Skip to content

Skip to table of contents

VEVEHEAGA 23

“Fakamua Mai Hana Fakaalofa kia Tautolu”

“Fakamua Mai Hana Fakaalofa kia Tautolu”

1-3. Ko e heigoa falu he tau moliaga ne taute e mate ha Iesu ke kehe mai he ha mate he fakamauaga tuai?

HE AHO he vaha tau tupu ne teitei ke 2,000 e tau he mole, ne fakahala e tagata tane nakai fai hala, kua fakahala ha ko e tau holifono ne nakai taute e ia, ti fakakikiveka ke he mate. Ti nakai ni ko e fakahala kelea muikau mo e nakai fakafili tonu a ia he fakamauaga tuai; momoko ai, ha ko e nakai ko e fakahikuaga foki a ia. Ti, ko e mate ia kua nakai kehe mai he falu a mate.

2 He matematekelea e tagata ia ke he tau matahola mamahi fakahiku hana, ne fakakite mai he lagi e aoga lahi he magaaho ia. Pete ni ko e tupou la, ne amanaki ti pouligia e motu. Tuga ne talahau he taha tagata fakamauaga tala tuai, “kua fakapouligia foki e la.” (Luka 23:​44, 45) Ti, ato fafagu he tagata e fafagu fakahiku hana, ne talahau e ia e tau kupu mahuiga nei: “Kua fakaoti tuai.” Haia, he foaki e moui hana, kua fakaoti tuai e ia e taha mena homo ue atu. Ko e poa hana ko e fakakiteaga mua ue atu he fakaalofa ne nakai la taute ia he ha tagata.​—Ioane 15:13; 19:30.

3 E, ko e tagata ia, ko Iesu Keriso. Ko e hana matematekelea mo e mate he aho pouligia ia, he Nisana 14, 33 V.N., kua talahaua lahi. Ka kua fa fakaheu e moli ne aoga lahi. Pete he lahi e matematekelea ha Iesu, fai foki ne mua atu e matematekelea. Ko e moli, na fai foki ne taute e poa ne mua ue atu he aho ia​—ko e fakakiteaga ne mua he fakaalofa ne taute laia he taha tagata he lalolagi mo e lagi katoatoa. Ko e heigoa e matagahua ia? Ne foaki mai he tali e folafolaaga kua lata ke he tau matapatu tala ne aoga ue atu: ko e fakaalofa ha Iehova.

Ko e Fakakiteaga ne Mua Ue Atu he Fakaalofa

4. Hoko fefe e kautau Roma ke fioia nakai ko e tagata noa a Iesu, mo e heigoa ne fakahiku mai he kautau?

4 Ko e takitaki tokoteau Roma ne takitaki e tamateaga ha Iesu kua ofoofogia he pouligia, fakamua ke he mate ha Iesu mo e he mafuike kelea lahi ne mui mai. “Ko e moli, ko e Tama ni he Atua hanā,” he talahau e ia. (Mataio 27:54) Maali ai, nakai ko e tagata noa a Iesu. Kua lagomatai he kautau ia ke tamate e Tama fuataha he Atua Mua ue Atu! Ti kua uho fefe e Tama nei ke he hana Matua?

5. Liga ko e puhala fe ka fakamaama e vaha loa ne fakaaoga tokoua e Iehova mo e Tama hana i luga he lagi?

5 Ne ui he Tohi Tapu a Iesu “ko e uluaki he tau mena oti kana kua eke.” (Kolose 1:15) Kia manamanatu la​—ko e Tama ha Iehova kua moui fakamua ato fai lalolagi mo e lagi katoatoa. Fiha mogoia e leva he nonofo e Matua mo e Tama? Ne fuafua he falu saienetisi kua 13 e piliona tau he lalolagi mo e lagi katoatoa. Maeke nakai a koe ke manamanatu ke he magaaho lahi ia? Ke lagomatai e tau tagata ke maama e vaha he lalolagi mo e lagi katoatoa tuga ne fuafua he tau saienetisi, taha e fale kitekite palaneta ne fakakite e fakafonua ne 110 e mita he loa. He o e tau tagata he fakafonua ia, ko e tau laka takitaha ha lautolu kua hukui ke kavi 75 e miliona tau he mouiaga he lalolagi mo e lagi katoatoa. He matahiku he fakafonua, ko e tau fakamauaga tuai oti he tagata kua hukui he ila tu taha ko e matolu he tama fulu ulu he tagata! Ka e, pete ni kua hako e fuafuaaga nei, ko e katoa he fakafonua ia to nakai ni loa lahi ke hukui e loa he moui he Tama ha Iehova! Ko e heigoa la ne fakafita a ia ki ai he vaha loa ia?

