NE FAKAKIA mai a Raava he fakamaama haana he hake mai e laā ke he takatakai i Ieriko. Kua fakapotopoto mai e kautau ke totoko​​—ko e tau kau ha Isaraela. He kamata a lautolu ke takai he maaga, ne hake e efu ia lautolu ti liu e leo lahi he tau pū taogo foki.

Ko e kaina ha Raava a Ieriko; ti iloa e ia e tau puhalatū, tau fale, tau makete apiapi mo e tau fale koloa. Ne iloa mitaki foki e ia e tau tagata i ai. Liga mailoga e ia kua lahi fakahaga e matakutaku he tau tagata he mole e tau aho mo e matutaki a Isaraela he gahua matakehe nei​​​—ko e takai viko he maaga he lagataha he aho. He taogo e tau pū ha lautolu he tau hala mo e tau makete ha Ieriko, ne nakai matakutaku mo e fakaagitau a Raava tuga e tau tagata haana.

Ne onoono a Raava he kamata tuai e kau ke takai viko he aho nei ke fituaki. He vahaloto he tau kautau Isaraela, ne kitia e ia e tau ekepoa ha lautolu ne uulo e tau pū mo e fua e puha fakatapu ne fakamailoga kua ha ha ai mo lautolu a Iehova ko e Atua ha lautolu. Liga manamanatu a tautolu ke he lima ha Raava ne fakalago he toua filo kula ne tautau hifo he fakamaama haana, ne kitia mai he kaupā lahi ha Ieriko. Ne fakamanatu he toua ia ki a Raava e amaamanakiaga to fakahao a ia mo e magafaoa haana ka moumou e maaga. Ko e tagata afokau kia a Raava? Nakai pihia he kitia e Iehova; kitia e Ia ko Raava ko e fifine ne lahi e tua. Liliu la a tautolu ke he kamataaga he tala ki a Raava ke kitia ko e heigoa ha tautolu ka ako mai ia ia.

Ko Raava ko e fifine fakataka. Ne ofo lahi e falu tagata ne kumikumi ke he Tohi Tapu he vahā kua mole ti pehē a lautolu ko Raava ko e fifine fakamea fale. Ka kua maaliali e Tohi Tapu ti nakai fufū ha tala mooli. (Iosua 2:1; Heperu 11:31; Iakopo 2:25) Ke he tau Kanana, ko e gahua ha Raava kua liga nakai kelea lahi. Ka kua nakai utakehe katoa he aga fakamotu e loto manamanatu, ko e logonaaga ke he mena hako mo e hepe ne kua foaki mai e Iehova ki a tautolu oti. (Roma 2:14, 15) Liga mailoga lahi e Raava kua fakamā e puhala moui haana. Liga tokologa he vahā nei ne moui pihia ne kua logona hifo kua līlī a ia, nakai fai puhala foki ke leveki aki e magafaoa haana.

Nakai fakauaua ai kua manako a Raava ke he moui mitaki. Kua lahi e favale mo e mahani kelea muitui e motu haana, putoia e mahani tiki mo e mahani manu. (Levitika 18:3, 6, 21-24) Ko e mahani kelea muitui pihia ne holofa lahi ke he motu ha ko e lotu. Ne fakaohooho he tau faituga e aga fakataka, ti ko e tapuaki ke he tau atua fakatemoni tuga a Paala mo Moloka kua putoia e tugi moui e tau tama he fatapoa.

Ne kitia e Iehova e tau mena ne tutupu i Kanana. Ti ha kua loga e tau gahua kelea muitui he tau Kanana, ne pehē a Iehova: Kua “kelea ai foki e motu; ti taui atu ai e au e tau mahani hepehepe ha i ai; ti fakalua atu ai he motu a lautolu kua nonofo ai.” (Levitika 18:25) Ko e heigoa ne putoia he “taui atu ai e au e tau mahani hepehepe”? Ne age ai ki a Isaraela e maveheaga tapu nei: “To vega fakagahoa mo e fakagahoa fakamatafeiga e Iehova hau a Atua  e tau motu ia mai mua hau.” (Teutaronome 7:22) He tau senetenari fakamua atu, ne mavehe a Iehova ke foaki age e motu ke he magafaoa ha Aperahamo, ti ko e “Atua kua nakai maeke ke pikopiko.”​​​—Tito 1:2; Kenese 12:7.

