Hoofdstuk 1

Waarom geïnteresseerd zijn in andere religies?

1-7. Wat zijn enkele vormen van de verscheidene religies die de wereld kent?

WAAR u ook woont, u hebt ongetwijfeld zelf kunnen constateren hoe religie het leven van miljoenen mensen — misschien ook uw leven — beïnvloedt. In landen waar het hindoeïsme wordt beoefend, zult u mensen vaak de puja zien verrichten, een ceremonie die onder meer het aanbieden van offergaven aan hun goden — in de vorm van kokosnoten, bloemen en appels — kan omvatten. Een priester zal een teken van rode of gele pasta, de tilak, op het voorhoofd van de gelovigen aanbrengen. Miljoenen trekken ook elk jaar naar de rivier de Ganges om door haar water gereinigd te worden.

² In katholieke landen zult u mensen in kerken en kathedralen zien bidden terwijl zij een crucifix of een rozenkrans in hun handen houden. De kralen van de rozenkrans worden gebruikt om de gebeden te tellen die bij de verering van Maria tot haar worden opgezonden. En het is niet moeilijk om nonnen en priesters te herkennen, aangezien zij zich door hun zwarte kleding onderscheiden.

³ In protestantse landen wemelt het van kapellen en kerken, en op zondag steken de kerkleden zich gewoonlijk in hun beste kleren en komen bijeen om religieuze liederen te zingen en naar een preek te luisteren. Hun geestelijken dragen vaak een zwart ambtsgewaad met soms de zogenaamde „omgekeerde boord”.

⁴ In islamitische landen kunt u de stemmen horen van de moeʹezzins (oproepers), die vanaf minaretten de gelovigen  vijfmaal daags oproepen tot de salat, of het rituele gebed. Zij beschouwen de Qorʼaan (koran) als het heilige boek van de islam. Volgens het islamitische geloof werd het door God geopenbaard en in de zevende eeuw G.T. door de engel Gabriël aan de profeet Mohammed gegeven.

⁵ De monniken van het boeddhisme, die men in veel boeddhistische landen gewoonlijk in saffraankleurige, zwarte of rode gewaden op straat ziet lopen, worden als een symbool van vroomheid beschouwd. Oude tempels met beelden van de vredige Boeddha getuigen ervan dat het boeddhistische geloof reeds heel oud is.

⁶ Het voornamelijk in Japan beoefende sjintô maakt met zijn huisaltaren en offergaven voor de voorouders een integrerend deel uit van het dagelijkse leven. De Japanners voelen zich vrij te bidden om zeer aardse zaken, zelfs om goede cijfers voor een schoolexamen.

⁷ Nog een religieuze activiteit die over de hele wereld bekendheid geniet, is dat mensen met bijbels en bijbelse lectuur  van huis tot huis gaan en op straat staan. Als men mensen met de tijdschriften De Wachttoren en Ontwaakt! ziet, herkent bijna iedereen hen als Jehovah’s Getuigen.

8. Hoe heeft de mensheid door de eeuwen heen van religieuze toewijding blijk gegeven?

⁸ Wat geeft deze grote verscheidenheid van manieren waarop mensen over de hele wereld van religieuze toewijding blijk geven, te kennen? Dat de mensheid al duizenden jaren geestelijke behoeften heeft en die zoekt te bevredigen. De mens heeft moeten leven met zijn beproevingen en lasten, zijn twijfels en vragen, waartoe ook het mysterie van de dood behoort. Religieuze gevoelens zijn op vele verschillende manieren tot uitdrukking gebracht, terwijl de mensen zich voor het verkrijgen van zegeningen en het vinden van troost tot God of tot hun goden hebben gewend. Religie probeert ook de grote levensvragen te beantwoorden: Waarom zijn wij hier? Hoe dienen wij te leven? Wat houdt de toekomst voor de mens in?

