1-3. (a) Ko e heigoa e taha mena fakaalofa kua foaki mai e Iehova ki a tautolu, mo e maeke fēfē ke fakaaoga fakahehē ai? (e) Ke fakatumau ke he fakaalofa he Atua, fakaaoga fēfē mogoia e tautolu e mena fakaalofa ko e puhala vagahau?

KA AGE e koe e taha mena fakaalofa ke he tagata ne ofania e koe, to fēfē e logonaaga haau ka fakaaoga fakahehē pauaki e ia? Liga age e koe e motoka, ka e fai magaaho he mole ne iloa e koe kua fakaholo fakahanoa e ia ti pakia e falu tagata. To kelea nakai e loto haau?

² Ko e lotomatala ke vagahau mo e maama ko e mena fakaalofa mai ia Iehova, ko e Foaki he “tau mena mitaki oti kua foaki noa mai, katoa mo e tau mena fakaalofa oti kua katoatoa ai e mitaki.” (Iakopo 1:17) Ko e mena fakaalofa nei ati mua hake ai e magafaoa he tagata ke he tau manu, ko e mena ia ati maeke a tautolu ke talahau e tau manatu mo e tau logonaaga ke he falu. He tuga e motoka, kua maeke foki e mena fakaalofa ko e puhala vagahau ke fakaaoga fakahehē. Kua vihiatia e Iehova ka fakaaoga fakahehē e puhala vagahau ke fakahukia mo e fakamamahi e falu tagata!

³ Ke fakatumau ke he fakaalofa he Atua, kua lata mogoia a tautolu ke fakaaoga e mena fakaalofa ko e puhala vagahau ke he puhala ne finagalo e Ia ne Foaki ai. Kua fakakite katoatoa mai e Iehova e tau puhala vagahau ne fiafia a ia ki ai. Talahau he Kupu haana: “Aua neke hopo mai ha kupu kelea he tau gutu ha mutolu, ka ko e tau kupu mitaki ke ati hake  ke he mena ke aoga ai, kia tupu ai e mitaki kia lautolu kua fanogonogo ki ai.” (Efeso 4:29) O mai la a tautolu ke fakatutala ke he kakano kua lata ke fakaeneene ke he tau puhala vagahau, tau vagahau kua lata ke kalo kehe mai, mo e talahau fēfē e tautolu e “tau kupu mitaki ke ati hake.”

4, 5. Fakamaama fēfē he falu fakatai he Tohi Tapu e malolō he tau kupu?

⁴ Ko e taha kakano ke fakaeneene ke he puhala vagahau ha tautolu ha kua malolō e tau kupu. Talahau he Tau Fakatai 15:4: “Ko e alelo kua vagahau ke malolo ai, ko e akau he moui haia; ka ko e alelo kua vagahau fakakeukeu kua malipilipi ai e loto.” Tuga e vai ne fakamalū aki e akau kua fifigo, ti pihia e vagahau totonu kua ati hake e agaaga ha lautolu ne logona ai. He fakatatai ki ai, ko e tau kupu fakahanoa he alelo fakakeukeu ka fakamalipilipi e loto he falu. Ti mooli ai, kua ha ha he tau kupu ka talahau e tautolu e malolō ke fakahukia po ke ati hake.​​—Tau Fakatai 18:21.

⁵ He fakamaama fakamatafeiga e malolō he tau kupu, ko e taha fakatai foki ne pehē: “Ha ha i ai e tagata kua vagahau [fakahanoa], ti tuga ne tuina ai e tau tagata he pelu.” (Tau Fakatai 12:18) Ko e tau kupu ne fakatepetepe mo e vagahau fakahanoa kua fakahukia lahi e tau logonaaga ti moumou  foki e tau fakafetuiaga. Kua tuina nakai e loto haau he tau kupu ne matila tuga e pelu? He faahi mitaki, ne talahau he fakatai taha ia: “Ko e alelo he tagata iloilo ke malolo ai.” Ko e tau kupu totonu mai ia ia ne fakakite e iloilo faka-Atua ka ati hake e loto ne mamahi mo e liu mafola e tau fakafetuiaga. Manatu nakai e koe e magaaho ne logona e koe e malolō he tau kupu totonu ne ati hake a koe? (Totou Tau Fakatai 16:24.) Ha kua mailoga e tautolu e malolō he tau kupu, kua lata mogoia a tautolu ke fakaaoga ai ke ati hake e falu ka e nakai fakahukia a lautolu.

