KUA fano hui a Elia he Pahua i Ioritana. Ne loga tuai e faahi tapu ne fenoga a ia, he fina atu he hala tokelau mai he Mouga ko Horepa ne mamao. Liu mai a ia mogonei ki Isaraela, ne maeke ia ia ke kitia e tau hikiaga he motu haana. Ko e tau lauiaaga he leva e nakai fai uha ne kamata ke galo. Kua kamata e uha he vahā mateafu ke tō, ti ko e tau tagata leveki fonua hane keli e tau fonua ha lautolu. Liga fakatotoka e loto he perofeta ke kitia e fonua kua mitaki fakahaga, ka kua mua e fakaalofa haana ke he tau tagata. Nakai malolō fakaagaaga a lautolu. Ko e kelea he tapuakiaga Paala ne kua tupu lahi agaia ia lautolu, ti lahi mahaki e gahua ha Elia ke taute. *

Tata ke he maaga ko Apela-mehola, ne kitia e Elia e matagahua he fonua ne lahi mahaki kua taute. Ne uafulu ma fā e povi ne takihoa ua, ti toho he toko 12 nei e tau peleō ne keli hifo ke he kelekele ne molū. Ko e tagata ne uta e peleō fakahiku, ko e tagata ia ha Elia ne kumi. Ko Elisaio a ia, ko e tagata kua fifili e Iehova ke hukui a Elia. Kua manatu a Elia he taha magaaho kua tokotaha a ia ne mahani fakamooli ke he Atua, ti nakai noa kua amaamanaki lahi a ia ke feleveia mo e tagata nei.​—1 Tau Patuiki 18:22; 19:14-19.

Ne fakauaua nakai a Elia ke age falu matagahua haana, he moua he falu e tau kotofaaga haana, po ke to hukui ai a taha aho? Nakai maeke a tautolu ke talahau; po ke nakai fakatikai e tautolu kua nakai manatu pihia a ia. Ha ko ia ‘ko e tagata tuga na tautolu.’ (Iakopo 5:17) He ha tuaga ni, ne fakamau he Tohi Tapu: “Ti fina atu a Elia kia ia mo e liti atu ai hana tapulu lahi ki luga hana.” (1 Tau Patuiki 19:19) Ko e tapulu lahi ha Elia​—liga ko e kili mamoe po ke kili koti—ne tui ko e tapulu lahi ne fakakite e kotofaaga pauaki haana mai ia Iehova. He liti atu ai ki luga ha Elisaio, ko e fakamailoga fai kakano lahi mahaki. Ne makai a Elia ke omaoma ke he poakiaga ha Iehova ke fifili a Elisaio mo hukui haana. Ne tua a Elia ke he Atua haana ti omaoma ki a ia.

Ko ia ne fuata ne makai a ia ke lagomatai e perofeta kua motua. Ne nakai hukui e Elisaio a Elia he magaaho tonu ia ni. Ka e kavi ke he ono e tau, ne fakatauō fakatokolalo a ia mo e perofeta motua ti lagomatai ki a ia, ne iloa ke he mogo fakamui ko ia “ne liligi ai e maga vai ke he tau lima a Elia.” (2 Tau Patuiki 3:11) Ko e mafanatia ha ia ma Elia ke moua e fekafekau iloilo mo e lagomatai pihia! Nakai leva ti liga ko e tau kapitiga mitaki e tau tagata taane tokoua nei. Ko e fefakamalolōaki ha laua kua lagomatai mooli a laua ke fakauka pete he kitia e tau nakai fakafili tonu ne tupu lahi he motu. Mua atu, ko e kelea lahi mahaki he patuiki ko Ahapo, kua au atu e kelea.

Kua fehagai nakai a koe mo e nakai fakafili tonu? Laulahi ia tautolu ne pihia he lalolagi matahavala nei. Ko e moua e kapitiga ne fakaalofa ke he Atua ka lagomatai a koe ke fakauka. Maeke foki ia koe ke lahi e mena ka fakaako mai he tua ha Elia ka fehagai mo e nakai fakafili tonu.

Ne gahua malolō a Elia mo Elisaio ke atihake fakaagaaga e tau tagata. Maaliali ai ne matamua a laua  ke fakaako e falu perofeta, ne kua liga fakavahega ai ke he tau aoga. Ka e fai magaaho, ne moua e Elia e kotofaaga foou mai ia Iehova: “Kia matike a, ti hifo a koe ke feleveia a mua mo Ahapo ko e patuiki a Isaraela.” (1 Tau Patuiki 21:18) Ko e heigoa ne kua taute e Ahapo?