6. (a) Ko e heigoa e gahua he Tama ha Iehova he magahala moui hana ato tagata? (e) Ko e faga pipiaga fefe ne haia he vahaloto ha Iehova mo e Tama hana?

6 Ne fekafekau fiafia e Tama mo “iki gahua” he hana Matua. (Tau Fakatai 8:30, NW) Ne talahau he Tohi Tapu: “Nakai fakai foki ha mena taha ne eke, nakai eke e ia [ko e Tama].” (Ioane 1:3) Ti gahua tokoua a Iehova mo e Tama hana ke tufugatia e tau mena oti ne toe. Ko e tau magaaho olioli mo e fiafia ha ia ha laua! He mogonei, to talia e tokologa ko e fakaalofa he vahaloto he matua mo e tama kua malolo lahi. Mo e fakaalofa “ko e pipi haia ke fakamaopoopo ai.” (Kolose 3:14) Ko hai ia tautolu, mogoia, kua maeke ke maama e malolo he pipiaga ne ha ha ai ke he vaha loa lahi he magaaho pihia? Maali ai, kua kaufakalataha a Iehova ko e Atua mo e Tama hana ha ko e pipiaga malolo lahi ne kua taute.

7. He papatiso a Iesu, ne fakakite fefe e Iehova e tau logonaaga hana hagaao ke he hana Tama?

7 Pete he pihia, ne fakafano mai he Matua e Tama hana ke he lalolagi ke fanau ko e tama mukemuke he tagata. He taute pihia ke he falu hogofulu tau, ne fakafolau e Iehova e fakalatahaaga tata lahi mo e Tama fakahelehele hana i luga he lagi. Mo e levekiaga lahi, ne kitekite mai a Ia he lagi he lahi hake a Iesu ke eke mo tagata mitaki katoatoa. He kavi ke 30 e tau he moui, ne papatiso a Iesu. Kua nakai lata ia tautolu ke manatu noa ko e fefe e logonaaga ha Iehova hagaao ki a ia. Ne vagahau fakaperesona mai e Matua i luga he lagi: “Ko e haku a tama fakahele hanā, kua fiafia na au kia ia.” (Mataio 3:17) He kitia kua taute fakamoli e Iesu e tau mena oti kua perofeta, tau mena oti ne ole ki a ia, liga kua fiafia lahi e Matua hana!​—Ioane 5:36; 17:4.

8, 9. (a) Ko e heigoa ne hokotia ki ai a Iesu he Nisana 14, 33 V.N., mo e lauia fefe e Matua hana he lagi? (e) Ko e ha ne fakaata e Iehova e Tama hana ke matematekelea mo e mate?

8 Ka e fefe e logonaaga ha Iehova ia Nisana 14, 33 V.N.? Fefe e logonaaga hana he afo ti tapaki mogoia he matakau a Iesu he po? He tiaki he tau kapitiga ha Iesu a ia mo e hokotia atu ke he fakafiliaga nakai fakamatafakatufono? He va, tauanu, mo e taumoto ki a ia? He fahi a ia, ti mahehe tuga e tau lau lipine e tua hana? He pao fao, e tau lima mo e tau hui, ke he pou akau mo e toka he tautau ai ka e amuamu atu e tau tagata a ia? Fefe e logonaaga he Matua he tagi hake e Tama fakahele hana ki a ia he kokoho a ia he mamahi? Fefe e logonaaga ha Iehova he fafagu e Iesu e fafagu fakahiku hana, ti ko e fakamua laia tali mai he kamataaga he tau tufugatiaaga oti kua mole atu e Tama fakahele Hana?​—Mataio 26:​14-16, 46, 47, 56, 59, 67; 27:​38-44, 46; Ioane 19:1.

