Wat is El Niño?
Wat is El Niño?
Toen de doorgaans droge rivier de Apurímac in de buurt van Lima (Peru) vrijwel al Carmens bezittingen wegspoelde, verzuchtte zij: „Veel van ons zijn er zo aan toe, heel veel. Ik ben niet de enige.” Verder naar het noorden hebben de stortregens een gedeelte van de Sechurawoestijn aan de kust tijdelijk in het op een na grootste meer van Peru veranderd, met een oppervlakte van zo’n 5000 vierkante kilometer. Op andere plaatsen in de wereld hebben overstromingen van ongekende omvang, zeer krachtige cyclonen en ernstige droogte geleid tot hongersnood, epidemieën, bosbranden en schade aan gewassen, bezittingen en het milieu. Wat was de oorzaak van dit alles? Velen geven de schuld aan El Niño, die eind 1997 in het tropische, of equatoriale, deel van de Grote Oceaan ontstond en zo’n acht maanden actief bleef.
Wat is El Niño precies? Hoe ontstaat hij? Waarom is zijn invloed zo verstrekkend? Kan een volgende El Niño nauwkeurig worden voorspeld, waardoor er misschien minder levens en bezittingen verloren zouden gaan?
Het begint met het opwarmen van water
„Strikt genomen is El Niño alleen de warme zeestroming die zich zo eens in de twee tot zeven jaar voor de kust van Peru voordoet”, zegt het tijdschrift Newsweek. Al meer dan honderd jaar hebben zeelieden zo’n opwarming langs de kust van Peru waargenomen. Omdat deze warme stromingen meestal rond Kerstmis arriveren, werden ze El Niño genoemd, Spaans voor „het kleine jongetje” maar ook voor „het kerstkind”.
Het opwarmen van het water voor de kust van Peru betekent een verhoogde neerslag voor dat land. De regen laat woestijnen bloeien en is goed voor het vee. Als de regens zwaar zijn, zorgen ze ook voor overstromingen in het gebied. Bovendien kan door de warme bovenlaag van het zeewater het voedselrijke koelere water niet opwellen. Veel vissen, en zelfs sommige vogels, trekken dan ook weg op zoek naar voedsel. De uitwerking van El Niño wordt vervolgens op andere plaatsen ver weg van de Peruaanse kust gevoeld. *
Geboren uit wind en water
Wat veroorzaakt de ongewone stijging van de zeewatertemperatuur bij de kust van Peru? Laten wij, om dit te begrijpen, eerst aandacht schenken aan de reusachtige circulerende luchtbeweging, aangeduid als de Walkercirculatie *, in de atmosfeer boven het tropische deel van de Grote Oceaan, tussen het oostelijke en het westelijke deel ervan. De bovenste lagen van de westelijke wateren, bij Indonesië en Australië, worden door de zon opgewarmd, waardoor de warme, vochtige lucht opstijgt in de atmosfeer en er vlak boven het wateroppervlak een lagedrukgebied ontstaat. De opstijgende lucht koelt af en het erin aanwezige water komt vrij, wat in het gebied regen geeft. De droge lucht wordt door de winden in de hogere atmosfeer naar het oosten gevoerd. Onderweg wordt ze koeler en zwaarder, en bij het bereiken van Peru en Ecuador begint ze te dalen. Hierdoor ontstaat boven het oppervlak van de oceaan een hogedrukgebied. Vervolgens voeren luchtstromingen op lagere hoogte, de zogenaamde passaatwinden, de lucht terug naar het westen, naar Indonesië, waardoor de cyclus compleet is.
Hoe beïnvloeden de passaatwinden de oppervlaktetemperatuur van het tropische deel van de Grote Oceaan? „Normaliter werken deze winden net als briesjes over een vijvertje”, zegt Newsweek, „door warm water naar het westen van de Grote Oceaan op te stuwen, zodat het zeeniveau daar wel zestig centimeter hoger en het oppervlaktewater acht graden warmer is dan in bijvoorbeeld Ecuador.” In het oosten van de Grote Oceaan welt het voedselrijke koudere water op, waardoor het er wemelt van de vissen en andere organismen. In normale jaren, zonder El Niño, is de oppervlaktetemperatuur van het zeewater in het oosten dus lager dan in het westen.
Door welke veranderingen in de atmosfeer ontstaat een El Niño? „Geleerden begrijpen nog steeds niet de redenen ervoor,” zegt National Geographic, „maar om de paar jaar zwakken de passaatwinden af of verdwijnen zelfs.” Omdat deze winden afnemen, stroomt het bij Indonesië verzamelde warme water terug naar het oosten, waardoor in Peru en op andere plaatsen in het oosten de oppervlaktetemperatuur van het zeewater stijgt. Deze beweging heeft dan weer invloed op het atmosferische systeem. „Door opwarming van het oostelijke tropische deel van de Grote Oceaan wordt de Walkercirculatie verzwakt en wordt de convectieve zone van zware regenval vanuit het westen in oostelijke richting gestuwd, naar het centrale en oostelijke tropische deel van de Grote Oceaan”, zo staat in een naslagwerk vermeld. Aldus worden de weerpatronen over de hele equatoriale zone van de Grote Oceaan beïnvloed.
Als een rotsblok in een beek
Ook weerpatronen op grote afstand van de zeestromingen in het tropische deel van de Grote Oceaan kunnen door El Niño beïnvloed worden. Hoe? Door de atmosferische circulatiepatronen. De verreikende gevolgen van een plaatselijke storing in de atmosferische circulatie kunnen worden vergeleken met de manier waarop een rotsblok midden in een beek over de hele breedte rimpelingen kan veroorzaken. De dichte regenwolken die boven het water van het warme tropische deel van de oceaan opstijgen, vormen een met een rotsblok te vergelijken obstakel in de atmosfeer dat weerpatronen duizenden kilometers verder beïnvloedt.