9. In welk opzicht is in het leven van de meeste mensen wel de een of andere vorm van religieuze toewijding aanwezig?

⁹ Aan de andere kant zijn er miljoenen mensen die geen enkele religie belijden noch in een god geloven. Zij zijn atheïsten. Anderen, agnostici, geloven dat God onbekend is en waarschijnlijk niet gekend kan worden. Uiteraard wil dit echter niet zeggen dat zulke mensen er geen principes of gedragsnormen op na houden, net zomin als het belijden van een religie betekent dat men zich er wél door laat leiden. Beschouwt men religie echter als „toewijding aan het een of andere principe; strikte trouw of loyaliteit; plichtsgetrouwheid; vrome toegenegenheid of verknochtheid”, dan is in het leven van de meeste mensen, met inbegrip van atheïsten en agnostici, wel de een of andere vorm van religieuze toewijding aanwezig. — The Shorter Oxford English Dictionary.

10. Oefent religie invloed uit op de hedendaagse wereld? Licht dit toe.

¹⁰ Met zo veel religies in een wereld die tengevolge van  steeds snellere reismogelijkheden en communicatiemiddelen almaar kleiner wordt, is de invloed van verscheidene religieuze stromingen over de hele wereld merkbaar, of wij dit nu prettig vinden of niet. De woede die in 1989 uitbrak over het boek De duivelsverzen, volgens sommigen geschreven door ’een afvallige moslim’, laat duidelijk zien hoe religieuze sentimenten zich op wereldomvattende schaal kunnen manifesteren. Islamitische leiders riepen ertoe op het boek te verbieden en de schrijver zelfs ter dood te brengen. Wat brengt mensen ertoe in kwesties van religie zo heftig te reageren?

11. Waarom is het niet verkeerd andere geloven te onderzoeken?

¹¹ Om die vraag te beantwoorden, moeten wij iets over de achtergrond van de religies der wereld weten. In dit verband zegt Geoffrey Parrinder in World Religions — From Ancient History to the Present: „Verschillende religies te bestuderen, wil niet noodzakelijkerwijs zeggen dat men zijn eigen geloof ontrouw is, maar kan veeleer tot een sterker geloof bijdragen doordat men ziet hoe anderen naar de werkelijkheid hebben gezocht en door hun onderzoek verrijkt zijn.” Kennis leidt tot begrip, en begrip tot het verdragen van mensen die er een andere zienswijze op na houden.

Waarom een onderzoek instellen?

12. Door welke factoren wordt iemands religie gewoonlijk bepaald?

¹² Hebt u ooit gedacht of gezegd: ’Ik heb mijn eigen geloof. Het is een heel persoonlijke zaak. Ik discussieer er niet met anderen over’? Zeker, religie is iets heel persoonlijks — praktisch vanaf onze geboorte prenten onze ouders en familieleden religieuze of morele opvattingen in onze geest. Als gevolg daarvan hangen wij gewoonlijk dezelfde religieuze idealen aan als onze ouders en grootouders. Religie is bijna een zaak van familietraditie geworden. Wat is het gevolg van deze gang van zaken? Dat in veel gevallen anderen onze religie voor ons hebben gekozen. Het is eenvoudig een kwestie van waar en wanneer wij geboren zijn. Of, zoals de geschiedschrijver  Arnold Toynbee te kennen gaf, iemands geloofsrichting wordt vaak bepaald door „het geografische toeval van de plaats waar hij geboren is”.

13, 14. Waarom is het niet redelijk om aan te nemen dat de religie die men bij zijn geboorte meekrijgt, automatisch door God wordt goedgekeurd?

¹³ Is het redelijk om aan te nemen dat de religie die men bij zijn geboorte meekrijgt, noodzakelijkerwijs de volledige waarheid is? Als u in Italië of Zuid-Amerika geboren was, dan zou u, zonder hierin enige keus te hebben gehad, waarschijnlijk  katholiek zijn opgevoed. Als u in India geboren was, dan zou u waarschijnlijk automatisch een hindoe zijn geworden of, als de Punjab uw geboortestreek was, misschien een Sikh. Als uw ouders in Pakistan woonden, dan zou u uiteraard een moslim zijn. En als u in de laatste tientallen jaren in een socialistisch land geboren zou zijn, zou u hoogstwaarschijnlijk een atheïstische opvoeding hebben gehad. — Galaten 1:13, 14; Handelingen 23:6.

¹⁴ Is de religie waarin iemand geboren is derhalve automatisch de ware, door God goedgekeurde religie? Indien deze opvatting door de millennia heen gehuldigd zou zijn, zouden veel mensen — uitgaande van de gedachte: ’wat goed genoeg was voor mijn voorouders, is goed genoeg voor mij’ — nog steeds het primitieve sjamanisme en oude vruchtbaarheidsculten beoefenen.