6. Ko e ha kua taufetului pauaki ke taofi e alelo ha tautolu?

⁶ Pete kua eketaha a tautolu, kua nakai maeke ia tautolu ke taofi katoatoa e alelo ha tautolu. Hanei mogoia e kakano ke uaaki ne kua lata ia tautolu ke fakaeneene ke he puhala vagahau ha tautolu: Ha ko e agahala mo e nakai mitaki katoatoa, kua hihiga a tautolu ke fakaaoga fakahehē e alelo ha tautolu. Ne o hake mai e tau kupu he tau loto ha tautolu, mo e “kua kelea e tau fatuakiloto he tau loto he tau tagata.” (Kenese 8:21; Luka 6:45) Ti kua taufetului mooli ke taofi e alelo ha tautolu. (Totou Iakopo 3:2-4.) Pete kua nakai maeke ke taofi katoatoa e alelo ha tautolu, kia lali tumau ke fakaaoga fakamitaki ai. Tuga ni e tagata ne lali ke kakau hake he vailele, kua lata ia ia ke totoko e tafe, ti kua lata foki ia tautolu ke fakamalolō ke totoko atu e fakaohoohoaga he tau tino agahala ha tautolu ke fakaaoga fakahehē e alelo ha tautolu.

7, 8. Ko e heigoa e fakalagoaga he tau puhala vagahau ha tautolu ki a Iehova?

⁷ Ko e kakano ke toluaki kua lata ke fakaeneene ke he puhala vagahau ha tautolu ha kua fai fakalagoaga a tautolu ki a Iehova. Kua lauia e puhala ne fakaaoga e alelo ha tautolu ke fehagai mo e tau tagata, ti lauia foki mo e tuaga ha tautolu mo Iehova. Pehē mai e Iakopo 1:26: “Kaeke ha ha ia mutolu taha kua manatu hifo ko ia ko e tagata oma ke he Atua, ka e nakai taofi hana alelo, ka e fakahehe e ia hana loto, kua nakai aoga hana a oma ke he Atua.” Tuga ne kitia he veveheaga kua mole, ko e tau kupu vagahau ha tautolu ko e vala he  tapuakiaga ha tautolu. Ka nakai taofi e alelo ha tautolu​​—to talahau e tau kupu kona mo e fakahukia​​—ti nakai fai aoga e tau gahua faka-Kerisiano oti ha tautolu ki mua he Atua. Lata mooli a tautolu ke manamanatu fakahokulo ke he manatu ia.​​—Iakopo 3:8-10.

⁸ Kua kitia maaliali ai e tau kakano uho ma tautolu ke fakaeneene ke ua fakaaoga fakahehē e mena fakaalofa ko e puhala vagahau. Ato fakatutala a tautolu ke he tau puhala vagahau ka ati hake, o mai la ke fakatutala ke he tau puhala vagahau ne kua nakai lata ma e Kerisiano mooli.

9, 10. (a) Ko e tau vahega vagahau fēfē ne fakaaoga he lalolagi he tau aho oti mogonei? (e) Ko e ha kua lata ia tautolu ke tiaki e tau vagahau kelea? (Kikite foki e matahui tala.)

⁹ Tau vagahau kelea. Ko e kupu pilo, kupu kelea, mo e falu kupu fakateteki, ko e tau kupu ne vagahau he lalolagi he tau aho oti mogonei. Tokologa ne fakaaoga e tau kupu kelea ke fakamaama aki e tau tala ha lautolu po ke ha kua nakai fai kupu foki ne iloa ke fakaaoga. Ko e tau tagata taute tala fekī, ne fakaaoga e tau vagahau kiva mo e fakalialia hagaao ke he mahani fakataane mo e fifine ke fakafekī aki e tau tagata. Ka ko e tau vagahau kelea kua nakai ko e tau mena ke fekī ki ai. Kavi ke he 2,000 e tau kua mole ne hataki he aposetolo ko Paulo e fakapotopotoaga i Kolose hagaao ke he tuku kehe e tau “kupu fuafuakelea.” (Kolose 3:8) Talahau e Paulo ke he fakapotopotoaga i Efeso, ko e “fefeua [kelea]” ne putoia ke he tau aga ne “aua neke talahau e tau mena ia” ha lautolu ko e tau Kerisiano mooli.​​—Efeso 5:3, 4.

