1, 2. (a) Waarom is een kompas een belangrijk instrument? (b) Hoe is het geweten te vergelijken met een kompas?

EEN zeeman navigeert zijn schip door de golven van een enorme oceaan. Een wandelaar trekt door een verlaten wildernis. Een piloot vliegt met zijn toestel boven dikke wolkenlagen die zich over de horizon uitstrekken. Wat is de overeenkomst tussen deze mensen? Ze zouden allemaal in de problemen komen als ze geen kompas hadden — vooral als andere moderne techniek zou uitvallen.

² Een kompas is een eenvoudig instrument. Meestal is het gewoon een wijzerplaat met een magneetnaald die naar het noorden wijst. Als een kompas goed werkt en in combinatie met een nauwkeurige kaart wordt gebruikt, kan het levens redden. In bepaalde opzichten is het te vergelijken met een kostbaar cadeau dat Jehovah ons heeft gegeven: ons geweten (Jakobus 1:17). Zonder geweten zouden we hopeloos  verloren zijn. Als we het goed gebruiken, helpt het ons in het leven de juiste weg te vinden en daarop te blijven. Daarom gaan we bespreken wat het geweten is en hoe het werkt. Daarna gaan we in op de volgende punten: (1) hoe je je geweten kunt vormen, (2) waarom je rekening moet houden met het geweten van anderen en (3) welke voordelen het bewaren van een goed geweten heeft.

3. (a) Wat is de letterlijke betekenis van het Griekse woord voor geweten? (b) Welk unieke vermogen hebben mensen dankzij hun geweten?

³ Het Griekse woord dat in de Bijbel met ‘geweten’ is vertaald, betekent letterlijk ‘medeweten, weten bij zichzelf’. God heeft ons in tegenstelling tot dieren het vermogen gegeven onszelf te kennen. We kunnen als het ware een stap terug doen, naar onszelf kijken en onszelf in moreel opzicht beoordelen. Ons geweten treedt op als een innerlijke rechter en kan onze daden, houding en keuzes onderzoeken. Het kan ons helpen goede beslissingen te nemen en ons waarschuwen voor slechte beslissingen. Achteraf kan het ons geruststellen bij goede keuzes of ons sterk veroordelen bij slechte keuzes.

4, 5. (a) Hoe weten we dat Adam en Eva allebei een geweten hadden? (b) Wat waren de gevolgen toen ze Gods wet overtraden? (c) Geef voorbeelden van voorchristelijke mannen die zich lieten leiden door hun geweten.

⁴ Man en vrouw waren vanaf het allereerste begin met dit vermogen geschapen. Adam en Eva lieten allebei zien dat ze een geweten hadden doordat ze zich schaamden nadat ze gezondigd hadden (Genesis 3:7, 8). Jammer genoeg hadden ze er toen niets meer aan dat hun geweten sprak. Ze hadden Gods wet expres overtreden. Ze kozen er dus bewust voor om tegen God in opstand te komen. Als volmaakte mensen wisten ze wat ze deden, en er was geen weg terug.

 ⁵ Anders dan Adam en Eva hebben veel onvolmaakte mensen wel naar hun geweten geluisterd. De trouwe Job kon bijvoorbeeld zeggen: ‘Ik blijf bij mijn rechtvaardigheid en laat die nooit los. Zolang ik leef zal mijn hart me niet veroordelen’ (Job 27:6). * Job was echt een gewetensvol man. Hij luisterde goed naar zijn geweten, en hij liet zich in zijn daden en beslissingen daardoor leiden. Zo kon hij met voldoening zeggen dat zijn geweten hem niet veroordeelde met schaamte en schuldgevoel. Maar met David zat dat anders. Nadat David minachting had getoond voor Saul, Jehovah’s gezalfde koning, ‘werd Davids hart gekweld door schuldgevoel’ (1 Samuël 24:5). Dat Davids geweten sprak, was goed voor hem. Het leerde hem om voortaan respect te tonen.

6. Waaruit blijkt dat alle mensen een geweten hebben gekregen?

⁶ Hebben alleen aanbidders van Jehovah een geweten? Paulus zei onder inspiratie het volgende: ‘Als heidenen, die geen wet hebben, van nature de dingen van de wet doen, zijn deze mensen, ook al hebben ze geen wet, zichzelf tot wet. Zij zijn degenen die laten zien dat de inhoud van de wet in hun hart staat geschreven, terwijl hun geweten samen met hen getuigt en ze door hun eigen gedachten beschuldigd of juist vrijgesproken worden’ (Romeinen 2:14, 15). Zelfs mensen die Jehovah’s wetten totaal niet kennen, worden er soms door hun geweten toe aangezet om zich aan Jehovah’s principes te houden.

