ons: Dat Lukas hier ‘ons’ gebruikt, wijst erop dat hij zich in Filippi opnieuw bij Paulus aansloot. Een tijdje daarvoor hadden hun wegen zich in Filippi gescheiden (Han 16:10-17, 40). Nu reisden ze samen van Filippi naar Jeruzalem, waar Paulus later werd gearresteerd (Han 20:5–21:18, 33). Dit is het tweede gedeelte in Handelingen waar Lukas zichzelf bij het verslag betrekt. (Zie aantekeningen bij Han 16:10 en 27:1.)

het Feest van het Ongezuurde Brood: Zie Woordenlijst en App. B15.

voor een maaltijd: Lett.: ‘om brood te breken’. Brood was in die tijd het hoofdvoedsel in het Midden-Oosten, daarom was dit een algemene uitdrukking voor een maaltijd. In die tijd waren platte broden met een harde korst gebruikelijk, en daarom werd het brood meestal gebroken in plaats van gesneden. Jezus brak dus vaak het brood voor het eten. (Zie aantekening bij Mt 14:19; zie ook Mt 15:36; Lu 24:30.) Toen Jezus het Avondmaal instelde, nam hij een brood en brak het. Aangezien dit de normale manier was om een brood te verdelen, had het feit dat Jezus het brood brak geen geestelijke betekenis. (Zie aantekening bij Mt 26:26.) Sommigen beweren dat bepaalde plaatsen in Handelingen waar deze uitdrukking voorkomt, verwijzen naar de herdenking van het Avondmaal van de Heer (Han 2:42, 46; 20:7, 11). Maar elke keer dat het Avondmaal wordt vermeld, wordt het breken van het brood in verband gebracht met wijn drinken uit een beker (Mt 26:26-28; Mr 14:22-25; Lu 22:19, 20; 1Kor 10:16-21; 11:23-26). Die handelingen zijn allebei even belangrijk. Dus als het breken van het brood wordt vermeld zonder dat wordt gesproken over drinken uit een beker, wordt er niet naar het Avondmaal van de Heer verwezen maar naar een gewone maaltijd. Bovendien wijst niets erop dat Jezus wilde dat de herdenking van zijn dood vaker zou plaatsvinden dan het feest dat erdoor vervangen werd, het Pascha, dat maar één keer per jaar werd gevierd.

want hij leeft: Of ‘want zijn ziel [d.w.z. zijn leven] is in hem’. Met andere woorden, de jonge man was tot leven teruggebracht. Net als op veel andere plaatsen in de Griekse Geschriften betekent het Griekse woord psuche hier ‘het leven van een persoon’ (Mt 6:25; 10:39; 16:25, 26; Lu 12:20; Jo 10:11, 15; 13:37, 38; 15:13; zie Woordenlijst).

brak het brood: Zie aantekening bij Han 20:7.

ouderlingen: Lett.: ‘oudere mannen’. In de Bijbel wordt het Griekse presbuteros voornamelijk gebruikt voor personen die gezag en verantwoordelijkheid dragen in een gemeenschap of natie. Net zoals oudere, ervaren mannen in het oude Israël de verantwoordelijkheid voor het leiderschap en bestuur deelden, hadden geestelijk volwassen mannen die functie in de christelijke gemeenten in de eerste eeuw. Dit verslag over Paulus’ bijeenkomst met de ouderlingen uit Efeze laat duidelijk zien dat er in die gemeente meer dan één ouderling was. Het aantal ouderlingen in elke gemeente was afhankelijk van het aantal beschikbare geestelijk volwassen mannen (1Ti 3:1-7; Tit 1:5-8). Toen Paulus zijn eerste brief aan Timotheüs schreef, had hij het over ‘het lichaam van ouderlingen’ (1Ti 1:3; 4:14).

nederigheid: Of ‘ootmoedigheid van geest’. Deze eigenschap omvat afwezigheid van trots of arrogantie. Nederigheid blijkt uit de manier waarop iemand zichzelf in verhouding tot God en anderen beziet. Het is geen zwakheid maar een instelling waar God blij mee is. Christenen die echt nederig zijn, kunnen in eenheid met elkaar samenwerken (Ef 4:2; Fil 2:3; Kol 3:12; 1Pe 5:5). In de Griekse Geschriften wordt het woord tapeinofrosune gebruikt, dat hier is vertaald met ‘nederigheid’. Het is afgeleid van de woorden tapeinoo (laag maken) en fren (de geest). Het verwante tapeinos is vertaald met ‘nederig’ (Mt 11:29) en ‘nederige mensen’ (Jak 4:6; 1Pe 5:5; zie aantekening bij Mt 11:29).

