1-3. Tali fefe e tau katofia fakamua ha Iesu ke he tau fakaakoaga hana, mo e heigoa ne kaumahala a lautolu ke mailoga hagaao ki a ia?

KUA fakaligoia e toloaga tagata. Ne tu e fuata tane ko Iesu i mua ha lautolu he sunako mo e fakaako. Nakai ko e tagata kehe a ia ki a lautolu​—ha kua tupu hake a ia he ha lalu maga, ti gahua a ia mo lautolu ke he tau tau loga ko e tagata kamuta. Liga nonofo falu ia lautolu he tau fale ne lagomatai e Iesu ke ta, po ke liga gahua a lautolu he ha lalu fonua mo e fakaaoga e tau palao mo e tau akau hahamo ne taute e ia aki ni e tau lima hana. * Ka e tali atu fefe a lautolu ke he fakaakoaga he tagata kamuta fakamua nei?

² Laulahi ia lautolu ne fanogonogo kua ofomate, ti huhu: “Po ke moua mai fe he tagata nai e pulotu nai?” Ka e talahau foki e lautolu: “Ka e nakai kia ko e tagata tafale hanai, ko e tama a Maria?” (Mataio 13:​54-58; Mareko 6:​1-3) Momoko ai, he manatu e tau katofia fakamua ia ha Iesu, ‘Ko e tagata kamuta anei ko e tagata ni tuga a tautolu.’ Pete ni ko e pulotu he tau kupu hana, ne fakaheu e lautolu a ia. Ka e nakai iloa e lautolu ko e pulotu ne tufatufa e ia nakai ko e hana.

³ Ka e tamai la i fe e Iesu e pulotu hana? “Ko e haku a tau kupu, nakai ko e haku,” he talahau e ia, “ka ko e hana ne fakafano mai au.” (Ioane 7:16) Ne fakamaama he aposetolo ko Paulo, ko Iesu “kua eke ma tautolu ko e [“pulotu,” NW] mai he Atua.” (1 Korinito 1:30) Ko e pulotu ni ha Iehova kua fakakite he puhala he hana Tama, ko Iesu. Haia, kua moli e mena nei ati maeke ia Iesu ke talahau: “Ko au nai mo e Matua, kua taha ni a maua.” (Ioane  10:30) Kia kumikumi a tautolu ke he tolu e fahi ne fakakite e Iesu e ‘pulotu mai he Atua.’

4. (a) Ko e heigoa e matapatu tala he matafekau ha Iesu, mo e ko e ha ne aoga tokoluga lahi ai? (e) Ko e ha ne gahuahua mitaki tumau ai e fakatonuaga ha Iesu mo e ma e aoga ni he tau tagata fanogonogo hana?

⁴ Fakamua, kia manamanatu ke he mena ne fakaako e Iesu. Ko e matapatu tala he matafekau hana ko e “vagahau mitaki he kautu.” (Luka 4:43) Kua tokoluga lahi e aoga he mena ia ha ko e vala ka taute he Kautu he fakapuloa e pule katoatoa ha Iehova mo e he tamai e tau fakamonuinaaga tukulagi ke he tau tagata. He hana fakaakoaga, ne foaki foki e Iesu e fakatonuaga pulotu ma e moui ke he tau aho oti. Ne fakamoli ne ia a ia ko e “Fakatonuaga Ofoofogia lahi.” (Isaia 9:6, NW) Moli, maeke fefe e fakatonuaga hana ke nakai homo ue atu? Ne ha ha ia ia e iloilo fakahautoka he Kupu mo e finagalo he Atua, maamaaga makutu ke he foliga tagata, mo e fakaalofa hokulo ma e tau tagata. Ko e mena ia, kua gahuahua tumau e fakatonuaga hana mo e ma e aoga ni he tau tagata fanogonogo hana. Ne talahau e Iesu “e tau kupu he moui tukulagi.” Haia, he magaaho ka muitua ki ai, ne takitaki atu e fakatonuaga hana ke he fakamouiaga.​—Ioane 6:68.