7. Waarom heeft het geweten het soms mis?

⁷ Maar het geweten kan het ook weleens mis hebben. Hoe kan dat? Als er een metalen voorwerp in de buurt van  een kompas is, kan de naald in een andere richting dan het noorden wijzen. En zonder nauwkeurige kaart heb je meestal maar weinig aan een kompas. Zo is het ook met het geweten. Als het te veel wordt beïnvloed door zelfzuchtige verlangens, kan het ons in de verkeerde richting wijzen. En zonder de betrouwbare leiding van Gods Woord kunnen we in veel belangrijke dingen geen onderscheid maken tussen goed en fout. Ons geweten werkt alleen goed als we ons door Jehovah’s heilige geest laten leiden. Paulus schreef: ‘Mijn geweten getuigt met mij in heilige geest’ (Romeinen 9:1). Maar hoe kun je ervoor zorgen dat je geweten afgestemd is op Jehovah’s heilige geest? Daarvoor moet je het op een goede manier vormen.

8. (a) Welke invloed kan het hart op het geweten hebben, en wat moet het zwaarst wegen als je een beslissing neemt? (b) Waarom is het niet altijd voldoende om in je eigen ogen een zuiver geweten te hebben? (Zie voetnoot.)

⁸ Hoe neem je een beslissing op basis van je geweten? Sommigen lijken gewoon op hun gevoel af te gaan en dan een beslissing te nemen. Dan zeggen ze misschien: ‘Dat gaat niet tegen mijn geweten in.’ De verlangens van ons hart kunnen zo sterk zijn dat we ons geweten zelfs aan de kant schuiven. In de Bijbel staat: ‘Niets is zo verraderlijk als het hart, het is tot alles in staat. Wie kan het kennen?’ (Jeremia 17:9) Wat je gevoel zegt, moet dus niet de belangrijkste afweging zijn. Je moet eerst nagaan wat Jehovah wil. *

9. Wat is ontzag voor God, en welke invloed kan dat hebben op je geweten?

 ⁹ Als een beslissing echt gebaseerd is op een goed gevormd geweten, zal daaruit blijken dat je niet je persoonlijke verlangens vooropstelt maar dat je ontzag voor God hebt. Neem het voorbeeld van de trouwe gouverneur Nehemia. Hij had het recht om bepaalde vormen van belasting te heffen bij de inwoners van Jeruzalem. Toch deed hij dat niet. Waarom niet? Hij wilde absoluut niet Jehovah’s afkeuring riskeren door Zijn volk te onderdrukken. Hij zei: ‘Ik heb dat niet gedaan, omdat ik ontzag voor God heb’ (Nehemia 5:15). Het is belangrijk dat je oprecht ontzag of respect voor God hebt, wat inhoudt dat je nooit iets zou willen doen dat hem zou kwetsen. Dat zal je ertoe aanzetten Gods Woord te raadplegen als je beslissingen moet nemen.

10, 11. (a) Welke Bijbelse principes zijn van toepassing op het drinken van alcohol? (b) Hoe kun je Gods leiding krijgen bij het toepassen van die principes?

¹⁰ Bij feestjes en etentjes komen we bijvoorbeeld vaak voor de vraag te staan: zal ik wel of geen alcohol drinken? Voordat je een beslissing neemt, is het goed om je af te vragen welke Bijbelse principes hierbij betrokken zijn. Een matig gebruik van alcohol wordt in de Bijbel niet veroordeeld. De Bijbel looft Jehovah omdat hij ons wijn heeft gegeven (Psalm 104:14, 15). Maar zwaar drinken en wilde feesten worden er wel in veroordeeld (Lukas 21:34; Romeinen 13:13). En dronkenschap wordt in één adem genoemd met andere ernstige zonden, zoals seksuele immoraliteit (1 Korinthiërs 6:9, 10). *

¹¹ Het geweten van een christen wordt door zulke principes  gevormd en gevoelig gemaakt. Als je voor de keus staat of je bij een feestje of etentje alcohol zult drinken, is het goed om je af te vragen: Wat voor feestje zal het zijn? Is de kans groot dat het uit de hand loopt en een wild feest wordt? Welke neiging heb ik zelf? Verlang ik naar alcohol en ben ik ervan afhankelijk? Drink ik omdat ik me anders niet prettig voel of prikkelbaar ben? Heb ik genoeg zelfbeheersing om niet te veel te drinken? Terwijl je nadenkt over Bijbelse principes en de vragen die ze oproepen, is het goed om te bidden om Jehovah’s leiding. (Lees Psalm 139:23, 24.) Op die manier vraag je Jehovah om je met zijn heilige geest te leiden en vorm je je geweten zodat het in lijn is met zijn principes. Maar er is nog een factor waar je rekening mee moet houden.