“Mai he Atua . . . hana Tama fuataha”

9 Kua kaumahala a tautolu ke fai kupu. Ha kua fai logonaaga a Iehova, ko e mamahi ne hoko ki a ia ha ko e mate he hana Tama kua mua atu ke he malolo he tau kupu ha tautolu ka talahau. Ko e mena kua maeke ke fakakite e manatu ha Iehova ne fakaata ai ke tupu. Ko e ha ne fakafita he Matua ni a ia ke he tau logonaaga pihia? Ne fakakite e Iehova taha mena homo ue atu ki a tautolu ia Ioane 3:16​—ko e kupu he Tohi Tapu ne aoga lahi ti kua ui ai ko e Evagelia tote. Ne talahau: “Nukua pihia e fakaalofa mai he Atua ke he lalolagi, kua ta mai ai hana Tama fuataha, kia nakai mate taha ne tua kia ia, ka kia moua e ia e moui tukulagi.” Ti ko e manako ha Iehova kua fakakatoatoa ke he mena nei: ko e fakaalofa. Ko e mena fakaalofa ha Iehova​—ko e fakafano mai e Tama hana ke matematekelea mo e mate ma tautolu​—ko e fakakiteaga ne mua ue atu he fakaalofa.

Fakamaama e Fakaalofa Faka-Atua

10. Ko e heigoa e manako ne ha ha he tau tagata, mo e heigoa kua tupu ke he kakano he kupu “fakaalofa”?

10 Ko e heigoa e kakano he kupu “fakaalofa” nei? Kua fakamaama e fakaalofa ke eke mo manako ne mua ue atu ke ha ha he tau tagata. Mai he mohega tama ke he tanuaga, ne foli e tau tagata ke moua e fakaalofa, kua tupuolaola ai ke he hana a mafanatia, mo e fakaagitau ti mamate ka nakai fai. Ka kua uka lahi ni ke fakamaama. Moli, lahi e tutala he tau tagata hagaao ke he fakaalofa. Ha ha ai e nakai fai fakaotiaga he tau tohi, tau lologo, mo e tau tala kuku hagaao ki ai. Kua nakai fakamahino tumau he tau mena tutupu e kakano he fakaalofa. Ke he ha mena ni, kua to lahi mahaki e fakaaoga he kupu ti ko e kakano moli kua tuga ke uka ke moua.

11, 12. (a) I fe ka ako fakalahi a tautolu hagaao ke he fakaalofa, mo e ko e ha i ai? (e) Ko e heigoa e tau vahega he fakaalofa ne talahau he vagahau Heleni i tuai, mo e heigoa e kupu ma e “fakaalofa” ne fa fakaaoga he tau Tohiaga Tapu Kerisiano Heleni? (Kikite foki matahuitala.) (i) Ko e heigoa e a·gaʹpe?

11 Ka ko e Tohi Tapu, kua mahino e fakaako hagaao ke he fakaalofa. Ne mailoga he Expository Dictionary of New Testament Words ha Vine: “Kua iloa ni e fakaalofa mai he tau gahua ne tupu mai ai.” Ko e fakamauaga Tohi Tapu he tau gahua ha Iehova kua mua atu e mena ne fakaako ki a tautolu hagaao ke he fakaalofa hana​—ko e fakaalofa fakamokoi ne toka ia ia ma e tau mena momoui hana. Ke fakatai ki ai, ko e heigoa ka fakakite fakalahi e fua nei ke he mai he fakakiteaga tokoluganea ni he fakaalofa ha Iehova ne fakamaama fakamua mai? He falu a veveheaga ka mumui mai, to kitia e tautolu e falu a fakafifitakiaga loga he fakaalofa ha Iehova hane gahuahua. Lafi ki ai, kua maeke ia tautolu ke moua falu fakamaamaaga mai he tau kupu fakamua atu he “fakaalofa” ne fakaaoga he Tohi Tapu. He vagahau faka-Heleni i tuai, ha ha ai fa e kupu ma e “fakaalofa.” * Mai ia lautolu, ko e kupu ne fa fakaaoga lahi he tau Tohiaga Tapu Kerisiano Heleni ko e a·gaʹpe. Taha e tohi fakamaama kupu he Tohi Tapu ne ui e mena nei “ko e kupu malolo lahi ne manamanatu ki ai ma e fakaalofa.” Ko e ha?

12 Kua hagaao e a·gaʹpe ke he fakaalofa ne takitaki he matapatu fakaakoaga. Ti kua mua atu ke he logonaaga hagaao ke he taha tagata. Kua laulahi ai e mailogaaga, lahi e manamanatuaga mo e pauaki ke he hana fakaveaga. Mua atu, kua nakai mahani fulukovi e a·gaʹpe. Ke fakatai ki ai, kia liu kikite ki a Ioane 3:16. Ko e heigoa e “lalolagi” ne fakaalofa lahi a Iehova ki ai ti foaki age e ia e Tama fuataha hana? Ko e lalolagi a ia he tau tagata kua maeke ke fakamoui. Kua putoia ai e tau tagata tokologa hane tutuli e tau puhala agahala he moui. Fakaalofa nakai a Iehova ki a lautolu takitokotaha ke tuga e kapitiga uho, ke he puhala ne fakaalofa a ia ki a Aperahamo tua fakamoli? (Iakopo 2:23) Nakai, ka e taute e Iehova e mitaki ke he tau tagata oti kana, pete ni kua tau uka ki a ia ni. Kua manako a ia ke tokihala oti mo e hiki e tau puhala ha lautolu. (2 Peteru 3:9) Tokologa kua pihia. Ko lautolu nei kua talia fiafia e ia ko e tau kapitiga hana.