5. Ko e heigoa falu he tau matakupu ne talahau e Iesu he Lauga he Mouga?

⁵ Ko e Lauga he Mouga ko e fakafifitakiaga mitaki lahi he pulotu mua atu ne moua he tau fakaakoaga ha Iesu. Ko e lauga nei, tuga ne fakamau ia Mataio 5:​3–​7:27, kua liga 20 ni e minuti ke lauga ai. Ka ko e fakatonuaga hana, kua tukulagi​—ti kua aoga ai he vaha nei ke tuga he vaha ne foaki fakamua ai. Ne talahau e Iesu e tau matakupu loga, mo e putoia e puhala ke fakamalikiti e tau fakafetuiaga mo e falu (5:​23-26, 38-42; 7:​1-5, 12), puhala ke fakatumau ke mahani mea (5:​27-32), mo e puhala ke moui e tau momoui kakano mitaki (6:​19-24; 7:​24-27). Ka e mua atu e mena ne taute e Iesu he talahau hoko ia ke he tau tagata fanogonogo hana ko e heigoa e puhala pulotu; ne fakakite e ia  ki a lautolu he fakamaama, fakakakano, mo e foaki e tau fakamoliaga.

6-8. (a) Ko e heigoa e tau fakamaama malolo ke kalo mai he fakaatukehe ne foaki e Iesu? (e) Fakakite he heigoa na fakaata he fakatonuaga ha Iesu e pulotu mai i luga?

⁶ Manamanatu, ke fakatai ki ai, e fakatonuaga pulotu ha Iesu ke he puhala ke fehagai mo e fakaatukehe hagaao ke he tau koloa, tuga ne talahau ia Mataio veveheaga 6. “Aua neke fakaatukehe a mutolu ke he moui ha mutolu, ke he tau mena ke kai ai a mutolu, mo e tau mena ke inu ai a mutolu; po ke tau tino ha mutolu ke he tau mena ke tapulu ai a mutolu,” he tomatoma e Iesu ki a tautolu. (Kupu 25) Ko e tau mena kai mo e tau mena tui ko e tau mena kua lata, ti kua pauaki ni ke tupetupe ke moua e tau mena nei. Ka e talamai a Iesu ki a tautolu ke “aua neke fakaatukehe” hagaao ke he tau mena pihia. * Ko e ha?

⁷ Kia fanogonogo he fakamaama fakamaaliali e Iesu. Ha ko e mena foaki e Iehova ki a tautolu e moui mo e tino, kua maeke nakai ia ia ke foaki e tau mena kai ke fakamalolo aki e moui ia mo e tau mena tui ke tapulu aki e tino ia? (Kupu 25) Kaeke foaki e Iehova e tau mena kai ma e tau manu lele mo e tapulu fakafulufuluola e tau fiti, liga lahi atu fefe mogoia e levekiaga hana ma e tau tagata tapuaki hana! (Tau kupu 26, 28-30) Haia, kua nakai ni lata ke fakaatukehe teao. Ha kua nakai maeke ke fakaloa atu e tau momoui ha tautolu ke he taha vala foki. * (Kupu 27) Maeke fefe ia tautolu ke kalo mai he fakaatukehe? Ne fakatonu mai a Iesu ki a tautolu: Kia tumau ke tuku fakamua e tapuaki ke he Atua he moui. Ko lautolu ne taute pihia kua maeke ke mauokafua ha ko e tau manako ha lautolu he tau aho takitaha to “lafi atu” ki a lautolu he ha lautolu a Matua he lagi. (Kupu 33) Ke fakahiku, ne foaki e Iesu e lagomatai gahuahua mitaki lahi​—ke taute e tau mena ma e tau aho takitaha. Ko e  lafi he ha e tau fakaatukehe a pogipogi ke he tau mena he aho nei? (Kupu 34) Ti, ko e ha ne kapaletu noa ai hagaao ke he tau mena ka liga nakai tutupu? He fakagahuahua e fakatonuaga pulotu pihia ka tokanoa a tautolu he loto mamahi he lalolagi fakaagitau nei.