15, 16. Welke voordelen werpt het af andere religies te onderzoeken?

¹⁵ Aangezien er zich in de afgelopen 6000 jaar over de hele wereld zo’n grote verscheidenheid van religieuze uitingsvormen heeft ontwikkeld, is het op z’n minst leerzaam en verruimt het de geest als men begrijpt wat anderen geloven en hoe hun geloofsovertuigingen zijn ontstaan. En het kan ook uitzicht bieden op een meer concrete hoop voor uw toekomst.

¹⁶ Wegens immigratie en verhuizingen van hele bevolkingsgroepen wonen mensen die tot verschillende religies behoren, op dit ogenblik in veel landen vaak in dezelfde buurt. Het begrijpen van elkaars zienswijze kan derhalve tot een zinvollere communicatie en conversatie tussen mensen met een verschillende geloofsovertuiging leiden. Bovendien kan het misschien iets van de haat doen verdwijnen die in de wereld heerst tengevolge van verschil in religieuze opvattingen. Mensen kunnen het weliswaar wat hun geloofsovertuigingen betreft volkomen oneens zijn met elkaar, maar  er bestaat geen reden om iemand te haten enkel omdat hij of zij er een andere zienswijze op na houdt. — 1 Petrus 3:15; 1 Johannes 4:20, 21; Openbaring 2:6.

17. Waarom dienen wij degenen wier religieuze denkwijze van de onze verschilt, niet te haten?

¹⁷ In de oude joodse wet stond: „Gij zult uw verwanten in uw hart niet haten. Wijs uw bloedverwant terecht maar laad wegens hem geen schuld op u. Gij zult geen wraak nemen noch een wrok koesteren tegen uw landgenoten. Heb uw naaste lief als uzelf: Ik ben de HEER [Jehovah]” (Leviticus 19:17, 18, Ta). De Stichter van het christendom zei: „Maar ik zeg tot u die luistert: Blijft uw vijanden liefhebben, goeddoen aan hen die u haten, . . . en uw beloning zal groot zijn, en gij zult zonen van de Allerhoogste zijn, want hij is goed jegens de ondankbaren en goddelozen” (Lukas 6:27, 35). Onder het opschrift „De op de proef gestelde” vermeldt de koran een  soortgelijk beginsel (soerah 60:7, K): „Mogelijk dat Allah tussen ulieden en diegenen hunner, met wie gij vijandig zijt, genegenheid zal brengen. En Allah is machtig en Allah is vergevend en barmhartig.”

18. Waarom doet het er wel degelijk toe wat men gelooft?

¹⁸ Hoewel verdraagzaamheid en begrip noodzakelijk zijn, wil dit echter niet zeggen dat het er niet toe doet wat men gelooft. De geschiedschrijver Geoffrey Parrinder zei in dit verband: „Er wordt soms gezegd dat alle religies hetzelfde doel hebben, of gelijke wegen zijn die tot de waarheid leiden, of zelfs dat ze allemaal dezelfde leerstellingen onderwijzen . . . Toch hadden de oude Azteken, die de nog kloppende harten van hun slachtoffers omhooghielden naar de zon, stellig niet net zo’n goede religie als die van de vreedzame Boeddha.” Is het bovendien niet God zelf die, als het op aanbidding aankomt, dient te bepalen wat wel of niet aanvaardbaar is? — Micha 6:8.

Waarnaar dient religie beoordeeld te worden?

