1. Liga to hufia fefe a tautolu he tau lekua he nakai fakafili tonu?

KUA kaiha e tau tupe ne fakaputu he takape fifine motua. Ko e tama tote lolelole kua tiaki he matua nakai fakaalofa. Ko e tagata tane kua tuku he fale puipui ha ko e holifono ne nakai taute e ia. Fefe e onoonoaga hau ke he tau mena tutupu nei? Ti tuga ni, kua fakatupetupe he tau mena takitaha ia a koe, ka kua maama e loto tupetupe hau. Ko tautolu ko e tau tagata kua iloa e hako mo e hepe. He magaaho ka taute e nakai fakafili tonu, kua kapaletu ai a tautolu. Ti manako a tautolu ke taui atu ki a ia ne matematekelea mo e fakafili tonu a ia ne holifono. Kaeke nakai tupu pihia e mena nei, liga manamanatu a tautolu: ‘Kitia nakai he Atua e mena ne tupu? Ko e ha ne nakai taute e ia ha mena?’

2. Fefe e aga ha Hapakuka ke he nakai fakafili tonu, mo e ko e ha ne nakai fakafili e Iehova a ia ke he mena nei?

² Tali mai he fakamauaga tuai, ne huhu he tau fekafekau tua fakamoli ha Iehova e tau huhu tatai ia ni. Ke fakatai ki ai, ne liogi e perofeta ko Hapakuka ke he Atua: “Ko e ha kua taute e koe au ke kitekite ke he nakai fakafili tonu muikau pihia? Ko e ha ne fakaata e koe e mahani favale, holitu, holifono, mo e mahani kelea ke tupu holofa ke he tau mena oti?” (Hapakuka 1:3, Contemporary English Version) Ne nakai fakafili e Iehova a Hapakuka ma e ole fakamoli hana, ha ko Ia ne tuku he tau tagata e lotomatala he fakafili tonu. E, kua fakamonuina e Iehova a tautolu aki e taha vala he maamaaga hokulo he fakafili tonu hana.

3. Ko e ha kua lata ke talahau na mataala lahi a Iehova ke he nakai fakafili tonu ki a tautolu?

³ Kua nakai fakateaga a Iehova ke he nakai fakafili tonu. Na kitia e ia e tau mena fa e taute. Hagaao ke he vaha ha Noa, ne  talahau e Tohi Tapu ki a tautolu: “Ne fioia e Iehova kua lahi ni e mahani kelea he tau tagata ke he lalolagi; ko e tau fatuakiloto oti foki he tau manatu he tau loto ha lautolu, ko e kelea hokoia ni ke he tau aho oti kana.” (Kenese 6:5) Manamanatu ke he tau kakano he talahauaga ia. Fa mahani, ko e mailogaaga ha tautolu ke he nakai fakafili tonu kua fakave ni ke he tau mena tutupu gahoa ne logona e tautolu po ke fehagai fakatagata a tautolu ki ai. Ke he taha fahi, kua mataala a Iehova ke he nakai fakafili tonu he lalolagi katoa. Na kitia oti e ia! Mua atu ki ai, kua maeke ia ia ke kitia e tau fatuakiloto​—ko e tau manatu fakalialia i tua he tau gahua nakai tonu.​—Ieremia 17:10.

4, 5. (a) Fakakite fefe he Tohi Tapu na tokaga lahi a Iehova ki a lautolu ne nakai fakafili tonu ki ai? (e) Kua lauia fefe a Iehova he nakai fakafili tonu?

