De zienswijze van de bijbel

Liegen — Is het ooit gerechtvaardigd?

„EEN WEINIG ONNAUWKEURIGHEID SPAART SOMS TONNEN UITLEG.”

DEZE opmerking illustreert hoe veel mensen over liegen denken. Zij redeneren dat liegen niet verkeerd is als niemand er schade van ondervindt. Zo’n redenatie heeft zelfs een formele naam — situatie-ethiek, wat wil zeggen dat de enige gedragsregel waaraan men zich moet houden de zogenoemde wet der liefde is. Met andere woorden, zo legt de schrijfster Diane Komp uit, „als uw motivatie goed is en u het goed bedoelt [dan maakt het] feit dat u loog . . . niet zo veel uit”.

Zo’n standpunt is in de wereld van vandaag vrij gebruikelijk. Schandalen waarbij het gaat om leugens die waren verteld door prominente politici en andere wereldleiders hebben de maatschappij geschokt. Beïnvloed door dat klimaat zijn veel mensen steeds minder vastbesloten om de waarheid te spreken. Op sommige terreinen is liegen zelfs een officiële gedragslijn geworden. „Ik word betaald om te liegen. Ik win verkoopwedstrijden en de jaarlijkse beoordelingen die ik krijg zijn lyrisch als ik lieg. . . . Dat schijnt overal de essentie van verkooptraining in de detailhandel te zijn”, klaagt een verkoopster. Velen geloven dat zogenaamde leugentjes om bestwil niet echt kwaad kunnen. Is dat waar? Zijn er situaties waarin het voor christenen gerechtvaardigd kan zijn een leugen te vertellen?

De verheven maatstaf van de bijbel

De bijbel veroordeelt onomwonden alle soorten van liegen. „[God zal] de leugensprekers verdelgen”, verklaart de psalmist (Psalm 5:6; vergelijk Openbaring 22:15). In Spreuken 6:16-19 somt de bijbel zeven dingen op die Jehovah haat. „Een leugentong” en „een valse getuige die leugens opdist” nemen in deze opsomming een belangrijke plaats in. Waarom? Omdat Jehovah de schade die leugens teweegbrengen haat. Dat is één reden waarom Jezus Satan een leugenaar en een doodslager noemde. Zijn leugens dompelden de mensheid in ellende en dood. — Genesis 3:4, 5; Johannes 8:44; Romeinen 5:12.

Hoe ernstig Jehovah liegen beziet, wordt aangegeven door wat er met Ananias en Saffira gebeurde. Deze twee personen logen opzettelijk tegen de apostelen in een duidelijke poging edelmoediger over te komen dan zij in werkelijkheid  waren. Hun daad was opzettelijk en met voorbedachten rade. De apostel Petrus verklaarde daarom: „Gij hebt niet mensen bedrogen, maar God.” Om die reden stierven beiden door Gods hand. — Handelingen 5:1-10.

Jaren later vermaande de apostel Paulus christenen: „Liegt niet tegen elkaar” (Kolossenzen 3:9). Die aansporing is vooral in de christelijke gemeente van essentieel belang. Jezus zei dat op beginselen gebaseerde liefde het identificerende kenmerk van zijn ware volgelingen zou zijn (Johannes 13:34, 35). Zulke ongehuichelde liefde kan alleen groeien en gedijen in een omgeving van volledige eerlijkheid en volledig vertrouwen. Het is moeilijk iemand lief te hebben als wij er niet op kunnen vertrouwen dat hij altijd de waarheid zal vertellen.

Hoewel alle leugens verwerpelijk zijn, zijn sommige leugens ernstiger dan andere. Iemand kan bijvoorbeeld liegen uit verlegenheid of angst. Een ander maakt er misschien boosaardig een gewoonte van te liegen met de bedoeling te schaden of te kwetsen. Vanwege zijn kwaadaardige motief is zo’n moedwillige leugenaar een gevaar voor anderen en zou hij als hij geen berouw heeft zelfs uit de gemeente worden gesloten. Omdat niet alle leugens door kwaadaardigheid worden ingegeven, moeten wij ervoor zorgen dat wij iemand niet onnodig veroordelen maar er zeker van zijn dat wij van alle betrokken factoren op de hoogte zijn wanneer iemand een leugen heeft verteld. Motieven en verzachtende omstandigheden moeten in aanmerking worden genomen. — Jakobus 2:13.

„Zo omzichtig als slangen”

Uiteraard betekent waarheidlievend zijn niet dat wij verplicht zijn alle informatie te onthullen aan iedereen die ons ernaar vraagt. „Geeft wat heilig is niet aan de honden en werpt uw paarlen niet voor de zwijnen, opdat die . . . zich [nimmer] omkeren en u openrijten”, waarschuwde Jezus in Mattheüs 7:6. Personen met slechte bedoelingen bijvoorbeeld hebben wellicht niet het recht bepaalde dingen te weten. Christenen begrijpen dat zij in een vijandige wereld leven. Daarom gaf Jezus zijn discipelen de raad „zo omzichtig als slangen” te zijn en daarbij „zo onschuldig als duiven” te blijven (Mattheüs 10:16; Johannes 15:19). Jezus openbaarde niet altijd de volledige waarheid, vooral niet wanneer het onthullen van alle feiten onnodige schade voor hemzelf of zijn discipelen had kunnen veroorzaken. Toch loog hij zelfs op die momenten niet. In plaats daarvan verkoos hij het ofwel om niets te zeggen of om het gesprek in een andere richting te sturen. — Mattheüs 15:1-6; 21:23-27; Johannes 7:3-10.

Getrouwe mannen en vrouwen die in de bijbel worden genoemd, zoals Abraham, Isaäk, Rachab en David, waren evenzo schrander en omzichtig wanneer zij met potentiële vijanden te maken hadden (Genesis 20:11-13; 26:9; Jozua 2:1-6; 1 Samuël 21:10-14). De bijbel bestempelt zulke mannen en vrouwen als getrouwe aanbidders wier leven door gehoorzaamheid werd gekenmerkt. Dat maakt hen tot navolgenswaardige voorbeelden. — Romeinen 15:4; Hebreeën 11:8-10, 20, 31-39.

Er kunnen tijden zijn dat liegen in een simpele uitweg lijkt te voorzien. Maar christenen doen er thans goed aan Jezus’ handelwijze na te bootsen en hun door de bijbel geoefende geweten te volgen wanneer zij met bijzonder moeilijke situaties te maken krijgen. — Hebreeën 5:14.

De bijbel moedigt ons aan waarheidlievend en eerlijk te zijn. Liegen is verkeerd en wij moeten de bijbelse raad opvolgen: „Spreekt waarheid, een ieder van u met zijn naaste” (Efeziërs 4:25). Door dat te doen, zullen wij een rein geweten bewaren, vrede en liefde in de gemeente bevorderen en „de God der waarheid” blijven eren. — Psalm 31:5; Hebreeën 13:18.

[Illustratie op blz. 20]

Ananias en Saffira stierven omdat zij hadden gelogen