Op hogere breedtegraden worden door El Niño de straalstromen, zeer krachtige westenwinden, geïntensiveerd en verplaatst. De straalstromen bepalen meestal in welke richting stormen op deze breedten zich bewegen. Doordat straalstromen geïntensiveerd en verplaatst worden, kunnen ook seizoengebonden weersomstandigheden versterkt of verzwakt worden. Zo zijn El Niño-winters in noordelijke delen van de Verenigde Staten doorgaans zachter dan gewoonlijk, terwijl ze in sommige zuidelijke staten natter en kouder zijn.
Hoe voorspelbaar?
De gevolgen van een bepaalde storm kunnen hooguit een paar dagen van tevoren voorspeld worden. Geldt hetzelfde voor pogingen om een El Niño te voorspellen? Nee. Bij El Niño-voorspellingen gaat het niet om weersomstandigheden over een korte periode, maar om maandenlange afwijkende klimaatsomstandigheden over grote gebieden. En klimatologen hebben met El Niño-voorspellingen een mate van succes geboekt.
De voorspelling van de El Niño van 1997/98 bijvoorbeeld werd in mei 1997 bekendgemaakt — zo’n zes maanden van tevoren. Verspreid over het tropische deel van de Grote Oceaan drijven nu zeventig verankerde boeien die de wind aan het oceaanoppervlak en de watertemperatuur tot een diepte van 500 meter registreren. Wanneer deze gegevens in computermodellen voor het klimaat worden ingevoerd, produceren ze weersverwachtingen.
Vroege waarschuwingen voor El Niño kunnen er inderdaad toe bijdragen dat mensen zich op de verwachte veranderingen voorbereiden. Zo hebben sinds 1983 in Peru veel boeren op El Niño-voorspellingen gereageerd door vee te fokken en gewassen te planten waarmee zij inspelen op nattere omstandigheden, terwijl vissers zijn overgestapt van het vangen van vis op het vangen van de garnalen die met het warmere water meekomen. Nauwkeurige voorspellingen gekoppeld aan voorbereidingen kunnen het aantal slachtoffers en de economische schade van El Niño beperken.
Wetenschappelijk onderzoek naar de processen die het klimaat van onze aarde beheersen, getuigt van de nauwkeurigheid van de geïnspireerde woorden die koning Salomo van het oude Israël zo’n 3000 jaar geleden optekende. Hij schreef: „De wind gaat naar het zuiden, en hij draait rond naar het noorden. Al maar door draait hij onophoudelijk rond, en op zijn ronddraaiingen keert de wind ook weer terug” (Prediker 1:6). De hedendaagse mens heeft veel geleerd over weerpatronen door lucht- en zeestromingen te bestuderen. Hopelijk kunnen wij voordeel trekken van die kennis door acht te slaan op waarschuwingen voor gebeurtenissen zoals El Niño.
[Voetnoten]
^ ¶6 In tegenstelling daarmee is La Niña (Spaans voor „het kleine meisje”) een periodieke afkoeling van het water voor de westkust van Zuid-Amerika. La Niña heeft ook een verreikende invloed op het weer.
^ ¶8 De circulatie is genoemd naar Sir Gilbert Walker, de Britse geleerde die het proces in de jaren ’20 van de vorige eeuw bestudeerd heeft.
[Kader op blz. 27]
EL NIÑO’S SPOOR VAN VERWOESTING
■ 1525: Voor het eerst in de geschiedenis wordt melding gemaakt van een El Niño in Peru.
■ 1789–1793: El Niño was verantwoordelijk voor meer dan 600.000 doden in India en veroorzaakte een zware hongersnood in zuidelijk Afrika.
■ 1982/83: Deze El Niño leidde tot ruim 2000 doden en meer dan $13 miljard schade aan eigendommen, voornamelijk in tropische gebieden.
■ 1990–1995: Drie opeenvolgende El Niño’s zorgden voor een van de langste El Niño-episodes die in de geschiedenis vermeld worden.
■ 1997/98: Ondanks de eerste grotendeels succesvolle regionale voorspellingen van overstromingen en droogtes wegens een El Niño, kwamen ongeveer 2100 mensen om en beliep de totale schade wereldwijd $33 miljard.
[Diagrammen/Kaarten op blz. 24, 25]
(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)
NORMAAL
Walkercirculatiepatroon
Krachtige passaatwinden
Warm zeewater
Koud zeewater
EL NIÑO
Straalstromen verschuiven
Zwakke passaatwinden
Warm water beweegt naar het oosten
Warmer of droger dan normaal
Kouder of natter dan normaal
[Diagrammen/Illustraties op blz. 26]
(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)
EL NIÑO
Op de wereldbol hierboven geven de rode kleuren watertemperaturen aan die veel hoger zijn dan normaal
NORMAAL
Warm water verzamelt zich in het westelijke deel van de Grote Oceaan, waardoor in het oosten voedselrijk kouder water omhoog kan komen
EL NIÑO
Door het afzwakken van de passaatwinden kan er warm water terugvloeien naar het oosten, waardoor koeler water niet aan het oppervlak kan komen
[Illustraties op blz. 24, 25]
PERU
De Sechurawoestijn onder water
MEXICO
De orkaan Linda
CALIFORNIË
Modderlawines
[Verantwoording]
Pages 24-5 left to right: Fotografía por Beatrice Velarde; Image produced by Laboratory for Atmospheres, NASA Goddard Space Flight Center; FEMA photo by Dave Gatley