Een grote les van een klein eiland

RAPA NUI, een praktisch boomloos vulkanisch eiland van 170 vierkante kilometer, is wel het meest geïsoleerde stukje bewoonde wereld. * Het hele eiland is nu een historisch monument, onder meer vanwege de moai, de stenen beelden. Deze zijn het werk van een eens florerende beschaving.

De moai zijn uit vulkanisch gesteente gehouwen. Sommige zijn zo diep begraven dat alleen hun reusachtige hoofd zichtbaar is. Bij andere steekt de romp boven de grond uit en sommige moai hebben nog steeds een stenen haarknotje, een pukao. De meeste liggen onafgemaakt in steengroeven of verspreid langs oude weggetjes, alsof de arbeiders gewoon het bijltje erbij neergegooid hebben en in staking zijn gegaan. De beelden staan soms alleen, soms in rijen van wel vijftien stuks, maar allemaal met hun rug naar de zee. Het is te begrijpen dat de moai bezoekers lang voor een raadsel hebben gesteld.

De afgelopen jaren heeft de wetenschap niet alleen enig inzicht gekregen in het mysterie van de moai, maar ook in het raadsel waarom de eens bloeiende beschaving van de bouwers plotseling is verdwenen. De feiten die aan het licht komen, hebben meer dan alleen historische waarde. Volgens de Encyclopædia Britannica vormen ze „een belangrijke les voor de wereld van vandaag”.

Die les betreft het beheer van de aarde, vooral van de hulpbronnen. De aarde is uiteraard veel gecompliceerder en heeft een grotere biologische verscheidenheid dan een eilandje, maar dat wil niet zeggen dat wij de les van Rapa Nui kunnen negeren. Laten wij daarom eens een ogenblik nemen om enkele hoogtepunten uit de geschiedenis van Rapa Nui te beschouwen. Ons verslag begint omstreeks het jaar 400 toen de eerste families in hun zeewaardige kano’s arriveerden. De enige ogen die dat zagen, waren die van de honderden zeevogels die boven hun hoofd cirkelden.

Een paradijseiland

Het eiland kende niet veel soorten planten, maar was rijk bedeeld met bossen van palmen, hauhau en toromiro en ook met struiken, kruiden, varens en grassen. Minstens zes soorten landvogels, waaronder uilen, reigers, rallen en papegaaien, waren ruim vertegenwoordigd in dit afgelegen gebied. Rapa Nui was ook „de belangrijkste broedplek voor zeevogels in Polynesië en waarschijnlijk in de hele Grote Oceaan”, zegt het tijdschrift Discover.

De kolonisten brachten wellicht de kippen en eetbare ratten, die zij als delicatesse beschouwden, naar het eiland. Zij brachten ook planten mee om als gewassen te verbouwen: taro, yam, zoete aardappel, banaan en suikerriet. De grond was goed, dus zij begonnen meteen stukken land van begroeiing te ontdoen en te beplanten — een proces dat zich voortzette naarmate de bevolking groeide. Maar Rapa Nui had een beperkt oppervlak en hoewel het behoorlijk bebost was, had het een beperkt aantal bomen.

De geschiedenis van Rapa Nui

Wat over de geschiedenis van Rapa Nui bekend is, is hoofdzakelijk gebaseerd op drie soorten onderzoek: palynologie, archeologie en paleontologie. Palynologie, of pollenanalyse, omvat het nemen van stuifmeelmonsters uit het bezinksel in meertjes en moerassen. Uit deze monsters blijkt welke plantensoorten er in welke  hoeveelheden in de loop der eeuwen voorkwamen. Hoe dieper een pollenmonster in de afzetting zit, hoe ouder het is.

De archeologie en paleontologie houden zich bezig met zaken als woningen, gebruiksvoorwerpen, de moai en de overblijfselen van dieren die als voedsel dienden. Omdat de enige geschriften van de Rapa Nui in hiërogliefen zijn gesteld en moeilijk te ontcijferen zijn, zijn de dateringen voorafgaand aan het contact met de Europeanen bij benadering vastgesteld, en veel van de veronderstellingen kunnen niet bewezen worden. Bovendien kunnen enkele van de hieronder vermelde ontwikkelingen elkaar overlapt hebben. Alle vetgedrukte jaartallen zijn in de gewone jaartelling.

400 Er arriveren zo’n twintig tot vijftig Polynesische kolonisten, waarschijnlijk in dubbele kano’s van vijftien meter of langer, die elk meer dan 8000 kilo kunnen vervoeren.

800 De hoeveelheid boompollen in het bezinksel neemt af, wat erop duidt dat er al sprake is van ontbossing. De graspollen nemen toe doordat in de gekapte gebieden gras gaat groeien.