Ne fitā e patuiki he tiaki taofiaga, ko e patuiki ne mua atu e kelea ha Isaraela he magahala ia. Ne hoana e ia a Iesepela, ti fakatupu lahi e tapuaki Paala he motu, ne fai vala foki a ia ko e patuiki. (1 Tau Patuiki 16:31-33) Putoia he tapuaki Paala e tau faiagahau ke he fanafanau loga, mahani fakataka, mo e poa foki e tau fanau. Lafi ki ai, ne nakaila leva ia e liuliu a Ahapo ke he poakiaga ha Iehova ke tamate e patuiki kelea ha Suria ko Penihata. He nakai talia e Ahapo, ne maaliali ai e matutaki haana mo e mouaaga he tau tupe. (1 Tau Patuiki, veveheaga 20) Ka ko e mogonei, kua lahi mahaki e kelea he lotokai, velevelekoloa, mo e favale ha Ahapo mo Iesepela.

Ne taha e fale patuiki ha Ahapo i Samaria​—ko e fale makimaki a ia! Ne taha foki e fale patuiki haana i Isereelu, ne kavi ke he 37 e kilomita he mamao. Tata ke he kaina nei ke uaaki ne ha ha i ai e uluvine. Ti to vevele lahi a Ahapo ke he vala fonua ia, ko e vala fonua he tagata ne higoa ko Napota. Ne ole a Ahapo mo e tala age ki a ia e tupe ke totogi aki po ke tautui aki e uluvine. Ka e pehē a Napota: “Kia fakamamao e Iehova ia au ke ta atu ai e au kia koe e tufaaga he haku a tau matua.” (1 Tau Patuiki 21:3) Ulu uka kia a Napota? Mahani fakahanoa? Tokologa ne manatu pihia. Ka kua omaoma a ia ke he Fakatufono ha Iehova ke nakai fakaatā e tau Isaraela ke fakafua tukulagi e tau fonua ko e tufaaga pauaki a ia he magafaoa ha lautolu. (Levitika 25:23-28) Kua mamao ia Napota e manatu ke moumou e Fakatufono he Atua. Ko ia ko e tagata tua mo e loto malolō, ha kua iloa mooli e ia kua hagahaga kelea ke totoko ki a Ahapo.

Ka ko Ahapo ne nakai manamanatu a ia ke he Fakatufono a Iehova. Ne fano a ia ki kaina “kua mamahi mo e ita” ha kua nakai moua e ia e mena ne manako ki ai. Totou e tautolu: “Ti takoto ai a ia ke he hana mohega, mo e haga kehe hana mata, ti nakai kai ai e ia e tau mena kai.” (1 Tau Patuiki 21:4) Mogo ne kitia e Iesepela e taane haana kua konohi tuga e tama tote ka ita, ne mafiti a ia ke taute e lagatau ke moua he taane haana e mena ne manako​—mo e he taute pihia, to moumou e magafaoa tututonu nei.

Kua uka ke totou e lagatau haana ka e nakai ofomate he kelea ia. Ne iloa he Patuiki Fifine ko Iesepela, he Fakatufono he Atua kua lata ke tokoua e tagata ke fakamooli e mahani hepehepe. (Teutaronome 19:15) Ti tohia e ia e tau tohi ke he higoa a Ahapo, he fekau e tau iki ha Isereelu ke kumi ai tokoua e tagata ne makai ke talahau e tau mena kelea hagaao ki a Napota​—ko e hokotaki kelea, ne hokotia ke fakahala mate. Momoko ai ne kautū e lagatau haana. Ne tokoua e “tagata kolokolovao” ne hokotaki fakavai a Napota, mo e pinimaka a ia ti mate. Nakai koenaia​—ne tamate foki e tau tama taane ha Napota! *  (1 Tau Patuiki 21:5-14; Levitika 24:16; 2 Tau Patuiki 9:26) Ne fakatikai e Ahapo e pule haana, ti fakaatā e hoana haana ke taute e tau mena ne manako mo e tamate e tau tagata mitaki ia.

Manamanatu la ke he tau logonaaga ha Elia he magaaho ne tala age e Iehova e mena ne taute he patuiki taane mo e patuiki fifine. Kua mua e fakalolelole ka tuga kua kautū e tau tagata mahani kelea ke he tau tagata mahani mitaki. (Salamo 73:3-5, 12, 13) He vahā nei kua fa kitia e tautolu e kelea lahi he tau nakai fakafili tonu​—falu mogo ne taute ai he tau tagata malolō ne pehē ko lautolu e tau hukui he Atua. Ka e moua e tautolu e mafanatia mai he tala nei. Fakamanatu mai he Tohi Tapu ki a tautolu kua nakai fai mena ne galo ki mua he Atua. Kitia e ia e tau mena oti. (Heperu 4:13) Ti ko e heigoa haana ne taute ke he tau gahua kelea muitui ne kitia e ia?