13, 14. Fakakite he heigoa kua fa putoia e fakaalofa mafanatia ke he a·gaʹpe?

13 Ka ko e falu kua manatu hehe hagaao ke he a·gaʹpe. Manatu na lautolu ko e vahega fakaalofa momoko vaivai nakai fai logonaaga. Ko e moli hanei, kua fa putoia e fakaalofa mafanatia fakatagata ke he a·gaʹpe. Ke fakatai ki ai, he magaaho ne tohi e Ioane, “Kua fakaalofa e Matua ke he Tama,” ne fakaaoga e vahega kupu a·gaʹpe. Kua nakai kia moua he fakaalofa ia e fakaalofa mafanatia? Nakai. Ia Ioane 5:20 he vagahau fakamua, ne fakaaoga e Iesu e vahega he kupu phi·leʹo (fakaalofa hohofi). (Ioane 3:35) Ko e fakaalofa ha Iehova kua fa putoia ai e fakaalofa hohofi. Pete ia kua nakala maueue e fakaalofa hana he ha manatu noa. Kua puipui tumau he tau matapatu fakaakoaga pulotu mo e tonu hana.

14 Tuga kua kitia e tautolu, ko e tau mahani oti ha Iehova kua tokoluga, mitaki katoatoa, mo e futiaki. Ka ko e fakaalofa ni ne futia lahi ia lautolu oti. Kua nakai fai mena ka futia fakamalolo a tautolu ki a Iehova. Fiafia ai, ko e fakaalofa foki e fua hana ne mua. Iloa fefe e tautolu e mena ia?

“Ko e Atua ko e Fakaalofa a Ia”

15. Ko e heigoa e talahauaga ne taute he Tohi Tapu hagaao ke he fua he fakaalofa ha Iehova, mo e puhala fe ne kehe ai e talahauaga nei? (Kikite foki matahuitala.)

15 Ne talahau he Tohi Tapu taha mena hagaao ke he fakaalofa ne nakala talahau hagaao ke he falu fua ne mua ha Iehova. Ne nakai talahau he tau Tohiaga Tapu ko e malolo e Atua po ke ko e fakafili tonu e Atua po ke ko e pulotu foki e Atua. Kua toka ia ia e tau fua ia, ko e punaaga mua ue atu ha lautolu, ti kua mua atu ka fakatatai ke he tau mena tolu oti ia. Ka e, hagaao ke he fua ke fa aki, kua fai mena hokulo ne talahau ki ai: “Ko e Atua ko e fakaalofa a ia.” * (1 Ioane 4:8) Ko e heigoa e kakano he mena ia?

16-18. (a) Ko e ha ne talahau he Tohi Tapu “ko e Atua ko e fakaalofa a ia”? (e) He tau mena momoui oti kana he lalolagi, ko e ha ne lata ai e tagata ke fakatino e fua he fakaalofa ha Iehova?

16 “Ko e Atua ko e fakaalofa a ia” nakai ko e fakatataiaga mukamuka, ke tuga he talahau, “tatai e Atua ke he fakaalofa.” Kua nakai lata ia tautolu ke liutua e talahauaga mo e talahau “ko e fakaalofa ko e Atua.” Kua mua atu a Iehova ke he mena manatu noa. Ko e peresona a ia ne loga e tau logonaaga mo e tau aga ke lafi ke he fakaalofa. Ka kua hokulo e holofa he fakaalofa ia Iehova. Ka e taha e gahua kumikumi ne talahau hagaao ke he kupu nei: “Ko e fua aoga lahi po ke foliga he Atua ko e fakaalofa.” He laulahi, liga manamanatu a tautolu ki ai ke he puhala nei: Ne omoi he malolo ha Iehova a ia ke gahuahua. Ne takitaki he fakafili tonu hana mo e pulotu hana e puhala ne gahuahua ai a ia. Ka kua omoi he fakaalofa ha Iehova a ia ke gahuahua. Ti kua haia mau e fakaalofa hana ke he puhala ne fakaaoga e ia e falu fua hana.