900–1300 Tijdens deze periode is ongeveer een derde van de botten van dieren die voor voedsel worden gevangen, afkomstig van dolfijnen. Om de dolfijnen van open zee naar het eiland te brengen gebruiken de eilanders grote kano’s die van hoge palmbomen worden gemaakt. Er worden inmiddels volop moai gemaakt. Om ze te verplaatsen en rechtop te zetten worden ook bomen gebruikt. De groeiende landbouw en de behoefte aan brandhout blijven bomen kosten.

1200–1500 Het maken van de beelden is op zijn hoogtepunt. De Rapa Nui wenden alle middelen aan bij het maken van de moai en de ceremoniële platforms waarop ze staan. De archeologe Jo Anne Van Tilburg schrijft: „Door de sociale structuur van de Rapa Nui werd de vervaardiging van meer en grotere beelden sterk aangemoedigd.” Zij voegt eraan toe dat „in de loop van zo’n 800 tot 1300 jaar ongeveer 1000 beelden werden vervaardigd . . ., één voor elke zeven tot negen bewoners, uitgaand van de geschatte maximale bevolking”.

De moai werden kennelijk niet aanbeden, maar ze speelden een rol in agrarische en begrafenisriten. Ze werden misschien beschouwd als een verblijfplaats voor geesten. Naar het schijnt symboliseerden ze ook de macht, status en stamboom van de bouwers.

1400–1600 De bevolking bereikt een hoogtepunt van tussen de 7000 en 9000 mensen. De laatste stukjes bos verdwijnen, onder andere door het uitsterven van inheemse vogels, die de bomen hadden bestoven en de zaden hadden verspreid. „Alle soorten inheemse landvogels  stierven zonder uitzondering uit”, zegt Discover. De ratten droegen ook bij tot de ontbossing; het bewijsmateriaal laat zien dat ze de palmnoot aten.

Al gauw zet er erosie in, beginnen beekjes op te drogen en wordt water schaars. Vanaf ongeveer 1500 komen er geen dolfijnenbotten meer aan het licht, mogelijk door de afwezigheid van bomen die groot genoeg zijn om er zeewaardige kano’s van te maken. Alle kans om van het eiland te ontsnappen is nu verkeken. De zeevogels worden uitgeroeid doordat de bevolking wanhopig naar voedsel zoekt. Er wordt meer kip gegeten.

1600–1722 De afwezigheid van bomen, de intensievere landbouw en bodemdegradatie dragen bij tot meer misoogsten. Grootschalige verhongering zet in. De Rapa Nui vallen uiteen in twee vijandige groepen. De eerste tekenen van sociale chaos verschijnen, misschien zelfs van kannibalisme. Dit is het tijdperk van de strijders. Mensen gaan in grotten wonen om zich te beschermen. Rond het jaar 1700 daalt het aantal bewoners sterk tot ongeveer 2000.

1722 De Nederlandse ontdekkingsreiziger Jacob Roggeveen ontdekt als eerste Europeaan het eiland. Dit gebeurt met Pasen, dus noemt hij het Paaseiland. Hij schrijft over zijn eerste indruk van Paaseiland dat de „uytterlyke vertooning geen ander denkbeelt konde veroorsaeken, dan van een ongemeene schraal- en magerheyd”.

1770 Omstreeks deze tijd beginnen de rivaliserende clans van de overgebleven Rapa Nui elkaars beelden omver te werpen. Wanneer de Britse ontdekkingsreiziger kapitein James Cook in 1774 het eiland aandoet, ziet hij veel omgevallen beelden.

1804–1863 Het contact met andere beschavingen neemt toe. De slavenhandel, nu gangbaar in het gebied van de Grote Oceaan, en ziekten eisen een verschrikkelijke tol. In wezen verdwijnt de traditionele Rapa Nui cultuur.

1864 Nu zijn alle moai omvergeworpen, en vele met opzet onthoofd.

1872 Er zijn nog maar 111 oorspronkelijke bewoners over op het eiland.

In 1888 werd Rapa Nui een provincie van Chili. De laatste jaren heeft Rapa Nui een gemengde bevolking van ongeveer 2100 personen. Chili heeft het hele eiland tot historisch monument verklaard. Om Rapa Nui’s unieke karakter en geschiedenis te behouden, zijn veel beelden weer rechtop gezet.

Een les voor deze tijd

Waarom zagen de Rapa Nui niet waar zij op afstevenden en probeerden zij het gevaar niet af te wenden? Merk op wat enkele onderzoekers over de situatie hebben gezegd.