Ne fakafano e Iehova a Elia ki a Ahapo. Ne tala age fakahako e Atua: “Kitiala, ha ha i ai a ia ke he uluvine a Napota.” (1 Tau Patuiki 21:18) Mogo ne tala age a Iesepela kua moua tuai e Ahapo e uluvine, ne matike a ia ti fano ke he uluvine foou haana. Ne nakai manatu a ia ko Iehova hane onoono. Manamanatu la ke he foliga haana he faifano a ia he uluvine, loga e tau manatu haana ke he kaina fulufuluola ka taute e ia mai he kaina nei. Ka e amanaki ni ti tu mai a Elia! Ne hiki e fiafia lahi ha Ahapo ke he ita lahi mo e vihiatia, ti pā mai e ia e tau kupu: “Kua moua kia e koe au, ko koe na kua fai fi mai kia au.”​—1 Tau Patuiki 21:20.

Ne ua e mena kelea ne fakakite mai he tau kupu ha Ahapo. Fakamua, he pehē ki a Elia, “Kua moua kia e koe au” ne fakakite e Ahapo kua matapouli fakaagaaga a ia. Ko Iehova ne “moua” a ia. Ne kitia e ia a Ahapo ne fakaaoga fakahehē e atāina haana mo e fiafia ke he fakahikuaga he lagatau kelea ha Iesepela. Ne kitia he Atua e loto ha Ahapo, ko e manako lahi ke he koloa he tino kua fakagalo noa e fakaalofa hofihofi, fakafili tonu, po ke ha fakaalofa noa. Ke uaaki, he pehē ki a Elia, “Ko koe na kua fai fi mai kia au.” Fakakite e Ahapo e vihiatia haana ke he tagata ne kua kapitiga mo Iehova ko e Atua ne liga maeke ke lagomatai a Ahapo ke liliu kehe mai he puhala hagahaga kelea haana.

Maeke ia tautolu ke iloa e tau fakaakoaga aoga mai he mahani kelea ha Ahapo. Kia tokaloto e tautolu na kitia e Iehova ko e Atua e tau mena oti. Ko e Matua fakaalofa, kua iloa e ia ka o kehe a tautolu mai he puhala hako, ti makai a ia ke kitia a tautolu kua hiki e tau puhala. Ke lagomatai a tautolu, kua  fakaaoga e ia e tau kapitiga haana​—tau tagata tua fakamooli tuga a Elia, ke fakahoko atu e tau kupu he Atua ke he tau matakainaga ha lautolu. Kua hepe mooli ka onoono ke he tau kapitiga he Atua ko e tau fī ha tautolu!​—Salamo 141:5.

Manamanatu la ki a Elia ne tali atu ki a Ahapo: “Kua moua tuai e au” a koe. Kua moua tuai e ia a Ahapo​—ko e tagata kaiha, kelipopo tagata, mo e totoko ki a Iehova ko e Atua. Ko e loto malolō mooli ke totoko ke he tagata kelea ia! Ne fakailoa age foki e Elia e fakahala he Atua ki a Ahapo. Iloa e Iehova e mena katoa ne tupu​—kua holofa atu e kelea muitui he magafaoa ha Ahapo ti kua pikitia e tau tagata. Ti tala age a Elia ki a Ahapo kua fakatoka tuai he Atua ke “uta kehe,” ke moumou oti e ohi patuiki. To fakafili foki a Iesepela.​—1 Tau Patuiki 21:20-26.

Ne nakai fakauaua a Elia to lauia e tau tagata mahani kelea mo e nakai fakafili tonu. Mukamuka ke manatu pihia he lalolagi he vahā nei. Kua fakamanatu mai he tala Tohi Tapu nei ki a tautolu, kua kitia e Iehova ko e Atua e tau mena oti ne tutupu mo e to fakamafola e ia he magaaho haana ni. Kua fakamafana mai he Kupu haana to hoko mai e aho ka fakaotioti e tau nakai fakafili tonu oti kana! (Salamo 37:10, 11) Ka e liga manamanatu a koe: ‘Ko e fakahala hokoia ni kia e tau fakafiliaga he Atua? To fai fakaalofa hofihofi noa foki nakai?’