⁴ Ka kua mua atu e mena ne taute e Iehova he mamata atu ni ke he nakai fakafili tonu. Kua tokaga lahi foki a ia ki a lautolu ne matematekelea he nakai fakafili tonu. He magaaho ne ekefakakelea he tau motu ne fi mai e tau tagata hana, ne tupetupe a Iehova ke he “tauoi ha lautolu, ha ko lautolu ne favale atu mo e fakamamahi atu kia tautolu.” (Tau Fakafili 2:18) Liga kua fita he fioia e koe ka lahi e kitia he falu tagata e nakai fakafili tonu, to lahi e fakamao a lautolu ki ai. Ka e nakai pihia mo Iehova! Kua kitia e ia e nakai fakafili tonu ke kavi 6,000 e tau tau, pete ia nukua nakai maueue a ia ke he hana vihiatia ki ai. Ti, kua fakamoli mai e Tohi Tapu ki a tautolu ko e tau mena pihia tuga e “alelo pikopiko,” “tau lima kua fakamaligi e toto he tagata nakai hala,” mo e “tagata fakamoli mena fakavai” kua fakavihia e ia.​—Tau Fakatai 6:​16-19.

⁵ Manamanatu foki la, ke he fakafili malolo ha Iehova ke he tau takitaki nakai tonu i Isaraela. “Nakai kia lata kia mutolu ke iloa e [“fakafili tonu,” NW]?” he omoi he agaga e perofeta hana ke huhu ki a lautolu. He mole e fakamaama ke he tau kupu fakaalaala e ekefakakelea ha lautolu ke he malolo, ne talahau tuai e Iehova e mena ka tupu ke he tau tagata nakai fakamoli nei: “Ti tagi atu ai a lautolu kia Iehova, ka e nakai fanogonogo mai a ia kia lautolu; ka e haga kehe e ia hana fofoga  ia lautolu ke he vaha ia he kelea e tau mena ha lautolu ne eke.” (Mika 3:​1-4) Ko e vihiatia ha ia ha Iehova ke he nakai fakafili tonu! Ha ko e mena nukua fakafita fakamua a ia ki ai! Ke he totou afe e tau, nukua fakafiufiu nakai tonu a Satani ki a ia. (Tau Fakatai 27:11) Mua atu, ne lauia a Iehova he gahua muikau ne mua he nakai fakafili tonu he magaaho ne tamate e Tama hana, ko ia “nakai fakai ke hala,” ke tuga e tagata holifono. (1 Peteru 2:22; Isaia 53:9) Maali ai, kua nakai fakateaga po ke ono fakakehe a Iehova ke he tau tuaga ha lautolu ne matematekelea he nakai fakafili tonu.

6. Liga fefe e aga ha tautolu he magaaho ka fehagaaoaki mo e nakai fakafili tonu, mo e ko e ha?

⁶ Ka e he magaaho ne kitia e tautolu e nakai fakafili tonu​—po ke he magaaho ne matematekelea a tautolu he tau gahua nakai tonu​—kua malolo pauaki ni e tali ha tautolu ki ai. Kua taute a tautolu he fakatai he Atua, ti ko e nakai fakafili tonu kua kehe katoatoa mai he mahani ha Iehova. (Kenese 1:27) Ti, ko e ha mogoia, ne fakaata he Atua e nakai fakafili tonu?

7. Fakamaama ko e puhala fe ne paleko e pule katoatoa ha Iehova.

⁷ Ko e tali ke he huhu nei kua matutaki ke he matakupu he pule katoatoa. Tuga he kitia e tautolu, kua ha ha he Tufuga e tonu ke pule ke he lalolagi mo lautolu oti ne nonofo i ai. (Salamo 24:1; Fakakiteaga 4:11) Ka e, he fakamua atu he fakamauaga he tagata, nukua paleko ai e pule katoatoa ha Iehova. Ti hoko mai fefe e mena nei? Ne poaki e Iehova e tagata tane fakamua, ko Atamu, ke nakai kai mai he taha akau pauaki he katene ko e kaina Parataiso hana. Ti kaeke liuliu a ia? “To mate ai ni a koe,” he tala age he Atua ki a ia. (Kenese 2:17) Kua nakai uka e poakiaga he Atua ki a Atamu mo e hoana hana, ko Eva. Pete ia, ne talahau e Satani ki a Eva kua to lahi e fakakaupaaga he Atua. Ka e kua ka kai e ia e fua akau? Ne talahau fakahako age a Satani ki a Eva: “Nakai ni mamate a mua. Ha kua fioia he Atua ko e aho ka kai ai e mua, ti fakaala ai ha mua a tau mata; ti eke ai ni a mua ke tuga ne tau atua ke iloa ai e mitaki mo e kelea.”​—Kenese 3:​1-5.

