Athene — Een groots verleden en een toekomst vol uitdagingen

DOOR ONTWAAKT!-CORRESPONDENT IN GRIEKENLAND

HET vliegtuig neemt een laatste bocht voordat het op de internationale luchthaven van Athene landt. Na twee jaar van afwezigheid keer ik terug naar de plaats die ik twintig jaar mijn thuis heb genoemd. Uit geschiedenisboeken weet ik dat velen de stad hierbeneden beschouwen als de plaats waar de democratie werd gegrondvest.

Eenmaal geland zie ik niet alleen de geschiedenis, de kunstwerken en de monumenten, maar bemerk ik ook dat een krachtdadige en optimistische bevolking de beroemde en energieke hoofdstad van Griekenland uit haar voegen doet barsten. Tevens besef ik dat deze vriendelijke en glimlachende inwoners zich heel erg inspannen voor hun stad en haar reilen en zeilen — en vooral omdat ze gereedgemaakt wordt om in 2004 de Olympische Spelen te huisvesten.

Een groots verleden

Athene is ontstaan in de twintigste eeuw voor Christus en is genoemd naar de Griekse godin Athena. U kunt er nog steeds in de straten lopen waar Socrates liep, rondwandelen in de school waar Aristoteles onderwees of genieten van een komedie of een hartroerende tragedie op dezelfde podia waar Sophocles en Aristophanes hun stukken regisseerden.

Athene was een van de eerste Griekse stadstaten en beleefde zijn roemrijkste dagen, zijn bloeiperiode, in de vijfde eeuw v.G.T. In die periode speelde een democratisch Athene een hoofdrol in de Griekse overwinningen op Perzië en groeide uit tot het literaire en artistieke centrum van Griekenland. Een aantal beroemde architectonische monumenten van Athene werd ook rond die tijd gebouwd — het prachtige Parthenon is daarvan het meest bekend.

Hoewel de Atheners ontkwamen aan het Perzische juk, vielen zij later ten prooi aan de aanvallen van een eeuwenoude vijand dichter bij huis — Sparta. In de eeuwen daarna was Athene een onderworpen stad, die achtereenvolgens overheerst werd door Macedonië, Rome, de Byzantijnse keizers in Constantinopel, de Frankische hertogen van de kruistochten, en de Turken. Toen de Grieken in 1829 hun onafhankelijkheid verwierven, was  Athene vervallen tot een klein provinciestadje met slechts een paar duizend inwoners.

De hedendaagse realiteit

Sinds 1834, toen Athene de hoofdstad van Griekenland werd, is de stad in snel tempo gegroeid. Ze bestrijkt nu zo’n 450 vierkante kilometer en strekt zich uit over de Vlakte van Attica. Haar „vingers” reiken helemaal tot de hellingen van de bergen Parnes, Pentelikón en Hymettus. De metropool huisvest meer dan vier en een half miljoen mensen — bijna 45 procent van de Griekse bevolking. Ze is grotendeels zonder planning of reglementering gebouwd. Volgens één schatting is meer dan een derde van de huizen zonder vergunning gebouwd, en tegenwoordig is slechts een klein deel van Athene niet met beton overdekt.

De meeste moderne wijken van Athene bestaan wat bouwstijl betreft uit betonnen blokkendozen. De stad lijkt neergehurkt te zitten in de zon, met hier en daar een oude zuil die oprijst, en lijkt bestoven met grijze neerslag afkomstig van industrie en motorvoertuigen.

Net als veel andere hedendaagse metropolen heeft Athene last van smog. De smogdeken — door de plaatselijke bevolking nefos genoemd — vormt zich een paar meter boven het woud van televisieantennes. De smog vreet de oude monumenten zo snel aan dat archeologen al eens overwogen hebben een glazen koepel over de Acropolis te plaatsen. Waarschuwingen voor luchtverontreiniging zijn normaal. Als de smog door de weersomstandigheden tussen de bergen blijft hangen die Athene omringen, kan de nefos dodelijk zijn voor mensen. Op zulke dagen worden personenauto’s uit het stadscentrum geweerd, beperken fabrieken hun brandstofverbruik, krijgen ouderen de raad binnen te blijven en wordt de Atheners verzocht hun auto te laten staan.