Ne liga ofo a Elia he tali atu ha Ahapo ke he fakafiliaga he Atua. Pehē e tala: “Kua logona e Ahapo e tau kupu ia, ti hēhē ai e ia hana tau tapulu, mo e fakatapulu ai e ia hana tino ke he ie talatala, ti fakakanopogi a ia, mo e takoto a ia ke he ie talatala, mo e faifano fakatekiteki a ia.” (1 Tau Patuiki 21:27) Kua tokihala kia a Ahapo he tau mahani haana?

Maeke ia tautolu ke pehē kua fai hikiaga mitaki ai. Ne fakatokolalo a Ahapo​—ko e mena uka mooli ke taute he tagata fakatokoluga mo e fia lahi. Ka ko e fakatokihala mooli nakai? Manamanatu la, ke fakatatai ki ai, ko e taha patuiki he magaaho fakamui ne mua atu e mahani kelea ki a Ahapo​—ko Manase. Mogo ne fakahala e Iehova a Manase, ne fakatokolalo a ia ti ui atu ki a Iehova ma e lagomatai. Ka e fai mena foki a ia ne taute. Ne hiki e ia e moui haana he tiaki e tau tupua tā ne fakatutū e ia, ti eketaha ke fekafekau ki a Iehova, mo e fakamafana foki e tau tagata haana ke taute pihia. (2 Nofoaga he Tau Patuiki 33:1-17) Kitia nakai e tautolu a Ahapo ne taute pihia? Momoko ai, nakai.

Mailoga nakai e Iehova a Ahapo ne fakakite e momoko ia haana ki mua he tau tagata? Ne pehē a Iehova ki a Elia: “Kua kitia nakai e koe kua fakatokolalo ai a Ahapo ki mua haku? Kua fakatokolalo a ia ki mua haku, ko e mena ia nakai fakahoko ai e au e kelea ke he tau aho kua patuiki ai a ia; ka ko e tau aho ke patuiki ai hana tama to fakahoko ai e au e kelea ke he hana magafaoa.” (1 Tau Patuiki 21:29) Kua fakamagalo kia e Iehova a Ahapo? Nakai, ko e fakatokihala mooli ni ka moua e fakaalofa hofihofi noa faka-Atua. (Esekielu 33:14-16) Ka e ha kua fai fakatokihala a Ahapo ne fakakite, ne fakaalofa hofihofi noa atu pihia foki ni a Iehova. To nakai kitia e Ahapo e matematekelea lahi he magafaoa katoa haana ka moumou.

Pete ia kua nakaila hiki e fakahala ha Iehova he tagata ia. He mogo fakamui, ne fakatonu a Iehova ke he tau agelu haana ke he puhala mitaki lahi ke fakavai a Ahapo ke fina atu ke he tau ti mate ai tuai. Nakai leva he mole, ne hoko e fakahala a Iehova ki a Ahapo. Ne pakia a ia he tau ti hihina hifo e toto ti mate a ia he kariota haana. Lafi he tala e vala fakaatukehe nei: Magaaho ne fakameā e kariota he patuiki, ne epoepo he tau kulī e toto he patuiki. He puhala nei ki mua he tau tagata, ne fakamooli ai e tau kupu ha Iehova ne tala age e Elia ki a Ahapo: “Ko e mena ne epoepo ai he tau kuli e toto a Napota, to epoepo ai foki he tau kuli e toto hāu, ko e hāu ni.”​—1 Tau Patuiki 21:19; 22:19-22, 34-38.

Ma Elia, Elisaio, mo e tau tagata tua fakamooli oti he Atua, ne iloa mai he fakaotiaga ha Ahapo e manatu mafanatia, kua nakai nimo ia Iehova e loto malolō mo e tua ha Napota. Ko e Atua he fakafili tonu ne fakahala a lautolu ne mahani kelea, he mogonei ni po ke magaaho fakamui; ti mailoga tumau e ia ke fakaalofa hofihofi noa he fakafiliaga haana kaeke kua lata. (Numera 14:18) Ko e fakaakoaga malolō mooli a ia ma Elia, ne leva lahi e fakauka ke he pule he patuiki kelea ia! Kua fehagai nakai a koe mo e nakai fakafili tonu? Amanaki nakai a koe ke kitia e tau matalekua ka fakahako he Atua? Mitaki lahi ke fifitaki e koe e tua ha Elia. Mo e hoa tua fakamooli haana ko Elisaio, ne fakatumau a ia ke fakapuloa e tau fekau he Atua, he fakauka ke he tau nakai fakafili tonu!