¹⁰ Ne vihiatia e Iehova e vagahau kelea. Ti vihiatia foki e lautolu ne fakaalofa ki a ia. Mooli ai, ko e fakaalofa ha tautolu ki a Iehova ka omoomoi a tautolu ke tiaki e vagahau kelea. He fatiaki e “tau gahua he tino,” ne talahau foki e Paulo e “mahani kelea” nukua putoia ai e vagahau ne nakai meā. (Kalatia 5:19-21) Aoga lahi e matakupu nei. Maeke e tagata ke tuku ki tua mai he fakapotopotoaga kaeke kua fakatonu  tumau ka e nakai mahalo ke tokihala, ti fakatumau ni a ia ke fakaaoga e tau kupu ne hagaao po ke fakaohooho e tau mahani fakalialia, fakateaga, mo e ulu moumou. *

11, 12. (a) Ko e heigoa e tala noa, ti maeke fēfē ke fakamamahi? (e) Ko e ha e tau tagata ne tapuaki ki a Iehova kua lata ke tiaki e tau vagahau ekefakakelea?

¹¹ Tala noa fakamamahi, vagahau ekefakakelea. Ko e tala noa, ko e tutala teao hagaao ke he tau tagata mo e tau momoui ha lautolu. Kelea oti kia e tau tala noa? Nakai, kaeke ko e tutala hagaao ke he tau mena ne tutupu po ke tau vala tala aoga, tuga e tutala ke he tau tagata ne papatiso po ko hai kua lata ke moua e fakamafanaaga. Ko e tau Kerisiano he senetenari fakamua ne fiafia ke iloa hagaao ke he falu, ti tutala ke he tau tala kua lata hagaao ke he tau matakainaga talitonu. (Efeso 6:21, 22; Kolose 4:8, 9) Ka kua kelea e tala noa ka nakai mooli e tau tala po ke talahau e tau mena galo he tagata. Kua mua atu e kelea ka tala noa ti hoko ke he loma tagata, ha kua lauia kelea tumau e tau puhala vagahau pihia. Ko e vagahau ekefakakelea ko e “talahau e tau tala pikopiko . . . ne fakakelea mo e moumou e tuaga mitaki he taha tagata.” Ma e fakatai, ko e tau Farasaio ne hokotia ke vagahau kelea muitui he lali ke ekefakakelea a Iesu. (Mataio 9:32-34; 12:22-24) Ko e ekefakakelea po ke feutaaki tala, ne fa tupu mai e taufetoko.​​—Tau Fakatai 26:20.

¹² Nakai fiafia a Iehova ke he tau tagata ne fakaaoga e mena fakaalofa ko e puhala vagahau ke ekefakakelea e falu tagata mo e fakatupu e feveheveheaki. Vihiatia e ia a lautolu “kua fakatupu ai e feveheveheaki ke he tau matakainaga.” (Tau Fakatai 6:16-19) Ko e kupu Heleni ma e “tala ekefakakelea” kua moua mai he kupu di·aʹbo·los, ne fakahigoa aki  foki a Satani. Ko ia ko e ‘Tiapolo,’ ne ekefakakelea muitui e Atua. (Fakakiteaga 12:9, 10) Ti kua lata tonu mogoia a tautolu ke tiaki e tau vagahau ekefakakelea ne maeke ke tokutoku a tautolu ko e tiapolo. Nakai lata e vagahau ekefakakelea i loto he fakapotopotoaga ha kua fakatupu ai e tau gahua he tino tuga e “lagalagahou” mo e “feveheveheaki.” (Kalatia 5:19-21) Ko e mena ia, ato liu a koe ke fatiaki e taha tala, kua mitaki ke hūhū hifo ki a koe ni: ‘Mooli nakai? Kua totonu nakai ke liu talahau e tala nei? Kua lata nakai ke uta viko e vala tala nei?’​​—Totou 1 Tesalonia 4:11.

