakano haia ati feleveia fakamua ai a Ruta mo Mahalona mo e magafaoa haana.​—Ruta 1:1.

Ko e hoge ne tō ki Isaraela ati mauokafua ai e taane ha Naumi ko Elimeleka kua latatonu ni a ia ke hiki atu e hoana mo e tau tama taane tokoua haana mai he kaina ha lautolu mo e nonofo ko e tau tagata kehe i Moapi. Ko e hikiaga ia ne liga paleko ke he tua he tau tagata takitokotaha he magafaoa, ha kua lata ni e tau Isaraela ke tapuaki tumau he matakavi tapu ne kotofa e Iehova. (Teutaronome 16:16, 17) Ne maeke a Naumi ke fakatumau e tua haana. Ka e maanu lahi a ia he magaaho ne mate e taane haana.​—Ruta 1:2, 3.

Ne liga liu foki a ia mamahi he magaaho fakamui he faihoana e tau tama taane haana ke he tau fifine Moapi. (Ruta 1:4) Ne iloa e Naumi na fakamakamaka e tupuna ko Aperahamo he motu haana, ke moua e hoana ma e tama taane haana ko Isaako, mai ni he tau magafaoa haana ne tapuaki ki a Iehova. (Kenese 24:3, 4) Mogo fakamui, ne hataki he Fakatufono faka-Mose e tau Isaraela ke nakai fakaatā e tau tama taane mo e tau tama fifine ha lautolu ke mau mo e tau tagata motu kehe, he matakutaku neke takitaki atu e tau tagata he Atua ke tapuaki tupua.​—Teutaronome 7:3, 4. *

Pete ia ne faihoana ai a Mahalona mo Kiliona ke he tau fifine Moapi. Kaeke tupetupe po ke hogohogo manava a Naumi, ne maaliali ai kua eketaha a ia ke fakakite e totonu mo e fakaalofa mooli ke he tau figona haana ko Ruta mo Orepa. Liga amanaki a ia to hoko ke he taha aho ti o mai foki a laua ke tapuaki ki a Iehova tuga a ia. Pete ia, ne fakaalofa hofihofi tokoua a Ruta mo Orepa ki a Naumi. Ko e fakafetuiaga mitaki ha lautolu ne lagomatai a lautolu he magaaho ne tupu fakalutukia e matematekelea. Ne nakai la fai fanau e tau fifine fuata ia, ka kua takape tuai a laua.​—Ruta 1:5.

Lagomatai kia he feakiaga fakalotu ha Ruta a ia ke lata mo e matematekelea pihia? Kua liga nakai pihia. Na loga e tau atua he tau Moapi ne tapuaki ki ai, ne mahomo hake ia lautolu ia ko Kemosa. (Numera 21:29) Ne tuga kua lauia foki e lotu Moapi ke he favale mo e tau mena fakamatakutaku ne aga mau he tau magahala ia, putoia e poa he tau fanau. Ko e tau mena oti ha Ruta ne fakaako mai ia Mahalona po ko Naumi hagaao ke he fakaalofa mo e fakaalofa noa he Atua ha Isaraela ko Iehova, ne lauia mooli a ia ha kua kehe lahi mahaki. Ne pule a Iehova fakavē ke he fakaalofa ka e nakai he fakamatakutaku! (Teutaronome 6:5) Ha ko e lauiaaga he galo fakalutukia haana, ne liga fakatata lahi a Ruta ki a Naumi mo e fanogonogo fakamakai ke he patu fifine he tutala a ia hagaao ki a Iehova ko e Atua malolō ue atu, haana tau gahua homo ue atu, mo e puhala fakaalofa hofihofi noa ne fehagai a ia mo e tau tagata haana.

Ne fiafia lahi a Naumi ke iloa e tau tala mai he motu haana. He taha aho ne logona e ia, liga mai he tagata fakafua koloa, kua oti tuai e hoge ne tō ki Isaraela. Kua hagaaki atu tuai a Iehova ke he tau tagata haana. Kua liu foki a Petelehema fakamooli ke he higoa haana, ne kakano “Fale he Areto.” Ne fifili a Naumi ke liu ki kaina.​—Ruta 1:6.

Ko e heigoa ha Ruta mo Orepa ka taute? (Ruta 1:7) Ne kua tata lahi a laua ki a Naumi ha ko e matematekelea auloa ha lautolu. Tuga ko Ruta ne futiaki lahi ke he totonu mo e tua mauokafua ha Naumi ki a Iehova. Ne kamata e fenoga he tau fifine takape tokotolu ki Iuta.

