Tegen het einde van 2002 hadden zo’n 600.000 personen, onder wie veel jongeren, de reizende tentoonstelling gezien over de vervolging van de gevangenen met de paarse driehoek en andere Getuigen van Jehovah in het Derde Rijk. De tentoonstelling was te zien geweest in herdenkingsmusea in voormalige concentratiekampen, zoals Mauthausen, Moringen, Neuengamme, Buchenwald, Sachsenhausen en Bergen-Belsen, alsook in educatieve centra voor volwassenen en andere onderwijsinstellingen. De tentoonstelling heeft een belangrijke rol gespeeld in het levend houden van de verhalen van deze ‘vergeten slachtoffers’, zoals ze door Duitse historici worden genoemd. Welke voordelen heeft zo’n tentoonstelling nog meer voor het publiek?

Op 27 januari 1998 stond het herdenkingsmuseum in Sachsenhausen tijdens de jaarlijkse herdenking van de slachtoffers van het nationaalsocialisme speciaal stil bij Jehovah Getuigen. Steffen Reiche, minister van cultuur en wetenschap van Brandenburg, zei bij die gelegenheid: ‘Uit het gedrag van Jehovah’s Getuigen in de kampen en gevangenissen spreken eigenschappen die zowel toen als nu essentieel zijn voor het voortbestaan van een democratische constitutionele staat die op wetten gefundeerd is, namelijk hun krachtige standpunt tegen de SS en hun medegevoel met hun medegevangenen. Gezien de steeds harder wordende houding tegenover vreemdelingen en personen met een andere politieke of filosofische zienswijze zijn die eigenschappen onmisbaar voor elke burger in ons land.’

Die uitspraak benadrukt het feit dat dit soort tentoonstellingen veel meer doet dan alleen de feiten vertellen over de bittere vervolging van een religieuze minderheid onder het naziregime en laat zien hoe waardevol en belangrijk het is het verleden te documenteren.

Toen de tentoonstelling in oktober 1997 in Hamburg te zien was, stond in een gerenommeerde krant: ‘De tentoonstelling doet wat zo’n tentoonstelling altijd moet proberen te doen: verder kijken dan de pure statistieken over personen die zijn lastiggevallen, ontslagen, gevangengezet, gemarteld en vermoord, en de aandacht vestigen op de verhalen van individuen’ (Die Zeit, 10 oktober 1997, blz. 24).

Tijdens de opening van de tentoonstelling in het herinneringscentrum Bergen-Belsen, gesponsord door het nationale centrum voor politieke educatie van Nedersaksen, zei een van de sprekers: ‘De hier afgebeelde personen zijn slechts enkele van de velen die zijn vervolgd, gevangengezet en gemarteld omdat ze onwankelbaar vasthielden aan hun religieuze overtuiging en zich niet lieten beïnvloeden door het nationaalsocialisme om zich heen. Het zijn geen verre en ontastbare helden, maar gewone mensen, sterfelijk net als ieder ander, die hun geweten volgden en openlijk uitkwamen voor hun overtuiging — een goed voorbeeld voor ons in ons dagelijks leven’ (Hannoversche Allgemeine Zeitung, 20 april 1998, blz. 4).

Er bestaan drie sets van deze tentoonstelling, elk met 50 informatieborden, die kunnen worden tentoongesteld onder de volgende titels: ‘Jehovah’s Getuigen — Standvastig onder nazi-terreur’ (in samenhang met een vertoning van de gelijknamige documentaire, geproduceerd door het Wachttorengenootschap, of van andere films over dit onderwerp, geproduceerd door niet-Getuigen), ‘Vergeten slachtoffers’ (historici hebben Jehovah’s Getuigen tot nu toe ‘vergeten slachtoffers van het naziregime’ genoemd) en ‘Geestelijk verzet uit christelijke overtuiging’ (in oktober 1997 gebruikt in samenhang met gelijknamige wetenschappelijke forums in Wewelsburg, Hamburg en Frankfurt am Main).

De informatieborden zijn een aangepaste en uitgebreide versie van de Franse informatieborden van de Cercle européen des Témoins de Jéhovah anciens déportés et internés (de Europese vereniging van Jehovah’s Getuigen die in concentratiekampen hebben gezeten, in 1990 opgericht in Parijs). Op 6 november 1996 was de Duitse tentoonstelling te zien tijdens de wereldpremière van de Duitse documentaire Jehovah’s Getuigen — Standvastig onder nazi-terreur in het herdenkingsmuseum van kamp Ravensbrück. De toenmalige minister-president van de deelstaat Brandenburg schreef bij die gelegenheid: ‘Uw filmvertoning is een belangrijke stap in het informeren van het publiek over de rol die uw geloofsgemeenschap heeft gespeeld tijdens het naziregime.’

Zo’n 400 van de 567 vertoningen vonden plaats in samenhang met een reizende tentoonstelling over de vergeten slachtoffers. Op 23 januari 1998, tijdens de opening van de tentoonstelling in Bad Cannstatt (Stuttgart), zei Siegfried Schiele, directeur van het  nationale centrum voor politieke educatie van Baden-Württemberg: ‘Iedereen die weerstand bood aan het naziregime, om welke reden dan ook, verdient ons diepe respect. En in dat opzicht mogen Jehovah’s Getuigen beslist niet onvermeld blijven. Ze verdienen ons respect, iets wat lange tijd enigszins onderbelicht is gebleven. Ik ben dan ook blij met deze tentoonstelling, die dat kan helpen compenseren. Ik heb al iets van de expositie kunnen bekijken en de documentaire gezien, en ik kan u beide van harte aanbevelen. De geschiedenis moet geen mijn zijn waaruit we alleen dat naar boven halen wat ons uitkomt. Jehovah’s Getuigen hebben een vaste en voorbeeldige plaats in wat verder het droevigste hoofdstuk in onze geschiedenis is.’

Het Wachttorengenootschap heeft naar behoefte extra informatieborden geproduceerd met informatie over specifieke plaatsen waar de tentoonstelling is geweest, bijvoorbeeld voor de stad Stuttgart en het herdenkingsmuseum Bautzen. (Sommige herdenkingsmusea hebben extra informatieborden in permanente bruikleen gekregen.) De informatieborden zijn ook op volledige grootte gekopieerd voor de première van de Russische versie van Standvastig op 15 mei 1997 in het WTC in Moskou, alsook voor de première in Oostenrijk en voor de speciale tentoonstelling ‘De vergeten slachtoffers’ op 18 juni 1997 in het herdenkingsmuseum Mauthausen. De bijkantoren van het Wachttorengenootschap in Zweden, Denemarken en Noorwegen hebben enkele informatieborden gedigitaliseerd en vertoond in het Noords museum in het centrum van Stockholm (op 14 januari 1998) en in Kopenhagen (op 30 maart 1998). In verschillende steden in die landen zijn de informatieborden getoond in het kader van een reizende tentoonstelling.

Deze brochure bevat slechts een selectie van de foto’s en documenten op de 50 driedimensionale informatieborden. Er zijn echter ook nieuwe informatieborden gemaakt, die in digitale vorm gratis beschikbaar zijn en kunnen worden afgedrukt voor tentoonstellingen of voor gebruik in de klas.

Het is onze wens dat deze tentoonstelling ook in de toekomst zal bijdragen tot een onbevooroordeelde meningsvorming bij het publiek.