⁸ Maali ai, ko e fakatonuaga ne foaki e Iesu kua gahuahua mitaki he vaha nei ke tuga ni he magaaho ne foaki mai ai he teitei ke 2,000 e tau ne mole. Nakai kia ko e fakamoli a ia he pulotu mai i luga? Pihia foki e tomatomaaga mitaki lahi mai he tau tagata fakatonutonu, kua hagahaga ni ke tuai mo e nakai leva to fakafou po ke hukui. Ka ko e tau fakaakoaga ha Iesu, kua maunivaniva ke he tau kamatamata he vaha. Ka e nakai lata ke ofo ai a tautolu he mena ia, ha kua vagahau he Fakatonu Homo ue Atu e “tau kupu he Atua.”​—Ioane 3:34.

9. Ko e heigoa ne talahau he falu kautau hagaao ke he fakaakoaga ha Iesu, mo e ko e ha ne nakai ko e fakaea anei?

⁹ Ko e fahi ke uaaki ne fakaata e Iesu e pulotu he Atua ko e puhala fakaako hana. He taha magaaho, ko e falu kautau ne fakafano ke tapaki a ia ne liliu teao, ti talahau: “Kua nakai fai tagata taha ke vagahau ke tuga e tagata na.” (Ioane 7:​45, 46) Nakai ko e fakaea noa anei. Mai he tau tagata oti kana ne kua leva e momoui, ko Iesu, ne “mai luga,” kua toka ai e tanakiaga lahi mahaki he iloilo mo e tau fakafitaaga ke futia mai ai. (Ioane 8:23) Kua fakaako moli a ia ke tuga nakai fai tagata foki ke fakaako pihia. Mailoga la ua ni e puhala he Faiaoga pulotu nei.

10, 11. (a) Ko e ha kua lata ia tautolu ke nava ke he fakaaogaaga he tau fakataitaiaga ha Iesu? (e) Ko e heigoa e tau tala fakatai, mo e heigoa e fakafifitakiaga ne fakakite e kakano ne lauia mitaki e tau tala fakatai ha Iesu ma e fakaakoaga?

¹⁰ Ko e fakaaoga mitaki he tau fakataitaiaga. “Kua vagahau e Iesu . . . ke he lanu tagata ke he tau fakatai,” he talamai ki a tautolu. “Ko e tau fakatai hokoia ne vagahau atu ai a ia kia lautolu.” (Mataio 13:34) Kua nava ni a tautolu ke he lotomatala ne mua hana ke fakaako e kupu moli fakahautoka he puhala he tau mena he tau aho oti. Ko e tau tagata gahua fonua ne to e tau tega saito, tau fifine ne tauteute ke tao falaoa, fanau ne  fefeua he makete, tau tagata hi ika ne toho e tau kupega, tau leveki mamoe ne kumi e tau mamoe galo​—ko e tau mena anei ne kitia tumau he tau tagata fanogonogo hana. He magaaho ne fakave e tau kupu moli aoga lahi mo e tau mena fa mahani, ko e tau kupu moli pihia nukua peehi mafiti mo e hokulo ke he manamanatuaga mo e loto.​—Mataio 11:​16-19; 13:​3-8, 33, 47-50; 18:​12-14.

¹¹ Ne fa fakaaoga e Iesu e tau tala fakatai, ko e tau tala kuku ne futia mai i ai e tau kupu moli he mahani po ke fakaagaga. Ha ko e mena mukamuka e tau tala ke maama mo e ke liu manatu mai he tau manatu fakatutu noa, nukua lagomatai e tau tala fakataitai ke fakapulupulu e tau fakaakoaga ha Iesu. He tau tala fakataitai loga, ne fakamaama e Iesu e Matua hana aki e tau fakataitaiaga ne kua nakai mukamuka ke nimo. Ke fakatai ki ai, ko hai ka nakai maama e manatu he tala fakataitai ke he tama matahavala​—he magaaho ne fakakite e ia ne fano kehe e tokihala moli, ti fakaalofa hohofi a Iehova mo e liu talia fakaalofa mai a ia?​—Luka 15:​11-32.

12. (a) Ko e heigoa e puhala ne fakaaoga e Iesu e tau huhu he fakaakoaga hana? (e) Fakanonoiki fefe e Iesu a lautolu ne huhu ke he pule hana?