Ko e tala ki a Ruta kua fakamanatu mai ki a tautolu ko e matematekelea mo e mate nukua lauia e tau tagata mitaki mo e mahani fakamooli ti pihia foki e tau tagata kelea. (Fakamatalaaga 9:2, 11) Kua fakakite mai foki ki a tautolu ka feleveia a tautolu mo e matematekelea lahi, kua pulotu ma tautolu ke kumi fakamafanaaga mo e lagomatai mai he falu​—mua atu ki a lautolu kua malu ai ia Iehova, ko e Atua ne tapuaki e Naumi.​—Tau Fakatai 17:17.

Ko e Fakaalofa Fakamooli ha Ruta

He mamao fakahaga e tau takape tokotolu he puhalatū, ne taha foki e mena fakatupetupe ne manamanatu a Naumi ki ai. Ne manamanatu a ia ke he tau fifine fuata tokoua he tapa haana mo e fakaalofa ha laua ne fakakite ki a ia mo e tau tama taane haana. Kua nakai fahia a ia he manamanatu ke lafi ke he ha laua a tau matematekelea mogonei. Kaeke kua toka e laua e motu ha laua ti o mai mo ia, ko e heigoa haana ka taute ma laua i Petelehema?

Fakahiku ai, ne vagahau a Naumi: “Kia o a mua ti liu atu takitaha ke he kaina he hana matua fifine; kia fakaalofa a Iehova kia mua, tuga ne fakaalofa a mua kia laua kua mamate, katoa foki mo au.” Ne tala age foki e ia e amanakiaga to fakamonuina e Iehova a laua aki e tau taane foou mo e tau momoui foou. “Kua figita atu e ia a laua,” he talahau he tala, “ti tagi fakaleolahi ai a lautolu.” Kua nakai uka ke kitia e kakano ne pipiki lahi a Ruta mo Orepa ke he fifine mahani totonu mo e nakai fulukovi nei. Ne fakamakamaka tokoua a laua: “[Nakai], to o atu ni a [maua] mo koe ke he motu hau.”​—Ruta 1:8-10.

Ka kua nakai mafai vave a Naumi. Ne fakamaama fakamalolō e ia kua tote maka e mena haana kua maeke ke taute ma laua i Isaraela, ha kua nakai fai taane a ia ke leveki a ia, nakai fai tama taane ke mau e laua, mo e kua nakai amanaki ke pihia. Ne fakakite e ia kua mamahi mooli e loto haana ha kua nakai maeke a ia ke leveki a laua.​—Ruta 1:11-13.

Ki a Orepa, ne mailoga e ia kua mooli e tau kupu ha Naumi. Ko e magafaoa haana haia i Moapi, ko e matua fifine, mo e kaina hane fakatali mai ki a ia. Ne tuga kua aoga mooli ke nofo hifo i Moapi. Mo e loto momoko, ne figita e ia a Naumi he mavehe ti fano.​—Ruta 1:14.

Ka e kua a Ruta? Ne hagaao foki e tau kupu ha Naumi ki a ia. Ka e totou e tautolu: “Ka e pipiki atu a Ruta kia ia.” Liga kua liu a Naumi matutaki ke fano he puhalatū ka e mailoga kua mui age a Ruta ki a ia. Ne peehi malolō e ia: “Kitiala, kua liu e maa hau ke he hana motu, mo e hana tau atua, ati mui atu a koe ke he maa hau.” (Ruta 1:15) Ne fakakite he tau kupu ha Naumi e vala tala aoga lahi ke he tagata totou. Kua liu atu a Orepa nakai ni ke he tau tagata haana ka e pihia foki ke he “hana tau atua.” Kua talia ni a ia ke fakatumau ko e tagata tapuaki ki a Kemosa mo e falu atua fakavai. Pihia kia e logonaaga ha Ruta?