„Het bos . . . was niet gewoon op een dag verdwenen — dat gebeurde langzaam, in de loop van tientallen jaren. . . . Als een eilander had geprobeerd te waarschuwen voor het gevaar van aanhoudende ontbossing, zou hij genegeerd zijn wegens de gevestigde belangen van beeldhouwers, bureaucraten en hoofdmannen.” — Discover.

„De prijs die zij betaalden voor de manier waarop zij uitdrukking wilden geven aan hun spirituele en politieke ideeën, was een eiland-wereld die uiteindelijk in veel opzichten nog slechts een schaduw was van wat ze in natuurlijk opzicht geweest was.” — Easter Island — Archaeology, Ecology, and Culture.

„Wat de Rapa Nui overkomen was, deed vermoeden dat ongecontroleerde groei en de neiging de natuur onherstelbaar te manipuleren niet slechts aspecten van de geïndustrialiseerde wereld waren; het was de menselijke aard.” — National Geographic.

Wat zou er in onze tijd gebeuren als er geen verandering komt in de zogenaamde menselijke aard? Wat als de mensheid ermee doorgaat onze aarde — ons eiland in de ruimte — aan een ecologisch niet te handhaven levensstijl bloot te stellen? Volgens één schrijver hebben wij een groot voordeel boven de Rapa Nui. Wij hebben als waarschuwend voorbeeld de „geschiedenis van andere gemeenschappen die ten onder zijn gegaan”.

Toch mag men zich afvragen of de mensheid aandacht schenkt aan deze geschiedenis. De  grootschalige ontbossing en het voortdurend uitsterven van levende dingen op aarde — beide met alarmerende snelheid — wekken de indruk dat dit niet het geval is. Linda Koebner schreef: „Het verdwijnen van een of twee of vijftig soorten zal een uitwerking hebben die wij niet kunnen voorzien. Het uitsterven van soorten brengt veranderingen teweeg zelfs voordat wij de gevolgen kunnen begrijpen.” — Zoo Book.

Een vandaal die steeds één klinknagel uit een vliegtuig verwijdert, weet niet welke klinknagel een crash zal veroorzaken; maar wanneer die cruciale klinknagel verdwenen is, is het lot van het vliegtuig bezegeld, hoewel het misschien niet op de eerstvolgende vlucht zal neerstorten. Op soortgelijke manier verwijderen mensen de levende „klinknagels” van de aarde met een snelheid van meer dan 20.000 soorten per jaar, zonder enig zicht op verbetering! Wie weet wanneer precies het te laat is? En zou zulke voorkennis werkelijk enig verschil maken?

In een boek over Paaseiland staat de veelzeggende opmerking: „Degene die de laatste boom [op Rapa Nui] velde, kon zien dat het de laatste boom was. Maar hij (of zij) hakte hem toch om.” — Easter Island — Earth Island.

’Wij moeten onze religie veranderen’

„Zo er nog enige hoop is,” zegt Easter Island — Earth Island verder, „rust die zeker in de idee dat wij van religie moeten veranderen. Onze huidige goden van economische groei, wetenschap en technologie, de voortdurend stijgende levensstandaard en de deugden van concurrentie — godheden die wij als almachtig beschouwen — zijn te vergelijken met de reusachtige beelden op hun platforms op Paaseiland. Elk dorp concurreerde met omliggende dorpen om het grootste beeld op te richten. . . . Er werd meer en meer moeite gestoken in het materiaal- en tijdverslindende . . . maar zinloze beeldhouwen, vervoeren en oprichten.”

Een wijze man heeft eens gezegd dat „het niet aan de aardse mens is zijn weg te bepalen. Het staat niet aan een man die wandelt, zelfs maar zijn schrede te richten” (Jeremia 10:23). Onze Schepper is de enige die ons kan laten zien hoe ’onze schrede te richten’. Hij is ook de enige die ons uit onze droeve toestand kan verlossen. Zijn belofte om dit te doen staat in zijn Woord, de bijbel — een boek waarin ook veel goede en slechte voorbeelden van beschavingen uit het verleden staan. In deze donkere dagen kan dit boek echt een ’licht op ons pad’ zijn. — Psalm 119:105.

Dat pad leidt gehoorzame mensen uiteindelijk naar een paradijs van vrede en overvloed — een nieuwe wereld waarvan ook dat kleine vlekje in de Grote Oceaan, Rapa Nui, deel zal uitmaken. — 2 Petrus 3:13.

[Voetnoot]

[Kaart op blz. 23]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

Paaseiland

[Verantwoording]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Illustratie op blz. 23]

’Er werden ongeveer 1000 beelden vervaardigd’

[Illustraties op blz. 25]

De hele aarde, inclusief de verre eilanden, zal een paradijs worden