17 Kua fa talahau ko Iehova ko e fakakiteaga ne mua he fakaalofa. Ko e mena ia, ka manako a tautolu ke ako hagaao ke he fakaalofa he matapatu fakaakoaga, kua lata ia tautolu ke ako hagaao ki a Iehova. Moli, kua liga kitia e tautolu e fua fulufuluola nei i loto he tau tagata foki. Ka ko e ha ne toka i ai? He magaaho he tufugatiaaga, ne vagahau e Iehova e tau kupu nei, moli ni ke he Tama hana: ‘Kia eke e taua e tagata ke he ha taua a fakatai, ke tuga a taua.’ (Kenese 1:26) He tau tufugatia oti kana he lalolagi nei, ko e tau tagata tane mo e fifine ni kua maeke ke fifili ke fakaalofa mo e ke fifitaki e Matua ha lautolu he lagi. Manatu ne fakaaoga e Iehova e tau mena momoui kehekehe ke fakatino hana tau fua ne mua. Ka e, fifili ne Iehova e tufugatia ne mua hana he lalolagi, ko e tagata, ke eke mo fakatino he fua ne mua Hana, ko e fakaalofa.​—Esekielu 1:10.

18 Ka fakaalofa a tautolu ke he puhala he tau matapatu fakaakoaga ne nakai fulukovi, kua fakaata e tautolu e fua ne mua ha Iehova. Kua tuga ni he tohia he aposetolo ko Ioane: “Kua fakaalofa a tautolu, ha ko e mena ne fakamua mai hana fakaalofa kia tautolu.” (1 Ioane 4:19) Ka e he tau puhala fe ne fakaalofa fakamua mai a Iehova ki a tautolu?

Ne Fakaaoga e Iehova e Manamanatuaga

19. Ko e ha ne liga talahau ai kua taute he fakaalofa e matagahua ne mua he tau gahua tufugatia ha Iehova?

19 Kua nakai fou e fakaalofa. Ha ko e mena, ko e heigoa ne omoi a Iehova ke kamata ke tufugatia? Nakai ha kua matimati a ia mo e manako kapitiga. Ko Iehova kua katoatoa mo e tutokotaha, nakai noa mo e ha mena ke foaki mai he falu. Ka ko e fakaalofa hana, ko e fua hakahakau, ne omoi pauaki a ia ke manako ke fakalataha e tau fiafia he moui mo e tau mena momoui lotomatala ka fakaaue ke he tau mena fakaalofa pihia. “Ko e kamataaga he tau mena ne eke he Atua” ko e Tama fuataha ni hana. (Fakakiteaga 3:14) Ti fakaaoga ai e Iehova e Iki Gahua hana ke tufugatia e tau mena oti foki ne toe, kamata mo e tau agelu. (Iopu 38:​4, 7; Kolose 1:16) Fakamonuina aki e tokanoaaga, lotomatala, mo e tau logonaaga, kua ha ha he tau mena fakaagaga malolo nei e magaaho ke fakatu e pipikiaga fakaalofa ma lautolu ni​—ke he taha mo e taha ka e mua atu ki a Iehova ko e Atua. (2 Korinito 3:17) Ati fakaalofa ai a lautolu ha kua fakaalofa fakamua ki a lautolu.

20, 21. Ko e heigoa e fakamoliaga ne fakakite ki a Atamu mo Eva na fakaalofa a Iehova ki a laua, ka e fefe ha laua a tali?

20 Ti pihia foki mo e tau tagata. Mai he kamataaga, kua teitei a Atamu mo Eva ke koukou he fakaalofa. Ke he ha mena ne kitekite a laua ki ai he kaina Parataiso ha laua ko Etena, ne kitia e laua e fakamoliaga he fakaalofa he Matua ma laua. Mailoga e mena ne talahau he Tohi Tapu: “Ne to foki e Iehova ko e Atua e kaina i Etena ke he fahi uta; ti tuku ai e ia e tagata ne eke e ia.” (Kenese 2:8) Kua finatu nakai a koe ke he katene po ke paaka fulufuluola moli? Ko e heigoa ne fiafia lahi a koe ki ai? Ko e maama ne kilakila mai he tau lau akau he matapoko malumalu? Ko e tau lanu fulufuluola kehekehe he tau fiti? Ko e leo fakatagitagi mai he tama vai tote, he tau manu lele lologo, mo e leo gugu he tau moko? Ka e kua e mahofi he tau akau, tau fua lakau, mo e tau fiti? Ko e taha mena ni, kua nakai fai paaka he vaha nei ke fakatatai ke he paaka i Etena. Ko e ha?