Ne poaki foki e Iehova to fakaotioti katoatoa e falu motu mai he fuga kelekele. (Teutaronome 7:1, 2) Ko ia ne tututonu ko e “[F]akafili he lalolagi oti,” ne totou oti e ia e tau loto mo e iloa e muitui he ha lautolu a tau mahani kelea mo e kolokolovao. (Kenese 18:25; 1 Nofoaga he Tau Patuiki 28:9) Fēfē la a Raava he nofo he motu kelea ia? Kua manamanatu ni a tautolu ke he logonaaga haana he logona e ia e tau tala hagaao ki a Isaraela. Ne iloa e ia ko e Atua ha Isaraela kua takitaki haana tau tagata​​—ko e motu he tau tupa​​—ke kautū mai he tau kautau ha Aikupito, ko e kautau malolō lahi he lalolagi he magahala ia. Ti ko e magaaho nei kua amanaki a Isaraela ke tau atu ki Ieriko! Pete ia, ko e tau tagata he motu ia kua fakatumau ni ke he ha lautolu a tau mahani kelea muitui. Ti kitia ai e tautolu e mena ne talahau he Tohi Tapu ke he tau tagata Kanana ha Raava ko e “tau tagata faliuliu.”​​​—Heperu 11:31.

Ne kehe a Raava. He tau tau kua mole, liga manamanatu a ia ke he tau tala ne logona e ia hagaao ki a Isaraela mo e ha lautolu a Atua, ko Iehova. Kua kehe lahi a Ia nakai tuga e tau atua he tau Kanana! Ko e Atua nei ne tau ma e haana tau tagata ka e nakai fakamamahi a lautolu, ne fakatokoluga e tau mahani he haana tau tagata tapuaki ka e nakai fakakelea a lautolu. Ko e Atua nei kua uho e onoonoaga ke he tau fifine, nakai ma e mahani fakataane mo e fifine ni ke fakatau, fakafua, mo e ekefakakelea he tapuakiaga fakalialia. Magaaho ne iloa e Raava kua heapi e tau Isaraela he taha faahi i Ioritana, he amanaki ke totoko, ne liga kua fakalolelole a ia ha ko e mena ka tupu ke he haana tau tagata. Mailoga nakai e Iehova a Raava mo e tokiofa e tau mena mitaki ne ha ha ia ia?

He vahā nei, tokologa e tau tagata ne tuga a Raava. Ne logona hifo kua līlī mo e pehia a lautolu he puhala moui ne nakai lilifu mo e fiafia; ne logona hifo e lautolu kua nakai mailoga e taha a lautolu mo e fakateaga. Kua mafanatia he iloa e tuaga ha Raava ha kua mailoga he Atua a tautolu oti. Pete he fakateaga e tau logonaaga ha tautolu, “nakai ni mamao a ia mo tautolu takitokotaha.” (Gahua 17:27) Kua tata mai a ia ti mautali mo e fiafia ke foaki mai e amaamanakiaga ke he tau tagata oti ne tua ki a ia. Taute pihia nakai e Raava?

Hoko ke he taha aho ato takai viko e tau Isaraela i Ieriko, tokoua e tagata toko ne tutū atu ke he gutuhala ha Raava. Ne lali e tau tagata tokoua nei ke o atu fakagalo, ka kua matakutaku e maaga ti tokologa ne mataala neke fai tagata toko mai he tau Isaraela. Liga matila e mata ha Raava he mailoga mafiti e tau tagata nei. Pete kua fa mahani e tau tagata taane motu kehe ke o mai ke he gutuhala haana, ko e tau tagata taane nei kua manako ni ke he taha mena ke nonofo ai​​​—nakai ma e tau gahua he fifine fakataka.

Ko e tau tagata taane tokoua nei ko e tau toko mai he heagaapi ha Isaraela. Ko e takitaki ha lautolu ko Iosua ne fakafano atu a laua ke fakakia e tau mena  ne malolō mo e lolelole ai a Ieriko. Ko e maaga fakamua anei ha Kanana ka fofō e Isaraela mo e liga ko e maaga a ia ne mua e malolō. Ne manako a Iosua ke iloa e tuaga ka fehagai mo ia mo e tau tagata haana. Nakai noa ne fifili pauaki he tau tagata toko e fale ha Raava. Fa mahani ai ko e kaina he fifine fakataka ne liga mukamuka ke nakai mailoga e tau tagata kehe i ai. Liga amanaki foki e tau tagata toko ke iloa falu vala tala aoga mai he tau tala fakahanoa ka logona e laua.