8. (a) Ko e heigoa ne hagaao a Satani ki ai ke he mena ne talahau e ia ki a Eva? (e) Ko e heigoa ne paleko e Satani hagaao ke he pule katoatoa he Atua?

 ⁸ Ko e kakano ha Satani he talahauaga nei, kua nakai ni lamakai e Iehova e tau fakailoaaga aoga lahi mai ia Eva ka kua fakavai e Ia a Eva. Ne fakaeneene lahi a Satani ke nakai paleko e moli he pule katoatoa he Atua. Ka kua paleko e ia e hako, latatonu, mo e tututonu hagaao ki ai. Ke he taha kupu, ne talahau e ia kua nakai fakagahuahua e Iehova e pule katoatoa Hana ke he puhala tututonu mo e ke he fiafia he tau tagata Hana.

9. (a) Ma Atamu mo Eva, ko e heigoa e fua ne tupu mai he liuliu, mo e heigoa e tau huhu ne mafuta mai he mena nei? (e) Ko e ha ne nakai fakaoti agataha e Iehova e tau tagata totoko ia?

⁹ Ha ko e mena nei, ne liuliu tokoua a Atamu mo Eva ki a Iehova he kai e fua akau fakatapu. Ti tuku he liuliu ha laua a laua he mena ke moua e fakahala he mate, tuga ni he poaki he Atua. Kua fakatupu he fakavai ha Satani e falu a huhu aoga. Kua ha ha moli kia ia Iehova e tonu ke pule ke he tau tagata, po kua lata ni e tagata ke pule ki a ia ni? Na fakagahua nakai e Iehova e pule katoatoa hana ke he puhala mitaki lahi? Kua maeke ia Iehova ke fakaaoga e malolo mua ue atu hana ke fakaotioti aki e tau tagata totoko he mogoia ni. Ka kua hagaao e tau huhu ia ke he pule he Atua, nakai ke he malolo hana. Ti ka utakehe a Atamu, Eva, mo Satani, to nakai fakamoli e tututonu he pule he Atua. Ke he taha fahi, liga to paleko atu ki mua e pule hana. Ko e puhala ni ke fifili ko e maeke nakai e tau tagata ke kautu he pule na lautolu ki a lautolu, he tutokotaha mai he Atua, ko e fakaata fakalahi foki taha magaaho.

10. Ko e heigoa ne fakakite he fakamauaga tuai hagaao ke he pule he tagata?

¹⁰ Ko e heigoa ne fakakite he mole atu e tau magaaho? Tali mai he tau meleniamu loga, kua fakafita e tau tagata ke he tau vahega loga he fakatufono, fakalataha ai e malolo fakatagata, temokarasi, he kaufakalataha, mo e faka-komunisi. Ko e fakakatoatoaaga mai he tau mena oti ia kua fakakite he talahauaga fakamoli he Tohi Tapu: “Kua pule ai e taha tagata ke he taha, ke kelea ai e ia ni.” (Fakamatalaaga 8:9) Mo e kakano mitaki ne  talahau he perofeta ko Ieremia: “Iehova na e, kua iloa e au, kua nakai ha i ai ke he tagata hana puhala, nakai ha ha he tagata kua fano ke fakatonu e mena ke fano a ia ki ai.”​—Ieremia 10:23.

