doordat de toren van Siloam op ze viel: Om zijn punt duidelijk te maken, noemt Jezus hier een tragedie die recent gebeurd was of in ieder geval bij iedereen nog vers in het geheugen lag. De toren van Siloam lag kennelijk dicht bij het bassin van Siloam in het ZO deel van Jeruzalem. (Zie App. B12, kaart ‘Jeruzalem en omgeving’.)

een vijgenboom in zijn wijngaard: Het was gebruikelijk om in wijngaarden ook vijgenbomen en olijfbomen te planten. Als de wijnranken dan een slecht jaar hadden, konden de vijgen en olijven nog wat inkomsten opleveren.

drie jaar: Nieuwe bomen uit stekken leveren meestal binnen twee tot drie jaar in ieder geval een paar vijgen op. Toen Jezus deze illustratie vertelde, was hij ongeveer drie jaar bezig met zijn bediening, kennelijk een parallel met de drie jaar in de illustratie. Al zo’n drie jaar probeerde Jezus bij de Joden geloof aan te kweken. Toch waren er naar verhouding maar weinig Joden die discipelen werden en als de vruchten van zijn arbeid gezien konden worden. Nu, in het vierde jaar van zijn bediening, doet Jezus een extra inspanning. Door te prediken en te onderwijzen in Judea en Perea, is het alsof hij de grond rondom de figuurlijke vijgenboom, het Joodse volk, omspit en bemest. Maar een klein aantal Joden reageert positief. Het volk als geheel staat daarom op het punt vernietigd te worden.

een geest die haar ziek maakte: Of ‘een geest van zwakheid’. Dit slaat kennelijk op een demon die de ziekte van de vrouw veroorzaakte. In Lu 13:16 zegt Jezus dat ze ‘geboeid gehouden’ werd door Satan.

mosterdzaadje: In Israël groeien meerdere soorten mosterdplanten in het wild. Zwarte mosterd (Brassica nigra) wordt het meest verbouwd. Het zaad is relatief klein (1-1,6 mm in doorsnee, met een gewicht van 1 mg) maar groeit uit tot een boomachtige plant. Sommige soorten mosterdplanten worden wel 4,5 m hoog. Mosterdzaad, in Mt 13:32 en Mr 4:31 ‘het kleinste zaadje dat er is’ en ‘het kleinste van alle zaden’ genoemd, werd in oude Joodse geschriften gebruikt als beeldspraak voor de allerkleinste afmeting. Hoewel we tegenwoordig kleinere zaden kennen, was het kennelijk het kleinste zaad dat in Jezus’ tijd door de boeren in Israël verzameld en gezaaid werd.

grote maten: Lett.: ‘sea’. Zie aantekening bij Mt 13:33.

worden er maar weinig mensen gered?: De Joodse religieuze leiders voerden verhitte discussies over het aantal mensen dat uiteindelijk gered zou worden. Later kwamen er zelfs mystieke sekten die het exacte aantal probeerden vast te stellen door in verschillende heilige teksten een numerieke waarde aan elke letter toe te kennen. Hoewel de vraag over Gods oordeel algemeen en speculatief is, wijst Jezus in zijn antwoord op de persoonlijke verantwoordelijkheid van elk individu.

Span je krachtig in: Of ‘strijd (worstel) voortdurend’. Jezus beklemtoont hier hoe belangrijk het is alles te doen wat je kunt om door de smalle deur naar binnen te gaan. Voor deze context worden in naslagwerken weergaven voorgesteld als ‘span je maximaal in’, ‘doe elke mogelijke inspanning’. Het Griekse werkwoord agonizomai is verwant aan het Griekse zelfstandig naamwoord agon, dat vaak werd gebruikt voor atletiekwedstrijden. In Heb 12:1 wordt dat woord in figuurlijke zin gebruikt voor de christelijke ‘wedstrijd’ om het leven. Het wordt ook in algemenere zin gebruikt voor een ‘strijd’ (Fil 1:30; Kol 2:1; 1Ti 6:12; 2Ti 4:7). Vormen van het Griekse werkwoord dat in Lu 13:24 wordt gebruikt, worden weergegeven met ‘aan een wedstrijd meedoen’ (1Kor 9:25), ‘zich inspannen’ (Kol 1:29; 1Ti 4:10), ‘intens (bidden)’ (Kol 4:12) en ‘strijden’ (1Ti 6:12). Omdat de achtergrond van deze uitdrukking te maken heeft met atletiekwedstrijden, hebben sommigen geopperd dat de inspanning waartoe Jezus aanmoedigde te vergelijken is met hoe een atleet zich met al zijn krachten, met elke vezel in zijn lichaam, inspant om de prijs te winnen.