Pehē e Tohi Tapu ne “talia e ia e tau fekau.” (Iakopo 2:25) Ne uta e ia a laua ke he kaina haana, ti pete foki ka fakauaua a ia ki a laua mo e fekau ha laua i ai, ne fekau e ia a laua ke nonofo. Liga amanaki a ia ke iloa atu foki hagaao ke he ha laua a Atua ko Iehova.

Ne amanaki ni ti hohoko mai e tau utafekau he patuiki ha Ieriko! Kua tu e ogo kua o mai e tau tagata toko ha Isaraela ke he fale ha Raava. Ko e heigoa ha Raava ka taute? Ka puipui e ia e tau tagata kehe tokoua nei, to fakahagahaga kelea kia e ia a ia mo e magafaoa katoa haana? To tamate kia he tau tagata Ieriko a lautolu oti ka fufū e ia e tau fī nei? He taha faahi, kua iloa mitaki e Raava ko hai e tau tagata taane nei. Ka e fitā e iloa e ia kua mua ue atu a Iehova ko e Atua ke he tau atua haana, ko e magaaho kia anei ma haana ke kau mo Iehova?

Ne tote e magaaho ha Raava ke manamanatu, ka kua lotomatala a ia mo e gahua fakamafiti. Ne fufū e ia e tau tagata toko he tau kakau lino ne folafola ke tavaki i luga he tua fale haana. Ti tutala a ia ke he tau utafekau he patuiki he pehē: “Ne o mai e tau tagata kia au, ka e nakai iloa e au po ke o mai i fe a laua; Kua hoko ke he magaaho ke pa ai e gutuhala; kua pouli tuai, ti o atu ai e tau tagata ia; nakai iloa e au po ke mena fe kua o ki ai e tau tagata, kia tutuli atu fakaave a mutolu kia laua, ko e mena moua atu ni e mutolu a laua.” (Iosua 2:4, 5) Manamanatu la ki a Raava ne onoono ke he tau fofoga he tau utafekau he patuiki. Manatu nakai a ia liga kitia kia e lautolu e hopoate haana?

Ne gahua e lagatau haana! Ne o atu fakamafiti e tau tagata he patuiki ke he puhala potake he vailele Ioritana. (Iosua 2:7) Ti liga fafagu fakaeneene a Raava he hao. He fakaaoga e lagatau mukamuka, ne takitaki hehē e ia e tau tagata fia kelipopo tagata ne nakai lata ke iloa e tala mooli mo e fakahao e tau fekafekau meā ha Iehova.

Ne liu fakaave atu a Raava ke he tua fale haana ke tala age ke he tau toko tokoua e mena ne taute e ia. Ne tala age foki e ia e vala tala aoga: Kua lolelole e tau loto he tau tagata he motu haana mo e matakutaku lahi ke he fī. Ko e vala tala aoga nei ne fiafia lahi ai e tau tagata toko. Kua matakutaku e tau tagata Kanana mahani kelea ha ko e malolō ha Iehova ko e Atua ha Isaraela! Ne tala age foki e Raava taha mena ne mua atu e aoga ki a tautolu. Pehē a ia: “Ko Iehova ko e ha mutolu a Atua, ko e Atua a ia he lagi i luga,  mo e lalolagi i lalo nai.” (Iosua 2:11) Ko e tau tala ne logona e ia hagaao ki a Iehova kua maeke ke iloa e ia e tau mena nei: Kua latatonu ni a ia ke falanaki ke he Atua ha Isaraela. Ne tua a ia ki a Iehova.

Ki a Raava, ne nakai fakauaua a ia to foaki e Iehova e kautūaga ke he tau tagata haana. Ti olelalo a ia ma e fakaalofa hofihofi noa, he ole ke fakahao a ia mo e magafaoa haana. Ne talia he tau tagata toko, ti poaki ke nakai talahau e mena galo ha laua mo e ke pipi e toua filo kula ke he fakamaama he fale haana he kaupā ke puipui he tau kautau a ia mo e magafaoa haana.​​—Iosua 2:12-14, 18.

Ne ako e tautolu e tala aoga mooli mai he tua ha Raava. Ne pehē e Tohi Tapu, “kua tupu mai e tua mai he ogo.” (Roma 10:17) Ne logona e ia e tau tala mooli hagaao ke he malolō mo e fakafili tonu ha Iehova ko e Atua, ti tua mo e falanaki a Raava ki a Ia. He vahā nei, kua mua atu he moua e tautolu e iloilo hagaao ki a Iehova. To eketaha nakai a tautolu ke iloa a ia mo e tua ki a ia he fakavē ke he tau mena ne fakaako e tautolu mai he haana Kupu ko e Tohi Tapu?