van huis tot huis: Of ‘in verschillende huizen’. De context laat zien dat Paulus naar de huizen van die personen ging om hen te onderwijzen ‘over berouw tegenover God en geloof in onze Heer Jezus’ (Han 20:21). Hij heeft het dus niet alleen over beleefdheidsbezoeken of bezoeken om geloofsgenoten aan te moedigen nadat ze gelovigen waren geworden, want geloofsgenoten hadden al berouw getoond en geloofden al in Jezus. Dr. A.T. Robertson schreef het volgende over Han 20:20: ‘Het is opmerkenswaard dat deze grootste aller predikers van huis tot huis predikte en niet louter beleefdheidsbezoeken bracht’ (Word Pictures in the New Testament, 1930, Deel III, blz. 349-350). In zijn boek The Acts of the Apostles With a Commentary schreef Abiel Abbot Livermore over Paulus’ woorden in Han 20:20: ‘Hij stelde zich er niet tevreden mee slechts in de openbare vergadering toespraken te houden, (...) maar legde zich op persoonlijke basis, van huis tot huis, ijverig op zijn belangrijke werk toe en bracht de waarheid des hemels letterlijk bij de haard en het hart van de Efeziërs thuis’ (1844, blz. 270; zie voor uitleg over de weergave van de Griekse uitdrukking kat oikous [lett.: ‘per [volgens] huizen’] de aantekening bij Han 5:42).

gebonden in: Of ‘verplicht door’, ‘gedreven door’. Paulus was bereid maar voelde zich ook verplicht om de leiding van Gods geest te volgen en naar Jeruzalem te gaan.

mijn eigen leven: Of ‘mijn ziel’. Het Griekse psuche slaat hier op het leven van een persoon. (Zie Woordenlijst en App. A2.)

bekendgemaakt: Of ‘gepredikt’. De grondbetekenis van het Griekse woord is ‘aankondigen als een openbare boodschapper’. De nadruk ligt op de methode van aankondigen: meestal een verklaring in het openbaar en geen preek gericht tot een groep. Het thema van de christelijke prediking was nog steeds ‘Gods Koninkrijk’ (Han 28:31).

het Koninkrijk: Dat wil zeggen Gods Koninkrijk. Het hoofdthema van de hele Bijbel komt in Handelingen steeds opnieuw terug (Han 1:3; 8:12; 14:22; 19:8; 20:25; 28:23, 31). In sommige oude vertalingen, zoals de Latijnse Vulgaat en de Syrische Pesjitta, staat ‘het Koninkrijk van God’. Eén vertaling van de Griekse Geschriften in het Hebreeuws (in App. C4 J¹⁷ genoemd) gebruikt Gods naam, en de volledige uitdrukking kan worden weergegeven met ‘het Koninkrijk van Jehovah’.

dat ik rein ben van het bloed van alle mensen: Paulus had geen bloedschuld in Gods ogen, omdat hij niet had nagelaten het goede nieuws van het Koninkrijk te prediken. Hij had mensen niet de levensreddende informatie onthouden die deze boodschap bevat (Han 18:6; vergelijk Ez 33:6-8). Paulus bracht ‘alle raad van God’ aan de discipelen in Efeze over, omdat hij niet wilde dat iemand zijn leven zou verliezen op Gods Oordeelsdag (Han 20:27). Een christen zou in Gods ogen ook bloedschuld op zich laden door een moord te plegen of door bloedvergieten — dit zou ook betrekking hebben op het actief of stilzwijgend ondersteunen van een organisatie die bloedschuld heeft, zoals ‘Babylon de Grote’ (Opb 17:6; 18:2, 4), of van andere organisaties die onschuldig bloed hebben vergoten (Opb 16:5, 6; vergelijk Jes 26:20, 21). Ook als iemand in de een of andere vorm bloed eet of drinkt, zou hij bloedschuld op zich laden (Han 15:20).

alle raad van God: Of ‘Gods hele voornemen (wil)’. Duidt hier op alles wat God zich heeft voorgenomen te doen door middel van zijn Koninkrijk, met inbegrip van alles wat hij noodzakelijk vindt voor redding (Han 20:25). Het Griekse boule wordt in Lu 7:30 weergegeven met ‘raad’ (of ‘leiding’, ‘instructies’, vtn.) en in Heb 6:17 met ‘doel’.

Let op: Of ‘waak over’. De schapen in Jehovah’s kudde zijn hem dierbaar omdat hij ze met het kostbare ‘bloed van zijn eigen Zoon’ heeft gekocht. Jehovah had geen hogere prijs kunnen betalen. Nederige opzieners waken daarom over het welzijn van elk lid van de kudde en houden in gedachte hoeveel Jehovah van zijn schapen houdt (1Pe 5:1-3).