11. Ko e ha ne toka e Iehova e lanu tagata ke hohoko atu ke he matematekelea?

¹¹ Iloa e Iehova mai he kamataaga ko e tu po ke pule tokotaha he tagata, to fua mai ai e tau matematekelea loga. Kua nakai tonu kia a ia, mogoia, he fakaata e matematekelea ia ke tupu? Nakai pihia! Ke fakataitai: Liga fai tama a koe ne lata ke iihi ke malolo mai he gagao mate. Mailoga e koe to fakamamahi lahi he iihi e tama hau, mo e momoko lahi a koe. He magaaho taha ia ni, kua iloa e koe to taute he fakaholoaga ia e tama hau ke olioli e moui malolo he magaaho fakamui. Tatai foki, na iloa he Atua​—mo e talahau tuai​—ko e fakaataaga hana ke pule e tagata, ka tamai fakalataha e mamahi mo e matematekelea. (Kenese 3:​16-19) Ka e iloa foki e ia to moua e totoka kakano ne tukumalagi kaeke ni ke fakaata e ia e tau tagata oti kana ke kitia e tau fua kelea ne tutupu mai he fakafualoto. Ke he puhala nei to fakatotoka tukumalagi e tali nei.

12. Tuga ne fakakite he mena ne tupu ki a Iopu, ko e heigoa e tukupau ne tamai e Satani ke he tau tagata?

¹² Ha ha ai taha fahi foki ke he matalekua nei. He paleko e hako mo e tututonu he pule he Atua, kua nakai ni fatipiko e Satani a Iehova hagaao ke he pule katoatoa Hana; kua fatipiko foki e ia e tau fekafekau he Atua hagaao ke he fakamoli ha lautolu. Mailoga, ke fakatai ki ai, e mena ne talahau e Satani ki a Iehova hagaao ke he tagata tututonu ko Iopu: “Nakai kia pa takai ai e koe a ia, mo e hana fale, katoa mo e hana tau mena oti ke he tau faahi oti? kua fakamonuina e koe e gahua he hana tau lima, kua fakaloga ai foki hana tau manu ke he fonua. Ka kia fakaolo atu a e koe e lima hau mo e pipiki atu ke he hana tau mena oti, ti vagahau kelea ai a ia kia koe ki mua hau ni.”​—Iopu 1:​10, 11.

13. Ko e heigoa ne talahau e Satani he tau tukupau hana hagaao ki a Iopu, mo e putoia fefe e tau tagata oti ke he mena nei?

 ¹³ Ne talahau e Satani na fakaaoga e Iehova e malolo puipui Hana ke fakatau aki e loto fakamoli ha Iopu. Ti kakano e mena nei kua fakatupua noa e fakamoli ha Iopu, mo e tapuaki ni a ia ke he Atua ha ko e tau mena ne moua e ia. Ne talahau e Satani kaeke nakai foaki ki a Iopu e monuina he Atua, to vagahau kelea foki e tagata ia ke he Tufuga hana. Iloa e Satani na tokoluga a Iopu ke he “mahani hakohako mo e mahani tonu, kua matakutaku a ia ke he Atua mo e kalo kehe mo e tau mena kelea.” * Ti kaeke ke moumou e Satani e fakamoli ha Iopu, ko e heigoa ne talahau he mena ia mogoia ke he tau tagata ne toe? Nukua paleko moli e Satani e mahani fakamoli ha lautolu oti ne manako ke fekafekau ke he Atua. Moli, he fakalaulahi ki mua e matakupu, ne tala age a Satani ki a Iehova: “Ko e tau mena oti foki ha ha he tagata [nakai ni ko Iopu], to ta age e ia ke totogi aki hana moui.”​—Iopu 1:8; 2:4.

14. Ko e heigoa ne fakakite he fakamauaga tuai hagaao ke he tukupau ha Satani ke he tau tagata?

¹⁴ Kua fakakite he fakamauaga tuai ko e tokologa, tuga a Iopu, nukua fakatumau ke mahani fakamoli ki a Iehova he fehagaiaki mo e tau kamatamata​—ti kua kehe mai he mena ne talahau e Satani. Kua fakafiafia e lautolu e loto ha Iehova he tau puhala tua fakamoli ha lautolu, mo e foaki he mena nei e tali ke he fakafiufiu fakatokoluga ha Satani to nakai fekafekau e tau tagata ke he Atua ka fehagai a lautolu mo e tau mena uka. (Heperu 11:​4-38) E, kua nakai mahalo a lautolu ne loto tututonu ke fakaheu e Atua. Pete foki he kapaletu a lautolu ke he tau tutuaga fakatupetupe, kua falanaki lahi a lautolu ki a Iehova ke foaki ki a lautolu e malolo ke fakauka.​—2 Korinito 4:​7-10.