19. Hoe dient religie iemands gedrag te beïnvloeden?

¹⁹ Hoewel de meeste religies bepaalde vastomlijnde geloofsovertuigingen of leerstellingen hebben, kunnen deze vaak een zeer ingewikkelde theologie vormen, die het bevattingsvermogen van de gemiddelde leek te boven gaat. Toch gaat in alle gevallen het beginsel van oorzaak en gevolg op. De leringen van een religie dienen van invloed te zijn op de persoonlijkheid en het dagelijks gedrag van elke gelovige. Zo zal, normaal gesproken, ieders gedrag in meerdere of mindere mate een weerspiegeling vormen van zijn religieuze achtergrond. Welke uitwerking heeft uw religie op u? Maakt uw religie u tot een vriendelijker mens? Tot iemand die edelmoediger, eerlijker, nederiger, verdraagzamer en meedogender is? Dit zijn redelijke vragen, want één grote religieuze leraar, Jezus Christus, zei in dit verband: „Elke goede boom [brengt] voortreffelijke vruchten voort, maar elke rotte boom brengt waardeloze vruchten voort; een goede boom kan geen waardeloze  vruchten dragen, noch kan een rotte boom voortreffelijke vruchten voortbrengen. Elke boom die geen voortreffelijke vruchten voortbrengt, wordt omgehakt en in het vuur geworpen. Aan hun vruchten zult gij die mensen dus waarlijk herkennen.” — Matthéüs 7:17-20.

20. Welke vragen rijzen er betreffende religie en de rol die ze in de geschiedenis heeft gespeeld?

²⁰ De wereldgeschiedenis moet ons stellig tot nadenken stemmen en bij ons de vraag doen rijzen welke rol de religie  heeft gespeeld in de vele oorlogen die de mensheid geteisterd hebben en onnoemelijk leed veroorzaakt hebben. Waarom hebben zoveel mensen elkaar in de naam van religie gedood? De kruistochten, de inquisitie, de conflicten in het Midden-Oosten en Noord-Ierland, de bloedige strijd tussen Irak en Iran (1980–1988), de botsingen tussen hindoes en Sikhs in India — al deze gebeurtenissen werpen bij nadenkende mensen beslist vragen op over godsdienstige overtuigingen en moraliteit. — Zie onderstaand kader.

21. Wat zijn enkele voorbeelden van de vruchten die de christenheid heeft voortgebracht?

 ²¹ Vooral in het domein van de christenheid treedt de huichelarij op dit terrein duidelijk aan het licht. In twee wereldoorlogen hebben zowel katholieken als protestanten op aandrang van hun „christelijke” politieke leiders hun eigen geloofsgenoten gedood. Toch laat de bijbel duidelijk de tegenstelling zien tussen de werken van het vlees en de vrucht van de geest. De werken van het vlees worden beschreven als: „hoererij, onreinheid, een losbandig gedrag, afgoderij, beoefening van spiritisme, vijandschappen, twist, jaloezie, vlagen van toorn, ruzies, verdeeldheid, sekten, uitingen van afgunst, drinkgelagen, brasserijen en dergelijke. Aangaande deze dingen waarschuw ik u van tevoren, zoals ik u reeds van tevoren gewaarschuwd heb, dat wie zulke dingen beoefenen, Gods koninkrijk niet zullen beërven.” Toch hebben zogenaamde christenen deze dingen eeuwenlang beoefend, en hun gedrag is vaak door hun geestelijken vergoelijkt. — Galaten 5:19-21.

22, 23. Welke vruchten behoren, in tegenstelling hiermee, door de ware religie te worden voortgebracht?

²² In tegenstelling hiermee wordt de positieve vrucht van de geest beschreven als: „liefde, vreugde, vrede, lankmoedigheid, vriendelijkheid, goedheid, geloof, zachtaardigheid, zelfbeheersing. Tegen zulke dingen is geen wet.” Alle religies behoren zulke vreedzame vruchten voort te brengen. Maar is dat zo? Brengt uw religie ze voort? — Galaten 5:22, 23.

²³ Het onderzoek dat in dit boek wordt ingesteld met betrekking tot de eeuwenlange speurtocht naar God door middel van de religies der wereld, is er derhalve op gericht enkele van onze vragen te beantwoorden. Maar wat is de basis voor de beoordeling van een religie? Wiens maatstaf geldt?

’Mijn religie is goed genoeg voor mij’

24, 25. Voor welke uitdaging wordt iedereen met betrekking tot zijn religie gesteld?

²⁴ Veel mensen wijzen religieuze discussies af met de woorden: ’Mijn religie is goed genoeg voor mij. Ik doe niemand  kwaad, en ik help waar ik helpen kan.’ Maar gaat dat ver genoeg? Zijn onze persoonlijke maatstaven inzake religie voldoende?