13, 14. (a) Lauia fēfē e tau tagata ne logona e tau vagahau vale? (e) Ko e heigoa e tauamuamu, mo e kua tuku fēfē he tagata tauamuamu a ia he tuaga hagahaga kelea?

¹³ Vagahau vale. Tuga ne kua mailoga he tau vala tala kua mole, na maeke e tau kupu ke fakamamahi. Ka e mooli ai, ha ko tautolu ko e tau tagata agahala, kua fa talahau e tautolu e tau mena ne tokihala a tautolu he talahau. Pete he pihia, kua hataki he Tohi Tapu hagaao ke he puhala vagahau ne nakai lata ke logona i loto he kaina Kerisiano po ke i loto he fakapotopotoaga. Tomatoma e Paulo ke he tau Kerisiano: “Kia tiaki e mutolu e fakafiu oti mo e vale, mo e ita, mo e miha, mo e kupu kelea.” (Efeso 4:31) Ko e vagahau vale​​—kua putoia e tauamuamu mo e tuhituhi fakakelea tumau​​—kua maeke ai ke fakamā e falu ti logona hifo kua fakateaga a lautolu. Ko e tau loto fakaalofa mo e falanaki he tau fanau to fakalolelole mooli ka fakamamahi he tau kupu favale.​​—Kolose 3:21.

¹⁴ Ne fakaaoga he Tohi Tapu e tau kupu ne mua atu e malolō ke fakakite e nakai talia ke he tauamuamu​​—ko e vagahau vale ke fakamā po ke tuku ki lalo e falu. Ko e tagata ne fakatumau ke vagahau pihia kua tuku e ia a ia he tuaga hagahagakelea lahi, ha ko e tagata ne tauamuamu kua maeke ke uta kehe mai he fakapotopotoaga kaeke kua lagaloga e lagomatai ki a ia ka e nakai talia e ia ke hiki haana tau puhala. Ka nakai mafai a ia ke hiki e tau puhala haana, to liga nakai moua e ia e tau monuina he Kautu. (1 Korinito 5:11-13; 6:9, 10) Maaliali ai to nakai fakatumau a tautolu ke he fakaalofa he Atua ka  talahau tumau e tautolu e tau kupu ne nakai ati hake, pikopiko, po ke mania. Ko e tau puhala vagahau pihia kua fakamamahi.

15. Ha e fe e tau puhala vagahau kua “mitaki ke ati hake”?

¹⁵ Maeke fēfē ia tautolu ke fakaaoga e mena fakaalofa ko e puhala vagahau ke tuga ne manako he Foaki ko Iehova? Manatu e tomatomaaga he Tohi Tapu ki a tautolu ke vagahau ni e “tau kupu mitaki ke ati hake.” (Efeso 4:29) Kua fiafia a Iehova ka talahau e tautolu e tau kupu kua ati hake, fakamafana, mo e fakamalolō e falu. Ke talahau e tau kupu pehēnei, kua lata ke manamanatu fakahokulo. Nakai tohi mai he Tohi Tapu e puhala pauaki ke muitua ai; ti nakai tohi oti e “tau kupu tonu” ke talahau. (Tito 2:8) Ke talahau e tau kupu “mitaki ke ati hake,” kua lata a tautolu ke tokaloto tolu e mena aoga hagaao ke he tau puhala vagahau ne mitaki: Kua ati hake, mooli, mo e totonu. He tokaloto e tau mena nei, o mai a tautolu ke fakatutala ke he falu tuaga pauaki ke ati hake e tau puhala vagahau.​​—Kikite e puha “ Ati Hake Nakai e Puhala Vagahau Haaku?”

16, 17. (a) Ko e ha kua lata ia tautolu ke nava atu ke he falu? (e) Ha e fe e tau tutuaga kua maeke ia tautolu ke nava atu e falu i loto he fakapotopotoaga? mo e i loto he magafaoa?