In het weekend trekken de Atheners massaal de stad uit. „Spring in je auto”, zegt Vassilis  — een rasechte Athener — terwijl hij in een van de cafés geniet van een honingzoete baklava met nootjeskorst en een kop koffie zonder suiker. „In een paar uur ben je in de bergen of bij de zee.” Daarmee bedoelt hij dat u in uw auto kunt springen en dan enkele uren bumper-aan-bumper in de file zit totdat de stad in landelijk gebied overgaat.

Opknappen en opruimen

Toch zegt Athene ernst te maken met een opknapbeurt, en men beschikt over overtuigende feiten om dat te bewijzen. Zo is een groot deel van het handelscentrum van de stad afgesloten voor het verkeer. Voordat deze winkelstraten werden afgesloten, behoorden ze tot de straten met de meeste opstoppingen. Auto’s reden er met een gemiddelde snelheid van vijf kilometer per uur, het tempo van een rustig wandelingetje. Nu hebben de files plaatsgemaakt voor kuipplanten en is het gebruikelijke achtergrondgeluid van knarsende versnellingen en jankende scooters vervangen door vogelgezang. De stad heeft zelfs de traditionele, mediterrane leefstijl ter discussie gesteld door werknemers te vragen niet naar huis te gaan voor een siësta — een gewoonte die in feite voor twee extra spitsuren zorgde.

In het kantoor van Nikos Yatrakos, de loco-burgemeester van Athene, heerst een sfeer van voorzichtig optimisme. Als ik ter sprake breng dat het mij twee slopende uren heeft gekost om zijn kantoor te bereiken, knikt hij meelevend. „Maar vergeet niet”, beklemtoont hij snel, „dat de Olympische Spelen van 2004 eraan komen. Wij hebben ons verplicht de stad te verbeteren en wij zullen ons woord houden.” Konstantinos Bakouris, de hoofdorganisator van de Spelen, merkt op: „Wij moeten de Spelen netjes verzorgen. In onze eigen visie laten wij ons echter leiden door wat daarna komt. . . . Wij moeten dingen doen waarvan wij weten dat ze blijvend zullen zijn.”

Het feit dat Athene gaststad voor de Olympische Spelen van 2004 zal zijn, heeft aanleiding gegeven tot een golf van ongekende activiteit en ontwikkeling. Overal zijn machines aan het graven om de infrastructuur te verbeteren en om wegen en faciliteiten voor de Spelen aan te leggen. Een nieuwe, achttien kilometer lange uitbreiding van het metronetwerk is bijna klaar. Als alles volgens schema verloopt, zal in maart 2001 het eerste vliegtuig op de nieuwe internationale luchthaven van Athene landen, een luchthaven die volgens zeggen de modernste van Europa zal zijn.

Bovendien zal tegen het jaar 2001 in totaal  72 kilometer aan nieuwe snelwegen gereed zijn. Deze wegen zullen het verkeer buiten het centrum van Athene om leiden, wat zal aanmoedigen tot het gebruik van het openbaar vervoer. Men hoopt dat dit het aantal auto’s in het centrum van de stad met meer dan 250.000 per dag zal verminderen en dat het de luchtvervuiling met 35 procent zal doen afnemen. Het nieuwe project om het afvalwater van Athene en omgeving biologisch te verwerken, belooft de watergesteldheid rond de hoofdstad te verbeteren. Het ambitieuze doel is, Athene binnen een paar jaar te transformeren tot een nieuwe stad met een verbeterd vervoersysteem, meer groen en een schoner milieu.

Een wijk in het oude Athene

Ondanks nieuwe kantoorflats, vernieuwde hoofdwegen, gerestaureerde fonteinen, mooie winkels en het drukke straatleven zal Athene voor velen altijd een dorp blijven — eerder spontaan dan gedisciplineerd, veeleer versplinterd dan geordend. Het dorpse Athene kan men in die stadsdelen vinden waar de huizen nog dakpannen hebben en balkonnetjes met ijzeren traliewerk en potten met geraniums.