²⁵ Als religie „de uitdrukking [is] van ’s mensen geloof in en eerbied voor een bovenmenselijke macht die erkend wordt als de schepper en bestuurder van het universum”, zoals dit in één woordenboek staat, dan behoort de vraag stellig te zijn: Is mijn religie goed genoeg voor de schepper en bestuurder van het universum? En in dat geval zou de Schepper het recht hebben te bepalen wat op het gebied van gedrag, aanbidding en leer aanvaardbaar is en wat niet. Hiertoe moet hij zijn wil aan de mensheid openbaren, en die openbaring moet gemakkelijk beschikbaar zijn en toegankelijk voor iedereen. Bovendien moeten zijn openbaringen, ook al liggen de tijdstippen waarop ze werden verschaft eeuwen uit elkaar, altijd met elkaar in overeenstemming en consequent zijn. Dit stelt iedereen voor een uitdaging — de uitdaging om het bewijsmateriaal te onderzoeken en zich er persoonlijk van te vergewissen wat de welgevallige wil van God is.

26. Welk heilig boek moet als meetsnoer voor ware aanbidding dienen? En waarom?

²⁶ Een van de oudste boeken die er aanspraak op maken door God geïnspireerd te zijn, is de bijbel. Het is ook het meest verspreide en vertaalde boek in de hele geschiedenis. Bijna 2000 jaar geleden zei een van de bijbelschrijvers: „Wordt niet langer naar dit samenstel van dingen gevormd, maar wordt veranderd door uw geest te hervormen, opdat gij u ervan kunt vergewissen wat de goede en welgevallige en volmaakte wil van God is” (Romeinen 12:2). Tot welke bron zouden wij ons hiervoor kunnen wenden? Dezelfde schrijver zei: „De gehele Schrift is door God geïnspireerd en nuttig om te onderwijzen, terecht te wijzen, dingen recht te zetten, streng te onderrichten  in rechtvaardigheid, opdat de mens Gods volkomen bekwaam zij, volledig toegerust voor ieder goed werk.” De geïnspireerde bijbel moet derhalve als een betrouwbaar meetsnoer voor ware en aanvaardbare aanbidding dienen. — 2 Timótheüs 3:16, 17.

27. (a) Wat zijn de heilige geschriften van enkele wereldreligies? (b) Hoe moeten hun leringen zich met die van de bijbel laten vergelijken?

²⁷ Het oudste gedeelte van de bijbel werd eerder geschreven dan alle andere religieuze geschriften in de wereld. De thora, of de eerste vijf boeken van de bijbel, de door Mozes onder inspiratie opgetekende Wet, gaat terug tot de vijftiende en zestiende eeuw v.G.T. Vergeleken hiermee zijn de hindoegeschriften die deel uitmaken van de Rigveda (een verzameling van hymnen), omstreeks 900 v.G.T. voltooid en ze maken geen aanspraak op goddelijke inspiratie. De boeddhistische „Canon van de drie korven” gaat terug tot de vijfde eeuw v.G.T. De koran, waarvan wordt beweerd dat God die via de engel Gabriël heeft overgedragen, is in de zevende eeuw G.T. tot stand gekomen. Het Boek van Mormon, dat door een engel genaamd Moroni aan Joseph Smith in de Verenigde Staten zou zijn gegeven, dateert uit de negentiende eeuw. Als enkele van deze werken door God geïnspireerd zijn, zoals sommigen beweren, dan moet datgene wat er op het gebied van religieuze leiding in wordt geboden, niet in tegenspraak zijn met de leringen van de bijbel, de oorspronkelijke geïnspireerde bron. Ze dienen ook enkele van de meest intrigerende vragen van de mens te beantwoorden.

Vragen die een antwoord vereisen

28. Wat zijn enkele van de vragen die een antwoord vereisen?

²⁸ (1) Leert de bijbel wat de meeste religies leren en wat veel mensen geloven, namelijk dat de mens een onsterfelijke ziel heeft die bij de dood naar een ander rijk gaat, het „hiernamaals”, de hemel, de hel, of het vagevuur, of die in een reïncarnatie terugkeert?

 (2) Leert de bijbel dat de Soevereine Heer van het universum geen naam heeft? dat hij één God is? of drie personen in één God? of dat hij uit vele goden bestaat?

(3) Wat was volgens de bijbel Gods oorspronkelijke voornemen toen hij de mens schiep om op aarde te leven?