15. Ko e heigoa e huhu kua liga mafuta hake hagaao ke he fakafiliaga he Atua he vaha kua mole mo e vaha anoiha?

 ¹⁵ Ka ko e fakagahuaaga he fakafili tonu ha Iehova kua putoia atu ke he tau matakupu he pule katoatoa mo e fakamoli he tagata. Kua foaki he Tohi Tapu ki a tautolu e fakamauaga he tau fakafiliaga ha Iehova ne hagaao ke he tau tagata takitokotaha mo e ke he tau motu katoatoa foki. Kua toka ai foki e tau perofetaaga he tau fakafiliaga ka taute e ia he vaha anoiha. Ko e mauokafua he ha a tautolu na tututonu a Iehova mo e to pihia foki ke he tau fakafiliaga hana?

16, 17. Ko e heigoa e tau fakafifitakiaga ne fakakite kua fakakaupa e matala he tau tagata ka hagaao atu ke he fakafili tonu?

¹⁶ Hagaao ki a Iehova, kua maeke ke talahau moli: ‘Kua fakafili tonu hana tau puhala oti ni.’ (Teutaronome 32:4) Kua nakai maeke he taha ia tautolu ke talahau pihia hagaao ki a tautolu ni, ha kua fa mahani ke fakaniniko he maamaaga fakakaupa e mataala ha tautolu ke he mena hako. Ke fakatai ki ai, manamanatu ki a Aperahamo. Ne olelalo a ia ki a Iehova hagaao ke he moumouaga ha Sotoma​—pete ko e kelea ne holofa i ai. Ne ole a ia ki a Iehova: “To fakamahakava kia e koe e tau tagata tututonu fakalataha mo e tau tagata mahani kelea?” (Kenese 18:​23-33) Moli, ko e nakai e tali. Ko e magaaho ni ne hohoko a Lota mahani tututonu mo e tau tama fifine hana ke he maga ko Soara ne ‘fakato hifo poke uha e Iehova e taio mo e afi’ ki Sotoma. (Kenese 19:​22-24) Ke he taha mena, ne “ita ai” a Iona he magaaho ne fakaalofa hofihofi e Atua ke he tau tagata i Nineva. Ha kua fita he fakapuloa e Iona e moumouaga ha lautolu, kua tuga ni fiafia a ia ke kitia a lautolu ne fakamahakava​—pete he tokihala katoatoa a lautolu.​—Iona 3:​10–​4:1.

¹⁷ Ne fakamoli age a Iehova ki a Aperahamo, ko e Hana fakagahuahua he fakafili tonu kua putoia nakai ni ke fakaotioti e tau tagata mahani kelea, ka ke fakamoui foki a lautolu ne tututonu. Ke he taha fahi, ne ako ai e Iona na fakaalofa hofihofi a Iehova. Kaeke hiki he tau tagata mahani kelea e tau puhala  ha lautolu, “ti fakamagalo” e ia. (Salamo 86:5) Kua nakai tatai mo e tau tagata fakauaua, kua nakai fakahoko e Iehova e fakafiliaga velagia ke eke mo fakamoliaga he malolo hana, nakai lamakai foki e ia e fakaalofa he matakutaku neke fioia a ia ke lolelole. Ko e puhala hana ke fakakite e fakaalofa hofihofi ke he ha mena ni kua lata ai.​—Isaia 55:7; Esekielu 18:23.