¹⁶ Nava mooli. Mailoga e Iehova mo Iesu kua lata ke fakakite e taliaaga mo e ke nava atu. (Mataio 3:17; 25:19-23; Ioane 1:47) Ha ko tautolu ko e tau Kerisiano, kua mitaki lahi ke nava mooli e tau tagata. Ko e ha? “[Ko e] kupu ke he hana aho ke lata ai, kua mitaki lahi haia” he talahau he Tau Fakatai 15:23. Hūhū hifo ki a koe: ‘Fēfē e logonaaga haaku kaeke kua nava mooli mai ki a au? Nakai kia mafanatia au mo e ati hake e loto? He pihia, ko e kupu navanava mooli ka iloa ai e koe kua fai tagata ne mailoga a koe, fai tagata ne leveki atu ki a koe, ti kua aoga e gahua haau ne taute. Ko e tau kupu ati hake pihia kua mauokafua ai a koe ti omoomoi ke gahua fakamakamaka he tau aho i mua. Ha kua loto fakaaue a koe he logona e tau  kupu navanava, nakai kia lata mogoia a koe ke talahau e tau kupu navanava ke he falu?​​—Totou Mataio 7:12.

¹⁷ Fakaako a koe ke kitia e tau puhala mitaki he falu, ti talaage kua nava a koe ia lautolu. I loto he fakapotopotoaga, liga logona e koe e lauga maama mitaki, mailoga e koe e tama fuata hane foli atu ke he tau gahua fakaagaaga, po ke kitia e matakainaga motua ne hau tumau he tau feleveiaaga pete kua fai fakakaupāaga he motua e tino. Ko e kupu navanava ka liga aamotia e tau loto ha lautolu nei ti fakamalolō a lautolu fakaagaaga. I loto he magafaoa, kua lata e tau taane mo e tau hoana ke logona e tau kupu nava mafanatia mo e loto fakaaue he taha ke he taha. (Tau Fakatai 31:10, 28) Kua mua atu e fiafia he tau fanau ka logona kua loto fakaaue mo e aoga a lautolu. Ke he tama tote, ko e tau kupu navanava mo e taliaaga kua tuga e laā mo e vai ne moui ai e akau. Tau mamatua, kia onoono ke he tau mahani mo e tau gahua mitaki he tau fanau ha mutolu ti navanava ki a lautolu. Ko e tau navaaga nei ke he tau fanau ha mutolu kua moua e lautolu e malolō mo e mauokafua, ke omoomoi ke eketaha fakalahi ke taute e tau mena hako.

18, 19. Ko e ha kua lata ia tautolu ke eketaha ke fakamafana e tau matakainaga, ti taute fēfē e tautolu e mena ia?

¹⁸ Fakamafanaaga. Kua fakaalofa mooli a Iehova ki a lautolu kua “loto holoilalo” mo “lautolu ne loto malipilipi.” (Isaia 57:15) Tomatoma mai he Kupu haana a tautolu ke “fetomaaki” mo e ke “fakamafana a lautolu kua manava tote.” (1 Tesalonia 5:11, 14) To iloa mooli e tautolu na kitia mo e fiafia e Atua ke he ha tautolu a laliaga ke fakamafana e tau matakainaga ne kua pehia e tau loto he momoko.

¹⁹ Ka ko e heigoa haau ka talahau ke ati hake e matakainaga Kerisiano ne lolelole e loto po ke fakaatukehe? Ua logona hifo kua lata a koe ke fakahako e lekua. Laulahi he tau magaaho, ko e tau talahauaga kūkū ne mua atu e lagomatai. Fakamafana a ia ne kua fakaatukehe, na manamanatu mo e fakaalofa a koe ki a ia. Talaage kua manako a koe ke liogi fakaleolahi mo ia ne  lolelole e loto; ti maeke ia koe ke olelalo ki a Iehova ke lagomatai a ia nei ke logona hifo kua fakaalofa agaia e tau matakainaga mo e Atua ki a ia. (Iakopo 5:14, 15) Fakamafana ki a ia kua uho mo e aoga a ia ko e matakainaga i loto he fakapotopotoaga. (1 Korinito 12:12-26) Totou e kupu Tohi Tapu ati hake ke fakamafana a ia na leveki mooli e Iehova a ia ko e matakainaga. (Salamo 34:18; Mataio 10:29-31) Kia foaki fakalahi e magaaho ke fakatutala e tau “kupu mitaki” mo ia kua fakaatukehe, ti ka vagahau mai a koe he loto to logona mooli e ia kua uho mo e fakaalofa agaia ki a ia.​​—Totou Tau Fakatai 12:25.