opzieners: Het Griekse woord voor opziener (episkopos) is verwant aan het werkwoord episkopeo, dat ‘goed opletten’ betekent (Heb 12:15), en aan het zelfstandig naamwoord episkope, dat de betekenis heeft van ‘inspectie’ (Lu 19:44, Kingdom Interlinear; 1Pe 2:12), ‘opziener zijn’ (1Ti 3:1) of ‘opzienersambt’ (Han 1:20). De opziener was dus degene die gemeenteleden bezocht, inspecteerde en leiding gaf. De grondgedachte van het Griekse woord is beschermend opzicht. Opzieners in de christelijke gemeente hebben de taak om in geestelijk opzicht zorg te dragen voor hun geloofsgenoten. Paulus gebruikt hier het woord opzieners als hij tot de ouderlingen van de gemeente in Efeze spreekt (Han 20:17). In zijn brief aan Titus gebruikt hij het woord opziener als hij de vereisten beschrijft voor ouderlingen in de christelijke gemeente (Tit 1:5, 7). Beide termen slaan dus op dezelfde positie. ‘Ouderling’ (presbuteros) benadrukt de geestelijke volwassenheid van degene die is aangesteld en ‘opziener’ (episkopos) benadrukt de taken die erbij horen. Dit verslag over Paulus’ bijeenkomst met de ouderlingen uit Efeze laat duidelijk zien dat er in die gemeente meerdere opzieners waren. Er was geen vastgesteld aantal opzieners per gemeente. Het aantal ouderlingen hing af van het aantal geestelijk rijpe mannen in die gemeente. Toen Paulus aan de christenen in Filippi schreef, had hij het ook over de ‘opzieners’ daar (Fil 1:1), wat erop wijst dat ze als een lichaam dienden en toezicht hielden op wat er in die gemeente gebeurde. (Zie aantekening bij Han 1:20.)

God: In sommige oude manuscripten staat hier ‘de Heer’, maar de weergave ‘God’ wordt goed ondersteund door de manuscripten en wordt door veel geleerden als de oorspronkelijke weergave beschouwd.

met het bloed van zijn eigen Zoon: Lett.: ‘door het bloed van de eigen(e)’. De Griekse grammatica laat ook vertalingen toe als ‘met het bloed van zichzelf’ of ‘met zijn eigen bloed’, dus de context moet in aanmerking worden genomen. In het Grieks kan de uitdrukking ho idios (‘zijn eigen’) zelfstandig worden gebruikt zonder een verklarend zelfstandig naamwoord of voornaamwoord, zoals blijkt uit hoe het is vertaald in Jo 1:11 (‘zijn eigen huis’), Han 4:23 (‘hun eigen mensen’) en Han 24:23 (‘zijn vrienden’). In niet-Bijbelse Griekse papyri wordt de uitdrukking gebruikt als een uiting van genegenheid voor naaste bloedverwanten. De lezers zouden uit de context de logische conclusie trekken dat na ‘zijn eigen’ een enkelvoudig zelfstandig naamwoord werd geïmpliceerd waarmee werd verwezen naar Gods eniggeboren Zoon, Jezus Christus, wiens bloed werd vergoten. Daarom erkennen heel wat geleerden en vertalers dat hier het woord zoon wordt geïmpliceerd en luidt hun vertaling: ‘met het bloed van zijn eigen Zoon’.

God: In enkele manuscripten staat hier ‘de Heer’, maar in de meeste manuscripten staat ‘God’.

wat de Heer Jezus zelf heeft gezegd: De uitspraak die na deze woorden volgt, wordt alleen door Paulus geciteerd, hoewel de strekking ervan wel in de evangeliën en de rest van de geïnspireerde Schrift te vinden is (Ps 41:1; Sp 11:25; 19:17; Mt 10:8; Lu 6:38). Misschien is dit citaat mondeling aan Paulus doorgegeven — door een discipel die Jezus’ woorden aanhaalde, door de opgestane Jezus zelf of door een openbaring van God (Han 22:6-15; 1Kor 15:6, 8).

omhelsden Paulus: Lett.: ‘vielen Paulus om de hals’. In de Bijbel was iemand in tranen omhelzen en kussen een teken van grote genegenheid, iets wat die ouderlingen beslist voor Paulus voelden. (Zie ook Ge 33:4; 45:14, 15; 46:29; Lu 15:20.)

kusten hem teder: Of ‘kusten hem liefdevol’. Paulus was geliefd bij zijn broeders vanwege zijn oprechte liefde voor hen. In Bijbelse tijden was een kus een teken van hechte vriendschap (Ge 27:26; 2Sa 19:39). Soms kreeg iemand behalve een kus ook een hartelijke omhelzing en vloeiden er tranen (Ge 33:4; 45:14, 15; Lu 15:20). Het Griekse werkwoord dat met ‘teder kussen’ is weergegeven, wordt opgevat als een intensieve vorm van het werkwoord fileo, dat soms met ‘kussen’ wordt vertaald (Mt 26:48; Mr 14:44; Lu 22:47) maar vaker de betekenis heeft van ‘gehecht zijn aan’ (Jo 5:20; 11:3, vtn.; 16:27; vergelijk de aantekening bij Mt 26:49).