Vliegende schepselen van de diepte

ZE GLIJDEN sierlijk in de kustwateren en rond eilanden van de zee. Ze worden aangetroffen in de diepten van de oceanen, in zowel koude als warme gedeelten, en zelfs in enkele meren en rivieren. Wat zijn het? Leden van de roggenfamilie, schepselen van de diepte die lijken te vliegen!

Om van de vliegende schoonheid van de rog te genieten, hoeft u geen diepzeeduiker of visser te zijn — u hoeft niet eens het water in. Bart, een mariene bioloog, wijst erop dat strandgangers vaak gevleugelde roggen uit het water zien opspringen.

Er bestaan een paar honderd soorten roggen, in afmetingen variërend van een paar centimeter tot een paar meter. U kunt zien dat ze op de haai lijken, waaraan ze verwant zijn. In tegenstelling tot de eieren van de meeste andere vissen worden roggeneieren in het lichaam van de moeder bevrucht. Bij de vleet, een lid van de roggenfamilie, ontwikkelen de bevruchte eieren zich buiten het lichaam, terwijl bij andere soorten de eieren eerst in het wijfje tot ontwikkeling komen waarna de jongen levend gebaard worden — miniatuurtjes van hun ouders.

Een van de bekendste roggen is de pijlstaartrog, die geen skelet van been maar van kraakbeen heeft en aan weerszijden een vin die van de kop tot het begin van de staart loopt. Pijlstaartroggen kunnen ruit- of cirkelvormig zijn, of ze kunnen op een vlieger met een staart lijken. Met hun platte lichaam ondervinden ze weinig weerstand in het water. De golfbewegingen van hun vinnen verlenen hun de stuwkracht om door de zee te glijden alsof ze moeiteloos vliegen. Wanneer roggen niet zwemmen, liggen ze verscholen op de zandbodem.

De ogen van pijlstaartroggen zitten boven op hun kop, terwijl hun bek aan de onderkant zit. Ze eten van alles, ook aas. Met hun harde tanden en krachtige kaken kunnen ze schelpen doorboren. Daarom zijn ze geen graag geziene gasten in oesterbedden, want schelpdieren zijn hun lievelingsvoedsel. Pijlstaartroggen zijn zelf ook eetbaar voor mensen en worden soms in recepten gebruikt ter vervanging van kamschelpen.

 Hun aparte naam, pijlstaartrog, is afkomstig van de giftige stekels aan de bovenkant van hun lange staart. De rog kan met zijn staart een pijnlijke, giftige steek toedienen als iemand op hem gaat staan of hem verkeerd beetpakt, of als een vijand hem bedreigt. De stekels breken vaak diep in de wond af, waardoor ze moeilijk te verwijderen zijn. Ze kunnen een ernstige ontsteking veroorzaken als de wond niet op de juiste manier behandeld wordt. Als u ooit door een pijlstaartrog gestoken wordt, was de plek dan grondig met water — desnoods met zeewater. Dompel de wond zo snel mogelijk in heet water, zo heet als u maar kunt verdragen. Heet water maakt het vergif onschadelijk en verzacht de pijn. Ga vervolgens meteen naar een dokter.

Hoewel hun stekelige staart u misschien angst aanjaagt, zijn pijlstaartroggen over het algemeen niet agressief en gebruiken ze hun staart meestal pas wanneer ze bedreigd worden. De eerdergenoemde Bart vond pijlstaartroggen best aardig toen zijn vrouw en hij bij de Cayman Islands met ze zwommen op een plaatselijk bekende voederplek voor vriendelijke pijlstaartroggen. Zijn relaas: „We zaten op de bodem geknield, in ongeveer vijf meter water. Toen we begonnen met voeren, bestormden de pijlstaartroggen ons! Ons groepje werd omringd door waarschijnlijk dertig of veertig pijlstaartroggen van allerlei afmetingen. De roggen begonnen hun speurtocht naar voedsel bij onze knieën en vervolgens langs onze voorkant en rug omhoog en over ons hoofd heen, rustig zwemmend en ons zachtjes aanstotend voor zelfs maar een klein beetje voedsel. Ik stond verbaasd hoe mak deze prachtige dieren waren. Ze lieten ons zelfs hun buik aaien terwijl ze over ons heen zwommen.” Bart zei dat deze roggen zo mak zijn geworden dat in al de jaren dat mensen al met ze zwemmen, er nog nooit aanvallen zijn gerapporteerd.

Degenen onder ons die geen ervaren duikers zijn, kunnen in ondieper water of in aquariums overal ter wereld de roggen van dichtbij meemaken. Aquariums op diverse plaatsen hebben petting pools, bassins waarin pijlstaartroggen zwemmen die aangeraakt kunnen worden, maar uit voorzorg zijn hun stekels verwijderd. Ron Hardy, de eigenaar van Gulf World in Panama City (Florida), zegt: „Een van de beste voorbeelden van de krachtige uitwerking van het tonen van levende dieren is onze petting pool met pijlstaartroggen. Mensen schijnen angst voor pijlstaartroggen te hebben — bijna een fobie — maar je moet eens zien hoe ze van gedachten veranderen wanneer we hun de feiten vertellen! Wanneer ze er een hebben aangeraakt, krijgen ze er bewondering voor hoe gracieus en mooi de rog is. De dolfijnenshow die daarna komt, slaan sommigen zelfs over om maar bij de roggen te kunnen blijven.”

Nu u iets over roggen te weten bent gekomen, bent u misschien minder bang. Maar denk eraan dat ze zich vaak verschuilen op de zandbodem van ondiepe, warme wateren. Dus wanneer u op zulke plaatsen door het water loopt, schuifel dan met uw voeten in plaats van ze op te tillen. Op die manier waarschuwt u de roggen dat u eraan komt en zult u niet op een rog gaan staan en misschien gestoken worden door dit mooie vliegende schepsel van de diepte.

[Illustratie op blz. 16]

Pijlstaartrog

[Illustratie op blz. 16]

Mensen schijnen bang te zijn voor pijlstaartroggen, maar hun houding verandert wanneer ze goed geïnformeerd worden

[Illustratie op blz. 17]

Reuzenmanta

[Verantwoording]

© Francois Gohier/ Photo Researchers