20, 21. Ko e heigoa e tau tuaga ka lauia mitaki e tau fakatonuaga kua foaki?

²⁰ Fakatonuaga aoga. Ha ko tautolu ko e tau tagata nakai mitaki katoatoa, kua lata a tautolu oti ke fakatonu he taha magaaho mo e taha magaaho. Fakamafana mai he Tohi Tapu a tautolu: “Kia fanogonogo ā koe ke he tau mena kua fakatonu atu, mo e talia e fakaako atu; kia iloilo ai a koe ke he tau aho fakamui hau.” (Tau Fakatai 19:20) Nakai fakakaupā ni ke he tau motua ke foaki e fakatonuaga. Na fakatonu he tau matua e tau fanau. (Efeso 6:4) Liga lata e tau matakainaga fifine motua ke fakatonu e tau matakainaga fifine fuata. (Tito 2:3-5) Ko e fakaalofa ke he falu ka omoomoi a tautolu ke manako ke foaki e fakatonuaga ne maeke he tagata ke talia ka e nakai fakaatukehe. Ko e heigoa ka lagomatai a tautolu ke foaki e tau fakatonuaga  pihia? Manamanatu la ke he tolu e puhala ka lauia mitaki lahi e fakatonuaga kua foaki: ko e aga mo e fatuakiloto he tagata ne foaki e fakatonuaga, ko e fakavēaga he fakatonuaga, mo e puhala ne talahau e fakatonuaga.

²¹ Ke lauia mitaki e fakatonuaga, kua lata ke kamata mo ia ne foaki e fakatonuaga. Hūhū ki a koe ni, ‘Magaaho fe kua mukamuka ia au ke talia e fakatonuaga?’ Ka iloa e koe kua fakaalofa a ia ne fakatonu mai a koe, kua nakai vagahau he hogohogomanava, ti nakai fai fatuakiloto kelea, to mukamuka e fakatonuaga ke talia. Ti ka foaki e koe e fakatonuaga ke he taha tagata, nakai kia lata ke pihia foki e aga mo e fatuakiloto haau? Ko e tau fakatonuaga ne moua e tau fua mitaki, kua fakavē foki ke he Kupu he Atua. (2 Timoteo 3:16) He fatiaki fakahako mai he Tohi Tapu po ke nakai, kua lata ia tautolu ke fakavē ke he Tohi Tapu e fakatonuaga ka foaki e tautolu. Ko e mena ia, kua lata e tau motua ke fakaeneene ke ua peehi e tau manatu fakatagata ha lautolu ke he falu; ti nakai fakakeukeu po ke fakamaama e tau kupu Tohi Tapu ke tuga kua talia he Tohi Tapu e tau onoonoaga fakatagata ha lautolu. Kua felauaki mitaki foki e fakatonuaga ka foaki he puhala hako. Ko e fakatonuaga ne talahau ke he puhala totonu kua mukamuka ke talia ti fakatumau ai e lilifu he tagata ne moua e fakatonuaga.​​—Kolose 4:6.

22. Ko e heigoa e fifiliaga haau ke fakaaoga e mena fakaalofa ko e puhala vagahau?

²² Kia mauokafua ai, ko e puhala vagahau ko e mena fakaalofa uho mai he Atua. Ko e fakaalofa ha tautolu ki a Iehova ka omoomoi a tautolu ke fakaaoga fakamitaki e mena fakaalofa nei, ka e nakai fakaaoga fakahehē. Kia manatu e tautolu ko e tau kupu ne talahau e tautolu kua toka ai e malolō​​—ke ati hake po ke fakamamahi. Ko e mena ia, kia eketaha a tautolu ke fakaaoga e mena fakaalofa nei he puhala ne fioia e Foaki ki ai​​—“ke ati hake.” To fakamonuina mogoia e tau tagata ne logona e tau vagahau ha tautolu mo e lagomatai ke fakatumau a tautolu ke he fakaalofa he Atua.