12, 13. Wat zijn een paar redenen voor verschillen in geweten, en hoe moet je met zulke verschillen omgaan?

¹² Misschien zul je je af en toe verbazen over het verschil tussen het geweten van de ene en van de andere christen. De een heeft echt moeite met een gewoonte of gebruik terwijl de ander ervan geniet en geen reden ziet om het te veroordelen. De een vindt het bijvoorbeeld heerlijk om ’s avonds met een paar vrienden een wijntje of een biertje te drinken, maar de ander heeft daar moeite mee. Waar komen die verschillen vandaan, en welke invloed moeten ze hebben op onze keuzes?

¹³ Er kunnen veel redenen zijn voor die verschillen. Mensen kunnen bijvoorbeeld een andere achtergrond hebben. Iemand kan een zwakheid hebben waar hij in het verleden tegen heeft gevochten — en misschien niet altijd met succes (1 Koningen 8:38, 39). Zo iemand kan extra gevoelig zijn als het om alcohol gaat. Als hij bij je op bezoek  komt, kan zijn geweten hem er terecht toe aanzetten alcohol te weigeren. Zul je dan beledigd zijn of aandringen? Nee. Of je de reden nu wel of niet kent — een reden die hij misschien liever voor zich houdt — uit broederlijke liefde zul je rekening met hem houden.

14, 15. Over welk onderwerp dachten christenen in de eerste eeuw heel verschillend, en welke raad gaf Paulus?

¹⁴ Paulus wist dat christenen vaak een heel verschillend geweten hadden. Sommige christenen hadden moeite met het eten van voedsel dat aan afgoden was geofferd en daarna op de markt werd verkocht (1 Korinthiërs 10:25). Paulus had geen gewetensbezwaren tegen zulk voedsel. Voor hem waren afgoden niets. Afgoden konden nooit de eigenaar zijn van voedsel dat van Jehovah afkomstig was en daarom toch al van Hem was. Maar Paulus begreep dat niet iedereen er zo over dacht. Sommigen hadden misschien afgoden aanbeden voordat ze christen werden. Ze vonden alles wat zelfs maar te maken had gehad met afgoderij walgelijk. Wat was de oplossing?

¹⁵ Paulus zei: ‘Wij die sterk zijn, moeten de zwakheden dragen van hen die niet sterk zijn en niet op ons eigen belang uit zijn. Ook de Christus zocht niet zijn eigen belang’ (Romeinen 15:1, 3). Paulus redeneerde dat we net als Christus de behoeften van onze broeders en zusters boven die van onszelf moeten stellen. In een vergelijkbare context zei Paulus dat hij liever helemaal geen vlees zou eten dan dat hij een broeder of zuster voor wie Christus zijn leven had gegeven, tot struikelen zou brengen. (Lees 1 Korinthiërs 8:13; 10:23, 24, 31-33.)

16. Waarom is het niet goed als iemand met een strikter geweten personen veroordeelt die een ruimer geweten hebben?

¹⁶ Aan de andere kant mag iemand met een strikter geweten niet kritisch zijn op anderen en er niet op staan dat iedereen hetzelfde over dingen denkt als hij. (Lees  Romeinen 14:10.) We kunnen ons geweten echt het best gebruiken om onszelf te beoordelen in plaats van er anderen mee te veroordelen. Denk aan Jezus’ woorden: ‘Houd op met oordelen, zodat je niet geoordeeld wordt’ (Mattheüs 7:1). Niemand in de gemeente zal een punt willen maken van dingen die aan het eigen geweten worden overgelaten. We zoeken naar manieren om de liefde en eenheid te bevorderen en elkaar op te bouwen in plaats van af te breken (Romeinen 14:19).