¹² Ko e fakaaoga hakahakau he tau huhu. Ne fakaaoga e Iesu e tau huhu ke maeke he tau tagata fanogonogo hana ke hokotia ke he ha lautolu ni a tau fakahikuaga, ke kumikumi e tau manatu ha lautolu, po ke taute e tau fifiliaga. (Mataio 12:​24-30; 17:​24-27; 22:​41-46) He magaaho ne huhu e tau takitaki lotu ko e pule foaki-Atua moli kia hana, ne tali e Iesu: “Ko e papatisoaga a Ioane, po ke mai he lagi kia? po ke mai he tau tagata?” Kua ligoia he huhu, ne fevagavagahauaki a lautolu: “Kaeke ke tala atu a tautolu, Mai he lagi; ti pehe mai a ia kia tautolu, Ti ko e ha nakai talia ai e mutolu a ia? Kaeke foki ke tala atu a tautolu, Mai he tau tagata; kua matakutaku a tautolu ke he lanu tagata; ha ko e taofi ha lautolu oti kia Ioane, ko e perofeta a ia.” Fakahiku, ne tali a lautolu: “Nakai iloa e mautolu.” (Mareko 11:​27-33; Mataio 21:​23-27) Mo e huhu mukamuka ia, ne fakanonoiki e Iesu a lautolu mo e fakakite e fakavaia he tau loto ha lautolu.

13-15. Fakaata fefe he tala fakatai ke he katofia Samaria e pulotu ha Iesu?

¹³ Ne fakalataha e Iesu he falu magaaho e tau fakaholoaga, he  lalaga e tau huhu fakaohooho manatu ki loto he tau fakataitaiaga hana. He magaaho ne huhu e loea Iutaia ki a Iesu ko e heigoa kua lata ke moua e moui tukulagi, ne fakamaama e Iesu e Fakatufono faka-Mose ki a ia, ne poaki mai e fakaalofa ke he Atua mo e katofia. He manako ke fakakite a ia ke tututonu, ne huhu e tagata tane ia: “Ko hai kia e tagata ne katofia mo au?” Ne tali e Iesu he talahau e tala. Ne fenoga tokotaha taha tagata tane Iutaia he magaaho ne keli he tau tagata fofo mena a ia, ne toka a ia ke mate. O mai ai ua e tagata Iutaia, fakamua ko e ekepoa ti ko e tagata Levi. Ne fakaheu tokoua e laua a ia. Ka e taha e tagata Samaria ne hau foki. Omoi he fakaalofa hofihofi, ne tului fakaeneene e ia e tau kafokia he tagata matematekelea mo e lukuluku fakamitaki atu a ia ke haohao mitaki he fale api ke malolo ai a ia. Ke fakahiku e tala, ne huhu a Iesu ke he tagata huhu hana: “Kua manatu fefe a koe, po ko hai taha he tokotolu na ne eke mo tagata katofia kia ia ne moua he tau tagata fofo mena?” Nukua peehi e tagata ke tali: “Ko ia ne fakaalofa atu kia ia.”​—Luka 10:​25-37.

¹⁴ Fakaata fefe he tala fakatai e pulotu ha Iesu? He vaha ha Iesu, ne fakahagaao he tau Iutaia e kupu “katofia” ki a lautolu ni ne tumau ke he tau kupu toka tuai ha lautolu​—nakai ke he tau Samaria. (Ioane 4:9) Ane mai talahau e Iesu e tala ko e Samaria ne matematekelea mo e Iutaia e tagata lagomatai, to liliu kehe nakai he naia e fakamailoga tagata? Ne fakatokatoka fakapulotu e Iesu e tala ke feaki fakaalofa he Samaria e Iutaia. Mailoga, foki, e huhu ne huhu e Iesu he matahiku he tala. Ne hiki e ia e mailogaaga he kupu “katofia.” Kua tuga, huhu he loea: ‘Ko hai kua lata ke fakakite e au e fakaalofa fakakatofia ki ai?’ Ka e huhu age a Iesu: “Kua manatu fefe a koe, po ko hai taha he tokotolu na ne eke mo tagata katofia?” Ne fakamahino na Iesu, nakai ki a ia ne moua e totonu, ko ia ne matematekelea, ka ki a ia ne fakakite e totonu, ko e Samaria. Ko e katofia moli ka fakailoilo ke fakakite e fakaalofa ke he falu pete ni ko e feakiaga fakamotu ha lautolu. Kua nakai fai puhala foki ke taute e Iesu e manatu hana ke lauia mitaki.