He fakafehagai a ia mo Naumi he puhala ogoogonoa ia, kua moolioli mo e mahino e loto ha Ruta. Ne pukeina ai he fakaalofa ki a Naumi​—mo e Atua ne fekafekau a Naumi ki ai. Ati vagahau a ia: “Aua neke ole mai a koe kia au ke toka a koe, ke ua mui atu au kia koe; ha ko e mena ke fano a koe ki ai, to fano ai ni au, ko e mena ke nofo ai a koe to nofo ai au, to eke e motu hau mo motu haku, to eke e Atua hau mo Atua haku; Ko e mena ke mate ai a koe, to mate ai au, ti tanu ai au ke he mena ia; kia eke pihia e Iehova kia au, mo e lafilafi e ia ki ai, kaeke ke vevehe kehe a taua mo koe ato vevehe he mate.”​—Ruta 1:16, 17.

Kua ofoofogia lahi e tau kupu ha Ruta​—mua atu ha kua taogo agaia ai ke he kavi 30 e senetenari he mole e mate haana. Ne fakakite katoatoa ai e aga uho lahi ko e fakaalofa fakamooli. Ko e fakaalofa ne logona hifo e Ruta kua malolō lahi mo e moolioli ti manako a ia ke pipiki ki a Naumi ke he ha mena ka fano a ia ki ai. Ko e mate ni ka vevehe kehe a laua. To eke e tau tagata ha Naumi mo tau tagata haana, kua mauokafua a Ruta ke toka hifo e tau mena oti ne iloa e ia i Moapi​—pihia foki mo e tau atua Moapi. He nakai tuga a Orepa, ne maeke a Ruta ke talahau mo e loto katoatoa kua manako a ia ke he Atua ha Naumi, ko Iehova, ke eke foki mo Atua haana. *

Ti kua matutaki e fenoga ha laua, tokoua ni a laua mogonei he puhalatū ki Petelehema. Ke he taha fuafuaaga, ne liga loa e fenoga ke he taha e faahi tapu. Kua mooli ai, ne maeke ia laua ke fefakamafanaaki he fakatauō he fehagai mo e maanu.

Tokologa lahi e tagata ne maanu he lalolagi nei. He magahala ha tautolu, ne fakahigoa he Tohi Tapu ko e “tau aho uka,” kua fehagai a tautolu mo e tau vahega matematekelea oti ti pihia foki mo e maanu. (2 Timoteo 3:1) Ti ko e aga ha Ruta ne iloa e tautolu kua mua atu e aoga lahi. Ko e fakaalofa fakamooli​—ko e vahega he fakaalofa nukua tapiki mau ke he foliaga ia mo e nakai toka ai​—ko e lagomatai malolō lahi a ia he lalolagi nei nukua pouligia. Kua lata ia tautolu ke moua ai i loto he fakamauaga, lata ia tautolu ke moua ai he tau fakafetuiaga magafaoa, lata ia tautolu ke moua ai ko e tau kapitiga, lata ia tautolu ke moua ai i loto he fakapotopotoaga Kerisiano. He feaki e tautolu e fakaalofa pihia, kua muitua e tautolu e fakafifitakiaga mitaki lahi ha Ruta.

Ruta mo Naumi i Petelehema

Ko e taha mena ke talahau e tau kupu fakaalofa fakamooli; ka ko e taha mena foki ke fakakite e aga ia ke he tau gahua. Kua ha ha ia Ruta e tuaga ke fakakite e fakaalofa fakamooli haana ki a Naumi ti pihia foki ke he Atua kua fifili e ia ke eke ma haana, ko Iehova.

Fakahiku ai ne hohoko e tau fifine tokoua ki Petelehema, ko e maaga ne kavi 10 e kilomita ke he faahi toga ha Ierusalema. Ko Naumi mo e magafaoa haana ne liga tū tokoluga he taone tote ia, ha ko e matakavi katoa kua hohā he tala kua liu mai tuai a Naumi. Ko e tau fifine i ai ne onoono ki a ia mo e pehē: “Ko Naumi kia hanai?” Maaliali ai, ko e magaaho ne nofo a ia i Moapi ne hiki lahi a ia; kua kitia ke he fōliga mo e mahani haana kua leva e moui uka mo e maanu.​—Ruta 1:19.

Ne fakakite e Naumi ke he tau fifine ia he magafaoa mo e tau katofia he tau tau kua mole ne kua kona e moui haana ki a ia. Ne manatu foki a ia kua lata e higoa haana ke hiki mai he Naumi, ne kakano “Haaku Fulufuluola” ke he Mara, ne kakano “Kona Lahi.” Fakaalofa ha a ­Naumi! Tuga a Iopu ne fakamua ia ia, ne talitonu a Naumi ko Iehova ko e Atua ne fakatupu e tau mena vihi haana.​—Ruta 1:20, 21; Iopu 2:10; 13:24-26.