21 Ko e katene ia kua to ni e Iehova! Kua liga ni ke mua ue atu e fulufuluola. Ko e tau akau oti kua fiafia ma e fulufuluola po ke tau fua lakau humelie i ai. Ko e katene kua malu mitaki, pulahi, mo e alaala ai he tau manu huifa fulufuluola kehekehe. Kua ha ha ia Atamu mo Eva e tau mena oti ke taute e tau momoui ha laua ke fiafia mo e katoatoa, fakalataha mo e tau gahua palepale mitaki mo e hoa mitaki katoatoa. Ne fakaalofa fakamua a Iehova ki a laua, ti kua ha ha ia laua e tau kakano loga ke tali ke he puhala totonu. Ka kua kaumahala a laua ke taute pihia. He lata ke omaoma fakaalofa ke he Matua ha laua he lagi, ne totoko fulukovi a laua ki a ia.​—Kenese, veveheaga 2.

22. Fakamoli fefe he tali ha Iehova ke he fakafualoto i Etena na fakamoli e fakaalofa hana?

22 Liga kua fakamamahi ha e mena ia ki a Iehova! Ka e fakakona kia he fakafualoto nei e loto fakaalofa hana? Nakai! “Ko e fakaalofa-totonu [po ke, “fakaalofa fakamoli,” matahuitala] hana kua tukulagi ni.” (Salamo 136:1, NW) Ati, fakamafiti agataha a ia ke finagalo ke taute e tau foakiaga fakaalofa ke fakamoui ha tama ha Atamu mo Eva ne fatuakiloto mitaki. Tuga he kitia e tautolu, kua putoia ke he tau foakiaga ia e poa lukutoto he Tama fakahelehele hana, ne lahi mahaki e totogi ke he Matua.​—1 Ioane 4:10.

23. Ko e heigoa taha he tau kakano ne eke a Iehova ko e “Atua fiafia,” mo e heigoa e huhu aoga lahi ka tutala ki ai he veveheaga ka mui mai?

23 E, mai he kamataaga ne fakaaoga e Iehova e manamanatuaga he fakakite e fakaalofa ke he tau tagata. Ke he tau puhala loga, ne “fakamua mai hana fakaalofa kia tautolu.” Ne fakahakehake he fakaalofa e fakalatahaaga mo e fiafia, ti ko e kakano haia he fakamaama a Iehova ko e “Atua fiafia.” (1 Timoteo 1:11, NW) Pete ni ia, ne mafuta hake e huhu aoga lahi. Fakaalofa moli nakai a Iehova ki a tautolu takitokotaha? To tala e veveheaga ka mui mai hagaao ki ai.

^ para. 11 Ko e vepi phi·leʹo, ne kakano “ke fakaalofa ki ai, ke manako fiafia ki ai, po ke ke manako (tuga ne logona he taha hagaao ke he kapitiga tata po ke tugaane),” kua fa fakaaoga he tau Tohiaga Tapu Kerisiano Heleni. Ko e vahega he kupu stor·geʹ, po ke fakaalofa fakamagafaoa tata, kua fakaaoga ia 2 Timoteo 3:3 ke fakakite ko e fakaalofa pihia to kaumahala kelea he tau aho fakamui. Ko e eʹros, po ke fakaalofa lotofakavihi he vahaloto he tau tane mo e fifine, kua nakai fakaaoga he tau Tohiaga Tapu Kerisiano Heleni, pete ni kua fakatutala hagaao ke he vahega fakaalofa ia i loto he Tohi Tapu.​—Tau Fakatai 5:​15-20.

^ para. 15 Ha ha ai he falu a talahauaga faka-Tohiaga Tapu e fakaholoaga tatai. Ke fakatai ki ai, “ko e Atua, ko e maama a ia ” mo e “ko e Atua . . . ko e afi puhopuho.” (1 Ioane 1:5; Heperu 12:29) Ka kua lata ni ke maama ko e tau metafoa anei, ha kua fakatatai aia Iehova ke he tau mena kitia. Kua tuga e maama a Iehova, ha kua tapu mo e tututonu a ia. Kua nakai fai “pouligia,” po ke kiva, ia ia. Ti liga fakatatai a ia ke he afi ma e fakaaogaaga hana he malolo moumou.