¹⁵ Nakai kia ko e kakano a ia ne ofomate e tau tagata ke he “tau kupu” ha Iesu mo e futia atu ki a ia? (Mataio 7:​28, 29) He taha  magaaho ne nonofo tata e “lanu tagata” mo ia ke tolu e aho, ti nakai fai mena kai foki!​—Mareko 8:​1, 2.

16. Ko e heigoa e puhala ne foaki e Iesu e “fakamoliaga hakahakau” na takitaki he pulotu faka-Atua a ia?

¹⁶ Ko e fahi ke toluaki ne fakaata e Iesu e pulotu ha Iehova ko e puhala moui hana. Nukua gahuahua mitaki e pulotu; ti kautu. “Ko hai ia mutolu ne pulotu?” he huhu he aposetolo ko Iakopo. Ti tali ne ia e huhu hana, he talahau: “Kia toka hana mahani tututonu ke foaki e fakamoliaga hakahakau hagaao ki ai.” (Iakopo 3:13, The New English Bible) Ko e puhala ne takitaki ni e Iesu a ia, ne foaki e “fakamoliaga hakahakau” nukua takitaki he pulotu faka-Atua a ia. Kia manamanatu a tautolu ke he puhala ne fakatata e ia e fifiliaga mauokafua, ke he puhala moui hana mo e ke he tau fehagaiaga hana mo e falu.

17. Ko e heigoa e tau fakakiteaga ne ha ha ai na lagotatai mitaki katoatoa e moui ha Iesu?

¹⁷ Kua mailoga nakai e koe ko e tau tagata ne nakai ha ha ai e fakafiliaga mitaki kua mahani ni ke to ki mua e tau taute mena? Haia, kua lata ke pulotu ke moua e lagotatai. He fakaata e pulotu mahani Atua, ne moua e Iesu e lagotatai mitaki katoatoa. Ke he tau mena oti, ne tuku fakamua e ia e tau mena fakaagaga he moui hana. Ne lavelave lahi a ia mo e gahua ke fakapuloa e tala mitaki. “Ko e mena ia ne hau ai au,” he talahau e ia. (Mareko 1:38) Pauaki ai, kua nakai mua e tau koloa ki a ia; ti tuga kua fiha lahi e tau koloa hana. (Mataio 8:20) Pete ni ia, nakai ko e tagata moui fakatikai kikili lahi a ia. Ke tuga e Matua hana, ko e ‘Atua fiafia,’ ko Iesu ko e tagata fiafia, mo e lafi atu a ia ke he fiafia he falu. (1 Timoteo 1:11; 6:15) He magaaho ne finatu a ia ke he taonaga​—ne fa mahani mo magaaho he tau leo kofe, uhu lologo, mo e fiafia​—kua nakai ha i ai a ia ke fakakelea e magaaho. He maha e uaina, ne fakafaliu e ia e vai ke he uaina mitaki, ko e mena inu ne “fakafiafia ai e tau loto he tau tagata.” (Salamo 104:15; Ioane 2:​1-11) Ne talia e Iesu e tau uiina loga ke kai auloa, ti fa fakaaoga e ia e tau magaaho pihia ke fakaako.​—Luka 10:​38-42; 14:​1-6.

18. Fakakite fefe e Iesu e fakafiliaga tonuhia he tau fehagaiaki hana mo e hana tau tutaki?

 ¹⁸ Ne fakakite e Iesu e fakafiliaga tonutika he tau fehagaiaga hana mo e falu. Ko e lotomatala hana ke he foliga tagata ne foaki ki a ia e kitiaaga-mahino ke he tau tutaki hana. Ne iloa moli e ia na nakai mitaki katoatoa a lautolu. Pete ia, ne mailoga e ia e tau fua mitaki ha lautolu. Ne kitia e ia e aga mitaki he tau tagata tane nei ne futia e Iehova. (Ioane 6:44) Pete ko e tau agahala ha lautolu, ne fakakite e Iesu e fakamakai ke falanaki ki a lautolu. He fakatata e falanaki ia, ne tufa e ia e matagahua mamafa ke he tau tutaki fakauku hana. Ne poaki e ia ki a lautolu ke fakamatala e tala mitaki, ti ha ha ia ia e mauokafua ke he lotomatala ha lautolu ke fakamooli e poakiaga ia. (Mataio 28:​19, 20) Ne fakamoli ai he tohi ha Gahua ne fakamakamaka a lautolu ke he gahua ne poaki e ia ki a lautolu ke taute. (Gahua 2:​41, 42; 4:33; 5:​27-32) Maali ai, mogoia, kua pulotu a Iesu ke falanaki ki a lautolu.