(4) Leert de bijbel dat de aarde vernietigd zal worden? Of wordt er alleen de aandacht op gevestigd dat er een einde aan het verdorven wereldstelsel zal komen?

(5) Hoe kan men werkelijk innerlijke vrede en redding verkrijgen?

29. (a) Door welk fundamentele beginsel dienen wij ons in onze speurtocht naar de waarheid te laten leiden? (b) Welke antwoorden verschaft de bijbel op onze vragen?

²⁹ Elke religie beantwoordt deze vragen anders, maar onze speurtocht naar de „zuivere godsdienst” dient ons uiteindelijk tot de conclusies te leiden die God ons graag ziet bereiken (Jakobus 1:27, GNB). Waarom kunnen wij dat zeggen? Omdat wij ons door het volgende fundamentele beginsel zullen laten leiden: „God worde waarachtig bevonden, ook al wordt ieder mens een leugenaar bevonden, zoals er staat geschreven: ’Opdat gij rechtvaardig zoudt blijken in uw woorden en overwint wanneer gij wordt geoordeeld.’” — Romeinen 3:4. *

30. Wat zijn enkele van de vragen die in het volgende hoofdstuk beschouwd zullen worden?

³⁰ Laten wij, nu wij een maatstaf hebben aan de hand waarvan wij de religies van de wereld kunnen onderzoeken, aandacht schenken aan de vroege speurtocht van de mens naar een geestelijke verhouding met God. Wat weten wij over de oorsprong van religie? Welke prototypen van aanbidding werden onder oude en misschien primitieve volken vastgelegd?

[Voetnoot]

[Studievragen]

[Inzet op blz. 16]

Alle religies behoren vreedzame vruchten voort te brengen. Maar is dat zo?

[Kader op blz. 14]

Religie, liefde en haat

▪ „Religieuze oorlogen zijn vaak buitengewoon fel. Wanneer mensen uit het oogpunt van economische voordelen strijden om gebied, bereiken zij het punt dat de strijd de kosten niet waard is en komen daarom tot een akkoord. Gaat het daarentegen om een religieuze zaak, dan schijnen akkoorden en verzoeningen uit den boze te zijn.” — Roger Shinn, hoogleraar in de sociale ethiek, Union Theological Seminary, New York.

▪ „Mensen zullen twisten om religie, ervoor schrijven, ervoor strijden, ervoor sterven, er alleen niet voor leven . . . Daar waar de ware religie één misdaad heeft verhinderd, hebben valse religies een voorwendsel voor wel duizend misdaden verschaft.” — Charles Caleb Colton (1825).

▪ „Wij hebben alleen maar genoeg religie om te kunnen haten, maar niet genoeg om elkaar te kunnen liefhebben.” — Jonathan Swift (1667–1745).

▪ „Mensen bedrijven het kwaad nooit zo volledig en blijmoedig als wanneer zij het uit religieuze overtuiging doen.” — Blaise Pascal (1623–1662).

▪ „Het ware doel van een hogere religie is, de geestelijke richtlijnen en waarheden die ze behelst tot zoveel mogelijk zielen uit te stralen, opdat elk van deze zielen daardoor in staat wordt gesteld het ware doel van de mens te vervullen. ’s Mensen ware doel is, God te verheerlijken en zich voor eeuwig in Hem te verheugen.” — Arnold Toynbee, geschiedschrijver.

 [Illustraties op blz. 4]

Hindoes vereren de rivier de Ganges — Ganga Ma, of Moeder Ganga, genoemd

Oprechte katholieken wenden zich tot Maria met gebruikmaking van de rozenkrans

In sommige boeddhistische landen dienen de meeste mannen een tijdlang als monnik

Gelovige moslims doen minstens één bedevaart naar Mekka

[Illustratie op blz. 6]

Jehovah’s Getuigen, die over de hele wereld bekend zijn om hun predikingsactiviteit, in een Japanse stad

[Illustratie op blz. 9]

Een baby die in een van de kerken der christenheid wordt gedoopt. Krijgt men bij zijn geboorte noodzakelijkerwijs de ware religie mee?

[Illustratie op blz. 11]

Mensenoffer bij de Azteken — zijn alle religies werkelijk ’gelijke wegen die tot de waarheid leiden’?

[Illustratie op blz. 13]

In de naam van religie hebben miljoenen mensen elkaar gedood