18. Fakakite mai he Tohi Tapu na nakai taute noa e Iehova ha mena.

¹⁸ Pete ni ia, kua nakai matapouli a Iehova ke he ha mena. He magaaho ne hokulo atu e tapuaki tupua he tau tagata hana, ne peehi age a Iehova: “[To] fakafili e au a koe ke lata mo e tau mahani hau, to taui atu foki e au kia koe hau a tau mena vihiatia oti. Nakai fakahao e au a koe, ti nakai fakaalofa atu au kia koe; ka to taui atu e au kia koe ha ko e tau mahani hau.” (Esekielu 7:​3, 4) Ti ka fakamao e tau tagata ke he tau puhala ha lautolu, ne taute e Iehova e fakafiliaga hagaao ki ai. Ka kua fakave e fakafiliaga hana ke he tau mena moli. Ti, he magaaho ne hokotia ke he tau teliga hana e “lahi ni e tagi” ha ko Sotoma mo Komora, ne talahau e Iehova: “Ko e mena ia ko e hifo ne fai au, ke kitia ai po ke ne mahani fakaoti a lautolu tuga ne tagi kua hoko mai kia au.” (Kenese 18:​20, 21) Ko e fakaaue ha ia ha tautolu ha kua nakai tatai a Iehova mo e tau tagata tokologa ne fakatepetepe ke hoko ni ke he fakahikuaga, fakamua ato logona e tau moli katoa! Moli, ko Iehova kua tuga ni he talahau he Tohi Tapu, ‘ko e Atua kua fakamoli nakai, ha ha ia ia ha nakai fakafili tonu.’​—Teutaronome 32:4.

19. Ko e heigoa kua lata ia tautolu ke taute kaeke ha ha ia tautolu e tau huhu kapaletu hagaao ke he puhala ne fakagahua e Iehova e fakafili tonu?

¹⁹ Kua nakai tokutoku he Tohi Tapu e tau paleko oti hagaao ke he tau gahua ha Iehova he vaha kua mole; nakai foaki mai foki e tau matafeiga oti hagaao ke he puhala ka fakahoko e Iehova e fakafiliaga ki a lautolu takitokotaha mo e fakamatakau he vaha anoiha. He magaaho ka kapaletu a tautolu ke he tau fakamauaga po ke tau perofetaaga i loto he Tohi Tapu ne nakai ha ha ai e tau tala pihia, kua lata ia tautolu ke fakatata e mahani  fakamoli ia ni ne taute he perofeta ko Mika, ne tohia: “To amaamanaki au ke he Atua he haku a fakamouiaga.”​—Mika 7:7.

20, 21. Ko e ha kua lata ia tautolu ke mauokafua to hako tumau e mena ka taute e Iehova?

²⁰ Kua lata ia tautolu ke mauokafua ko e tau tuaga oti, to taute e Iehova e mena hako. Pete foki he magaaho kua tuga fakaheu he tagata e nakai fakafili tonu, ne mavehe a Iehova: “Ha ha ia au ke taui atu, to taui atu e au ni.” (Roma 12:19) Kaeke fakakite e tautolu aga amaamanaki, to fatiaki e tautolu e taliaaga mauokafua ne talahau he aposetolo ko Paulo: ‘Ha ha kia he Atua e nakai fakafili tonu? Aua ia!’​—Roma 9:14.

²¹ He mogonei, kua nonofo a tautolu he “tau aho uka.” (2 Timoteo 3:1) Ko e tau nakai fakafili tonu mo e “tau mahani favale” kua fua mai he tau ekefakakelea muikau loga. (Fakamatalaaga 4:1) Pete ni ia, kua nakai hiki a Iehova. Kua vihiatia agaia e ia e nakai fakafili tonu, mo e fakaalofa lahi a ia ki a lautolu ne matematekelea ki ai. Kaeke fakatumau a tautolu ke mahani fakamoli ki a Iehova mo e ke he pule katoatoa hana, to foaki e ia ki a tautolu e malolo ke fakauka ato hoko mai e magaaho kotofa ka fakahako e ia e tau fakafili nakai tonu oti i lalo he pule Kautu hana.​—1 Peteru 5:​6, 7.