Op zoek naar dat Athene bezoek ik Plaka, de oudste wijk van de stad, die tegen de noordelijke hellingen van de Acropolis ligt. Daar ontdek ik een doolhof van smalle, hellende, kronkelende straatjes, verzakte huizen, wijnlokaaltjes, zwervende katten en honden, taveernen en handkarren. Het gebied heeft nog het ruwe, carnavaleske karakter van het verleden, dat de toeristen zo aantrekt. Langs de trottoirs staan tafels die soms ongelijke poten hebben, en te kleine stoelen. De obers proberen met een geopende menukaart in de hand klanten te lokken.

Het gesputter van brommers overstemt de  muziek van de orgeldraaier. Hele rijen pasgelooide leren tassen hangen voor de souvenirwinkeltjes. Legers van marmeren schaakstukken in de vorm van Griekse goden staan in slagorde opgesteld, marionetten doen volksdansjes en aardewerken molentjes draaien rond. Het is duidelijk dat deze stadswijk zich heftig verzet tegen elke poging tot modernisering.

Athene bij nacht — Beelden en geluiden

Een bezoek aan Athene zou absoluut niet compleet zijn zonder iets van de culturele rijkdom van de stad te proeven. Vanavond besluit ik met mijn vrouw een concert bij te wonen in het gerestaureerde Romeinse amfitheater van Herodes, dat tegen de zuidelijke helling van de Acropolis ligt. Het voetpad naar het theater is een stil, zwak verlicht weggetje, beschut door de donkere silhouetten van pijnbomen. De verlichte gevel van okerkleurige steen is door de bomen heen duidelijk zichtbaar. Wij hebben kaartjes voor de bovenste ring gekocht, en dus klimmen wij via de marmeren treden naar boven en gaan dan door een Romeinse poort het amfitheater binnen.

Wij nemen even de tijd om van het moment te genieten — een zwartfluwelen lucht, een bijna volle maan achter een sliert vederwolken, en schijnwerpers die de binnenkant van het steil aflopende, halfkegelvormige theater een schitterende aanblik geven. Honderden mensen — ver weg en klein vergeleken bij de enorme afmetingen van dit theater dat aan 5000 personen plaats kan bieden — bewegen zich langs de halfronde rijen van wit marmer om hun zitplaats te vinden. De stenen zitplaatsen zijn nog warm van de zon, dezelfde stenen die al duizenden jaren drama en muziek en gelach en applaus weerkaatsen.

Ook de talrijke musea van de stad mag u niet missen. Het belangrijkste is het Nationaal Museum voor Oudheidkunde, dat een indrukwekkend en grondig overzicht geeft van de Griekse kunst door de eeuwen heen. Andere musea die het verdienen bezocht te worden, zijn het Museum van Cycladische Kunst en het Byzantijns Museum. Sinds 1991 biedt de Mégaron Schouwburg van Athene — een majestueus marmeren gebouw met een buitengewone akoestiek — het hele jaar door gelegenheid voor uitvoeringen van opera’s, balletten en klassieke muziek. U kunt natuurlijk ook van Griekse volksmuziek genieten in veel van de traditionele taveernen.

U bent van harte welkom!

Het moderne Athene met zijn grootse verleden ziet zich geconfronteerd met de druk van een toekomst vol uitdagingen. Maar de inwoners hebben geleerd zich zo goed mogelijk aan te passen — goedgehumeurd, vindingrijk en met filotimo, letterlijk: liefde voor zelfrespect. Voor de meeste toeristen blijft Athene een fascinerende en cultureel rijke stad.

[Kaart op blz. 13]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

Athene

[Illustratie op blz. 14]

Het Parthenon, een oude heidense tempel, heeft als kerk en als moskee gediend

[Illustratie op blz. 15]

Athene huisvest meer dan vier en een half miljoen mensen

[Illustratie op blz. 16]

Een taveerne in Plaka, de oudste wijk in Athene

[Verantwoording]

M. Burgess/H. Armstrong Roberts

[Illustratie op blz. 17]

Sommige souvenirwinkels hebben karakteristieke balkonnetjes

[Verantwoording]

H. Sutton/H. Armstrong Roberts