He mahani fakahaga e tau fifine tokoua ke he moui i Petelehema, ne kamata a Ruta ke manamanatu ke he puhala mitaki ke leveki aki a ia mo Naumi. Ne iloa e ia ko e Fakatufono ne foaki age e Iehova ke he tau tagata haana i Isaraela kua putoia e foakiaga fakaalofa ke he tau tagata nonofogati. Ne fakaatā a lautolu ke o atu ke he tau fonua he magahala he heleheleaga mo e mumui atu ke he tagata gahua helehele, he okooko e tau mena ne toe hifo mo e ne tutupu he tau kalakala he tau fonua. *​—Levitika 19:9, 10; Teutaronome 24:19-21.

Ko e magahala a ia he heleheleaga karite, liga ko Aperila ke he kalena foou ha tautolu, ti fano a Ruta ke he tau fonua ke kumi taha tagata ke fakaatā a ia ke gahua i lalo hifo he foakiaga ma e tau tagata okooko mena. Ne moua e ia e tau fonua he tagata ne higoa ko Poasa, ko e leveki fonua muhukoloa mo e ko e magafaoa he taane ha Naumi ne kua mate, ko Elimeleka. Pete kua tonuhia a ia mai he Fakatufono ke okooko mena, ne nakai fakateaga ai e ia; ne ole a ia ke he tagata taane fuata ne leveki e tau tagata gahua helehele ma e fakaatāaga ke gahua. Ne fakaatā ai e ia, ti kamata agataha a Ruta ke gahua.​—Ruta 1:22–2:3, 7.

Manamanatu la ki a Ruta he mui i tua he tau tagata gahua helehele. He hele e lautolu e tau karite aki e tau pelu maka, ne tukutuku hifo a ia ke oko e tau mena ne mokulu po ke toe hifo ia lautolu, fakaputuputu ai e tau kakau ke he tau pega, ti uta ke he matakavi ke maeke ia ia ke haha mai e tau fua saito he mogo fakamui. Ko e gahua fakatuai, mategūgū, ti au atu e uka he tokoluga fakahaga e laā he magaaho pogipogi. Ka kua eketaha ni a Ruta ki ai, ko e tū ni ke tatafi e kavakava mai he matalē haana mo e kai e kai laā mukamuka i loto he “fale”​—iga ko e fale ne taute ke fakamalu ai e tau tagata gahua.

Ne liga nakai manako po ke amanaki a Ruta ke mailoga he taha tagata a ia​—ka kua fai ne mailoga a ia. Ne kitia e Poasa a ia ti hūhū ke he fuata leveki ko hai e fifine ia. Ko e tagata ofoofogia he tua, ko Poasa ne fakafeleveia atu ke he tau tagata gahua haana​—falu ia lautolu ne liga gahua ma e aho ia ni po ke tau tagata motu kehe​—mo e tau kupu: “Kia ha ha ia mutolu a Iehova!” Ti tali atu pihia foki a lautolu. Ko e tagata motua nei ne manamanatu fakaagaaga ne fiafia fakamatua taane ki a Ruta.​—Ruta 2:4-7.

He ui a ia ko e “tama fifine,” ne tomatoma a Poasa ki a Ruta ke hau tumau ke he tau fonua haana ke okooko mena mo e nofo tata ke he tau fekafekau fifine fuata he faoa haana ke ua fakalavelave he ha tagata taane ne gahua ai. Ne matakite a Poasa kua fai mena a Ruta ke kai he mogo kai laā. Mua atu ai, ne eketaha a ia ke nava mo e fakamalolō ki a Ruta. Ke he puhala fe?​—Ruta 2:8, 9, 14.

He hūhū a Ruta ki a Poasa ko e heigoa haana ko e tagata motu kehe ne taute ke totonu pihia a Poasa ki a ia, ne tali a Poasa kua logona e ia e tau mena oti ne taute e ia ke he matua fugavai haana ko Naumi. Ne liga navanava age a Naumi ke he tau fifine i Petelehema hagaao ke he fakahele haana ko Ruta, ti logona foki e Poasa. Ne iloa foki e ia kua hiki a Ruta ke tapuaki ki a Iehova, ha kua pehē a ia: “Kia taui e Iehova hau a gahua, kia tuku atu kia koe e palepale lahi mai ia Iehova ko e Atua a Isaraela kua hau ai a koe ke malu ai ki lalo hana tau tapakau.”​—Ruta 2:12.