17. Wat is er met het geweten van veel mensen gebeurd?

¹⁷ Petrus schreef: ‘Bewaar een goed geweten’ (1 Petrus 3:16). Een geweten dat rein is in Jehovah’s ogen heeft veel voordelen. Maar veel mensen hebben niet zo’n geweten.  Paulus had het over mensen ‘die een geweten hebben dat als met een brandijzer is dichtgeschroeid’ (1 Timotheüs 4:2, voetnoot). Een brandijzer verschroeit het vlees, waardoor er littekens ontstaan en het ongevoelig wordt. Veel mensen hebben een geweten dat eigenlijk dood is. Er zijn zo veel littekens en het is zo ongevoelig dat het niet meer waarschuwt of protesteert en geen schaamte- of schuldgevoelens veroorzaakt als ze iets verkeerds doen. Vaak lijken ze maar al te blij dat ze geen last meer hebben van schuldgevoelens.

18, 19. (a) Welk nut kunnen schuldgevoelens hebben? (b) Wat kunnen we doen als ons geweten ons blijft veroordelen nadat we berouw hebben getoond?

¹⁸ Maar schuldgevoelens kunnen de manier zijn waarop  het geweten je vertelt dat je iets verkeerds hebt gedaan. Als die gevoelens iemand ertoe aanzetten berouw te tonen, kunnen zelfs de ergste zonden vergeven worden. Koning David bijvoorbeeld maakte zich schuldig aan ernstig kwaaddoen, maar hij werd vergeven, voornamelijk omdat hij oprecht berouw had. Hij had een afkeer van wat hij had gedaan en was vastbesloten om voortaan Jehovah’s wetten te gehoorzamen. Daardoor ondervond hij persoonlijk dat Jehovah ‘goed is en graag vergeeft’ (Psalm 51:1-19; 86:5). Maar wat als je, nadat je berouw hebt getoond, veel last blijft hebben van gevoelens van schuld en schaamte?

¹⁹ Soms kan het geweten overdreven streng zijn en iemand blijven kwellen met schuldgevoelens die geen enkel doel meer hebben. Als je jezelf blijft veroordelen, moet je jezelf er misschien van overtuigen dat Jehovah ‘groter is dan je hart’, alle gevoelens die je hebt. Je moet geloven en aanvaarden dat hij van je houdt en je graag wil vergeven, iets waartoe je anderen ook aanmoedigt. (Lees 1 Johannes 3:19, 20.) Een zuiver geweten geeft innerlijke vrede, rust en een intense vreugde die maar weinig mensen in deze wereld hebben. Velen die ernstige zonden hebben begaan, hebben die grote opluchting ervaren en het lukt ze om Jehovah te blijven dienen met een goed geweten (1 Korinthiërs 6:11).

20, 21. (a) Waar zal dit boek je bij helpen? (b) Welke vrijheid hebben we als christenen, maar hoe moeten we die gebruiken?

²⁰ Dit boek is bedoeld om je te helpen in deze moeilijke laatste dagen van Satans wereld een goed geweten te bewaren en zo die vreugde te ervaren. Natuurlijk komen niet alle Bijbelse wetten en principes aan bod die je in het dagelijks leven moet overwegen en toepassen. Verwacht ook geen eenvoudige, rechtstreekse regels als het gaat om gewetenskwesties. Dit boek zal je laten zien hoe je Gods  Woord in je dagelijks leven kunt toepassen, waardoor je geweten gevormd en gevoelig gemaakt zal worden. Anders dan de wet van Mozes spoort ‘de wet van de Christus’ mensen aan om meer naar hun geweten en naar principes te leven dan naar geschreven regels (Galaten 6:2). Jehovah geeft christenen dus heel veel vrijheid. Maar zijn Woord herinnert ons eraan dat we die vrijheid nooit mogen gebruiken ‘als excuus voor verkeerd gedrag’ (1 Petrus 2:16). Die vrijheid is juist een prachtige kans om onze liefde voor Jehovah te tonen.

²¹ Door er onder gebed over na te denken hoe je het best naar Bijbelse principes kunt leven en door die toe te passen, werk je verder aan een belangrijk proces dat begon toen je Jehovah leerde kennen. Je ‘waarnemingsvermogen’ zal ‘door gebruik’ geoefend worden (Hebreeën 5:14). Je zult er elke dag voordeel van hebben dat je geweten door de Bijbel gevormd is. Zoals een kompas een gids is voor een reiziger, zo zal je geweten je helpen beslissingen te nemen waar je hemelse Vader blij mee is. Dan kun je er zeker van zijn dat je in Gods liefde blijft.