brede straten: Of ‘pleinen’. Het Griekse woord dat hier wordt gebruikt, slaat op de hoofdstraten van een stad die op centrale plekken breder waren en als plein fungeerden. Deze ‘brede straten’ vormden een contrast met de smalle, kronkelige straatjes die typerend waren voor steden in de eerste eeuw.

knarsetanden: Of ‘de tanden op elkaar klemmen’. Het kan de gedachte overbrengen van frustratie, wanhoop en boosheid, mogelijk geuit door bittere woorden en geweld.

uit het oosten en westen en uit het noorden en zuiden: Jezus vermeldt de vier windrichtingen en omvat daarmee de hele aarde. Dit voorrecht zou dus openstaan voor mensen uit alle landen.

zullen aan tafel gaan: Zie aantekening bij Mt 8:11.

Herodes: Dat wil zeggen Herodes Antipas, de zoon van Herodes de Grote. (Zie Woordenlijst.)

die vos: Dit dier staat bekend om zijn geslepenheid en sluwheid, en misschien heeft Jezus op die eigenschappen gezinspeeld toen hij Herodes een vos noemde. Sommige geleerden denken dat Jezus het beeld van sluwheid in combinatie met zwakheid en onbeduidendheid wilde oproepen toen hij Herodes een vos noemde. In de Joodse literatuur werd de vos gebruikt als metafoor voor relatief zwakke (vergelijk Ne 4:3) maar slimme, opportunistische mannen, in contrast met de krachtige leeuw, die een zelfverzekerd, machtig en groot heerser afbeeldde. (Vergelijk Sp 28:1; Jer 50:17; Ez 32:2.) Als dat hier bedoeld wordt, zou het erop neerkomen dat Herodes een sluwe, opgeblazen heerser genoemd werd die in Gods ogen niets voorstelde. Waarschijnlijk trok Jezus op zijn reis naar Jeruzalem door Perea, het gebied van Herodes, toen de farizeeën hem vertelden dat Herodes hem wilde doden. Misschien was Herodes zo sluw dit gerucht zelf te verspreiden in de hoop dat Jezus bang zou worden en uit zijn gebied zou wegvluchten. Herodes was kennelijk verontrust over Jezus en zijn bediening. Eerder had de vrouw van Herodes hem gemanipuleerd om Johannes de Doper terecht te stellen, en hij durfde misschien niet nog een profeet van God te doden (Mt 14:1, 2; Mr 6:16).

Vandaag en morgen (...) en op de derde dag zal ik klaar zijn: De tijdsaanduiding die Jezus hier noemt, moet niet letterlijk opgevat worden. Hij gaf juist aan dat het niet lang meer zou duren voordat hij naar Jeruzalem zou vertrekken, waar hij zou sterven. Hij zei dit misschien ook om aan te geven dat het verloop van zijn bediening als Messias vastlag en niet verkort, beheerst of veranderd zou worden door de politieke doelen van een wereldlijke heerser.

hoort niet: Of ‘het is ondenkbaar dat’. Hoewel er geen Bijbelprofetie is die specifiek zegt dat de Messias in Jeruzalem zou sterven, zou je dat kunnen opmaken uit Da 9:24-26. Bovendien was het te verwachten dat als de Joden een profeet zouden doden, en vooral de Messias, dat in die stad zou gebeuren. De 71 leden van het Sanhedrin, de Hoge Raad, kwamen bijeen in Jeruzalem, dus personen die ervan beschuldigd werden valse profeten te zijn, zouden daar terechtstaan. Misschien heeft Jezus ook in gedachten gehad dat in Jeruzalem de vaste slachtoffers aan God werden gebracht en dat daar het paschalam werd geslacht. Jezus’ woorden kwamen uit. Hij stond in Jeruzalem terecht voor het Sanhedrin en werd veroordeeld. En hij stierf net buiten de stadsmuren van Jeruzalem als het ‘paschalam’ (1Kor 5:7).

Jeruzalem, Jeruzalem!: Volgens Mt 23:37 deed Jezus in de laatste week van zijn bediening op aarde, op 11 nisan, een bijna identieke uitspraak in Jeruzalem. Maar hier gaat het om een uitspraak van Jezus bij een eerdere gelegenheid in Perea. (Zie App. A7.)

huis: Dat wil zeggen de tempel.

Jehovah’s: In dit citaat uit Ps 118:26 komt Gods naam (weergegeven met vier Hebreeuwse medeklinkers, getranslitereerd als JHWH) voor in de oorspronkelijke Hebreeuwse tekst. (Zie App. C.)