Kua fakamalolō mooli he tau kupu ia a Ruta! Ne kua fifili ai a ia ke hū he maluaga he tau tapakau ha Iehova ko e Atua, tuga e punua manu lele ne nofo haohao mitaki he puipuiaga he tapa he matua. Ne fakaaue a ia ki a Poasa he vagahau mafanatia ki a ia. Ati gahua ai a ia ti hoko ke he mogo afiafi.​—Ruta 2:13, 17.

He fakagahuahua e tua ha Ruta ko e fakafifitakiaga mooli a ia ma tautolu oti he vahā nei hane taufetului he tau magaaho vihi fakatupe nei. Ne nakai manatu a ia kua lata e falu ke foaki ha mena ma haana, ti kua loto fakaaue a ia ma e tau mena oti ne foaki age ki a ia. Ne nakai mā a ia ke gahua loa mo e gahua malolō ke leveki aki a ia ne fakahelehele e ia, pete ko e gahua tokolalo a ia. Ne talia fiafia e ia mo e fakagahua e tau tomatomaaga pulotu hagaao ke he gahua haohao mitaki mo e lafiaga mitaki. Ka e mua atu, ne nakai galo e ia e huaga mooli haana​—ko e Matua puipui mitaki haana ko Iehova ko e Atua.

Ka fakakite e tautolu e fakaalofa fakamooli tuga ne taute e Ruta mo e muitua e fakafifitakiaga haana he mahani fakatokolalo, makutu he gahua, mo e loto fakaaue, to eke foki e tua ha tautolu mo fakafifitakiaga mitaki lahi ma e falu.

[Matahui Tala]

^ para. 22 Kua aoga ke mailoga ne nakai fakaaoga hokoia ni e Ruta e matahigoa “ko e Atua” tuga e tokologa he tau tagata kehe; ka kua fakaaoga foki e ia e higoa mooli he Atua, ko Iehova. Ne talahau he The Interpreter’s Bible: “Ne fakakite fakamahino he tagata tohia ko e tagata kehe nei ko e tutaki he Atua mooli.”

^ para. 29 Ko e fakatufono ofoofoia a ia, ne nakai iloa e Ruta ha mena pihia he motu haana. He vahā i tuai he Loto Uho he Faahi Uta, ne taute fakakelea e tau takape. Taha e tohi ne talahau: “He mole e mate he taane haana, ne fa mahani e takape ke falanaki ke he tau tama taane haana ma e lalagoaga; ka nakai fai tama taane a ia, liga fakafua e ia a ia ke fakatupa, fuluhi ke mahani fakataka, po ke mate.”

[Puha he lau 22]

Tala Kū ne kua Uho Lahi

Kua fakamaama ai ko e tohi a Ruta ko e makauho tote, ko e tala kū ne kua uho lahi. Kua mooli, nakai hokulo po ke laulahi e tohi nei tuga e tohi he Tau Fakafili, ne hau fakamua ai ti fakakite e magaaho ne tutupu e tau mena he tohi a Ruta. (Ruta 1:​1) Maaliali ai ko e tau tohi ua nei ne tohia ai he perofeta ko Samuela. Ka e he totou a koe ke he Tohi Tapu, to liga talia e koe ko e tohi ha Ruta kua fuluola mooli e tokaaga i loto he fakamauaga he Tohi Tapu. He oti e totou hagaao ke he tau latau, tau fofōaga, mo e tau taui atu ne fakamau he tohi he Tau Fakafili, ti hoko mogoia a koe ke he tohi tote nei ne fakamanatu ki a tautolu ko e mena nakai galo ia Iehova e tau tagata mafola hane taufetului mo e tau lekua he tau aho takitaha. Ko e tala mukamuka nei ke he magafaoa kua foaki mai e tau fakaakoaga uho hagaao ke he fakaalofa, tau matematekelea, tua, mo e mahani fakamooli ka aoga ki a tautolu oti.

[Fakatino he lau 20]

Ne pulotu a Ruta ke fakatata ki a Naumi he magahala maanu mo e matematekelea

[Fakatino he lau 20, 21]

“To eke e motu hau mo motu haku, to eke e Atua hau mo Atua haku”

[Fakatino he lau 23]

Ne makai a Ruta ke taute e gahua lahi mo e tokolalo ke leveki a ia mo Naumi