He mumuitua ke he tomatomaaga ha Raava, ne o hifo e tau tagata toko tokoua he toua ne tautau he fakamaama he kaupā haana ti o atu fakatekiteki mo e fakaeneene ke he tau mouga. Ne loga e tau ana he tau kaukau mouga ke he faahi tokelau a Ieriko ne maeke e tau toko ke fakamumuli ai ato haohao mitaki ke liliu ke he heagaapi ha Isaraela ke tala age e tala mitaki ne iloa e laua mai ia Raava.

Fakamui, ne matakutaku lahi e tau tagata Ieriko he iloa kua taofi fakamana e Iehova e Vailele Ioritana, ti o atu e tau Isaraela he hala toka mōmō ke he taha faahi. (Iosua 3:14-17) Ka e ki a Raava, ko e tala ia kua mauokafua lahi a ia ko e tua haana ki a Iehova kua hako ni.

Ti hoko ai ke he tau aho ne takai e tau Isaraela a Ieriko​​—ono e aho, lagataha e takai he aho. Kua hoko ai ke he aho ke fituaki, ne kehe ai. Tuga ne talahau he kamataaga he vala tala nei, ne kamata e takai he matafatafaata he aho ti he mole e takai he kautau e maaga lagataha, ne matutaki ai ke takai lagaloga i Ieriko. (Iosua 6:15) Ko e heigoa he tau Isaraela ne taute?

Fakahiku ai, he oti e takai ke laga fituaki he aho ke fituaki, ne tutū e tau kautau. Ne oti e uulo he tau pū. He mogo ia foki, ne nonoiki ai. Ne lahi mahaki e hopoate he maaga ia. He mogo ne moua e fakamailoga mai ia Iosua, ne kalaga fakaleo lahi laia e tau kautau ha Isaraela, ko e kalaga lahi mahaki. Manamanatu nakai e tau leoleo i luga he kaupā ha Ieriko kua matakehe lahi e tauaga nei, ko e kalaga lahi? Kaeke ke pihia, ne nakai manamanatu leva a lautolu. Ne kamata e kaupā lahi ke malolo hifo. Ne malulululu, maihiihi, mo e veli ai​​​—ti malolo ke he kelekele! He mole e efu, taha e vala he kaupā ne tu agaia. Ne tu agaia e fale ha Raava, ko e fakamailoga lahi he tua he fifine ia. Mailoga e tau logonaaga haana he mogo ne kitia e ia kua puipui e Iehova a ia! * Kua hao e haana magafaoa!​​​—Iosua 6:10, 16, 20, 21.

Ko e tau tagata ha Iehova ne fakalilifu pihia foki e tua ha Raava. He magaaho ne kitia e lautolu taha e fale ne tu hake fakapoupou he tau mena ne malona, ne iloa e lautolu kua fakalataha mooli a Iehova mo e fifine nei. Kua hao ai a Raava mo e haana magafaoa mai he momouaga ke he motu kelea muitui ia. He oti e tau, ne fakaatā a Raava ke nonofo tata ke he heagaapi ha Isaraela. Fai magaaho he mole, ne eke a Raava mo vala he tau tagata Iutaia. Ne fai taane a ia ki a Salemona. Ko e tama taane ha laua, ko Poasa, ne tupu hake ke eke mo tagata ne malolō lahi e tua. Ne mau a ia mo Ruta ko e fifine Moapi. * (Ruta 4:13, 22) Ko e Patuiki ko Tavita mo e magaaho fakamui ko e Mesia, ko Iesu Keriso, ne tupu mai he magafaoa talahaua ia.​​​—Iosua 6:22-25; Mataio 1:5, 6, 16.

Kua fakakite mai he tala ha Raava kua uho a tautolu oti ki a Iehova. Kitia e ia a tautolu oti, totou e tau loto ha tautolu, ti fiafia a ia he tua ha ha ia tautolu tuga ne omoi e loto ha Raava. Ne omoomoi he tua haana a ia ke gahuahua. Talahau mai he Tohi Tapu, ne “talahaua tututonu a ia ha ko e tau gahua.” (Iakopo 2:25) Kua pulotu mooli ma tautolu ke fifitaki e tua haana!