19. Fakatata fefe e Iesu na “totonu mo e loto holoilalo” a ia?

¹⁹ Tuga ne mailoga e tautolu he Veveheaga 20, ne tuku he Tohi Tapu e loto fakatokolalo mo e mahani molu fakalataha mo e pulotu. Ka e moli, ko Iehova ne fakatokatoka e fakafifitakiaga mitaki lahi ke he mena nei. Ka e kua a Iesu? Kua mafanatia ke kitia e loto fakatokolalo ne fakakite e Iesu he fehagaiaga hana mo e hana tau tutaki. Ha ko e tagata mitaki katoatoa, kua tokoluga atu a ia ki a lautolu. Pete ia, ne nakai ono hifo a ia  ke he tau tutaki hana. Po kua lali a ia ke taute a lautolu ke logona hifo e tokolalo po ke fakateaga. Ke he taha fahi, ne manamanatu a ia ke he tau kuku ha lautolu mo e fakauka ke he tau agahala ha lautolu. (Mareko 14:​34-38; Ioane 16:12) Nakai kia fuluola he kua logona foki he fanau e loto mafola mo Iesu? Kua futia atu moli a lautolu ki a ia ha kua logona e lautolu na “totonu [a ia] mo e loto holoilalo.”​—Mataio 11:29; Mareko 10:​13-16.

20. Fakakite fefe e Iesu e mahani totonu he fehagai mo e fifine Motu Kehe ne hu temoni e tama fifine?

²⁰ Ne fakakite e Iesu e fakatokolalo mahani Atua ke he puhala aoga lahi foki. Kua mahani totonu a ia, po ke fakamolulu, he magaaho ka taute fakamitaki he fakaalofa hofihofi noa e mena nei. Manatu, ke fifitaki ki ai, e magaaho ne olelalo e fifine Motu Kehe ki a ia ke fakamalolo e tama fifine hana ne kelea lahi he hu temoni. Ke he tau puhala tolu kehekehe, ne fakakite fakamua e Iesu to nakai lagomatai e ia e fifine​—ke fakamuaaki, he fakaheu ke tali e fifine; ke uaaki, he talahau fakahako nukua fakafano mai a ia, nakai ke he tau Tagata Motu Kehe, ka ke he tau Iutaia; mo e toluaki, he foaki fakamitaki e fakataitaiaga ke he manatu taha ia ni. Pete ni ia, ne fakamakamaka e fifine, he fakakite moli e tua lahi. He manamanatu ke he tuaga tupu lagataha nei, fefe e tali ha Iesu? Ne taute moli e ia e mena ne talahau e ia to nakai taute e ia. Ne fakamalolo e ia e tama he fifine. (Mataio 15:​21-28) Nakai kia ko e loto fakatokolalo mitaki lahi a ia? Mo e manatu, ko e fakatokolalo haia he fakaveaga he pulotu moli.

21. Ko e ha kua lata ia tautolu ke eketaha ke fifitaki e aga, vagahau, mo e tau puhala ha Iesu?

²¹ Ko e fakaaue ha ia ha tautolu kua fakakite he tau Evagelia ki a tautolu e tau kupu mo e tau gahua he tagata pulotu lahi ne kua leva e moui fakamua! Kia manatu e tautolu ko Iesu ko e fakaata mitaki katoatoa he Matua hana. He fifitaki e aga, vagahau, mo e tau puhala ha Iesu, to feaki e tautolu e pulotu mai i luga. He veveheaga ne mui mai, to kitia e tautolu e puhala ka fakagahuahua e tautolu e pulotu mahani Atua he moui ha tautolu.