Wanneer chemicaliën u ziek maken

VEEL aspecten van multipele chemische overgevoeligheid (MCS) zijn raadselachtig. Het is begrijpelijk dat men het in medische kringen lang niet eens is over de aard van de aandoening. Sommige artsen geloven dat MCS een lichamelijke oorzaak heeft, andere zijn van mening dat er een psychische oorzaak is en weer andere houden het op zowel lichamelijke als psychische factoren. Enkele artsen veronderstellen zelfs dat MCS wel eens een hele categorie ziekten zou kunnen vertegenwoordigen. *

Veel patiënten met MCS zeggen dat hun aandoening in eerste instantie is veroorzaakt doordat ze in ernstige mate hebben blootgestaan aan een toxine, een pesticide bijvoorbeeld; anderen noemen herhaaldelijke of chronische blootstelling aan lagere toxineconcentraties. Heeft men eenmaal MCS, dan wordt er met uiteenlopende symptomen gereageerd op allerlei chemicaliën van schijnbaar totaal verschillende aard die voordien wel verdragen werden, zoals geurtjes en schoonmaakproducten. Vandaar de term „multipele chemische overgevoeligheid”. Neem Joyce nu eens.

Joyce liep op school hoofdluis op, waarna haar hoofd werd behandeld met een pesticide. De gezondheid van Joyce ging achteruit en ze kon niet meer tegen allerlei chemicaliën waar ze voorheen geen last van had gehad, zoals huishoudelijke  schoonmaakproducten, luchtverfrissers, geurtjes, shampoos en benzine. „Mijn ogen gaan dichtzitten, zo zwellen ze op,” vertelt Joyce, „en mijn bijholten raken ontstoken, waardoor ik zo’n last krijg van hoofdpijn en misselijkheid dat ik dagenlang ziek ben. . . . Ik heb al zo vaak longontsteking gehad dat mijn longen littekens vertonen als die van iemand die veertig jaar gerookt heeft — en ik heb nooit gerookt!”

Chronische blootstelling aan een lagere toxineconcentratie, wat ook geopperd is als een factor bij MCS, kan buitenshuis en binnenshuis voorkomen. De afgelopen decennia heeft de plotselinge golf van kwalen als gevolg van luchtverontreiniging binnenshuis zelfs geleid tot het ontstaan van de term „sick building syndroom”.

Sick building syndroom

Het sick building syndroom kreeg in de jaren ’70 bekendheid toen, om energie te besparen, veel normaal geventileerde woningen, scholen en kantoren werden vervangen door luchtdichte, airconditioned gebouwen. Vaak werd in deze gebouwen en voor de stoffering en meubilering ervan gebruikgemaakt van isolatiemateriaal, bewerkt hout, vluchtige lijmen en synthetische stoffen en tapijten.

Uit veel van deze producten komen, vooral wanneer ze nieuw zijn, lage concentraties potentieel schadelijke chemicaliën in de gerecycleerde lucht vrij, formaldehyde bijvoorbeeld. Tapijten vergroten het probleem door de absorptie van diverse schoonmaakproducten en oplosmiddelen, die vervolgens een tijdlang vrijkomen. „Dampen uit allerlei oplosmiddelen zijn de meest voorkomende van de luchtverontreinigers binnenshuis”, zegt het boek Chemical Exposures — Low Levels and High Stakes. „Oplosmiddelen behoren” op hun beurt „tot de chemicaliën waarvan chemisch overgevoelige patiënten het vaakst last hebben”, aldus dit boek.

Hoewel de meeste mensen wel tegen het milieu binnen zulke gebouwen schijnen te kunnen, krijgen sommigen symptomen die variëren van astma en andere problemen met het ademhalingsstelsel tot hoofdpijnen en lethargie. Deze symptomen verdwijnen meestal wanneer de betreffenden die omgeving verlaten. Maar in sommige gevallen „kunnen patiënten multipele chemische overgevoeligheden ontwikkelen”, zegt het Engelse medische tijdschrift The Lancet. Waarom wordt de een echter wel ziek van chemicaliën en de ander niet? Dat is een belangrijke vraag, omdat sommigen die er geen last van schijnen te hebben het moeilijk kunnen vinden begrip op te brengen voor degenen die ziek worden.

We zijn allemaal verschillend

Het is goed in gedachte te houden dat we allemaal verschillend reageren op diverse agentia, of dat nu chemicaliën, bacteriën of virussen zijn. Tot de dingen die onze reacties beïnvloeden, behoren onze genetische opbouw en leeftijd, ons geslacht, onze gezondheidsconditie, medicijnen die wij innemen, vroegere ziekten, en gewoonten als het gebruik van alcohol, tabak of drugs.

Bij medicijnen bijvoorbeeld bepaalt uw uniekheid „of een middel zal werken en wat de bijwerkingen ervan zouden kunnen zijn”, zegt het blad New Scientist. Sommige van deze bijwerkingen kunnen ernstig zijn, zelfs de dood tot gevolg hebben. Normaal ontdoen eiwitten die  men enzymen noemt het lichaam van chemicaliën die er niet in thuishoren, zoals de chemicaliën in medicijnen en de verontreinigende stoffen die men bij dagelijkse activiteiten binnenkrijgt. Maar als deze „reinigings”-enzymen tekortschieten, misschien door overerving, vroeger opgelopen schade door toxinen, of een slecht eetpatroon, kunnen vreemde chemicaliën gevaarlijke concentraties bereiken. *

MCS is wel vergeleken met een groep enzym-gerelateerde bloedstoornissen die men porfyrieën noemt. Vaak komt de manier waarop mensen met bepaalde porfyrieën reageren op chemicaliën, variërend van uitlaatgassen tot geurstoffen, overeen met de manier waarop mensen met MCS erop reageren.

Ook de geest lijdt eronder

Een MCS-patiënte vertelde Ontwaakt! dat bepaalde veelvoorkomende chemicaliën haar een gevoel van bedwelming geven. Ze zei: „Ik heb persoonlijkheidsveranderingen ondergaan — ik werd boos, geagiteerd, prikkelbaar, bang, lethargisch. . . . Die symptomen kunnen een paar uur tot verscheidene dagen aanhouden.” Daarna voelt ze zich katterig en heeft ze last van variërende graden van depressiviteit.

Deze effecten zijn niet ongewoon voor mensen met MCS. Dr. Claudia Miller zegt dat „meer dan tien landen melding maken van psychische problemen na goed geïdentificeerde chemische exposities, of het nu om blootstelling aan een insecticide gaat of het sick building [syndroom]. . . . We weten dat werknemers die blootstaan aan oplosmiddelen, meer kans lopen op paniekaanvallen en depressiviteit. . . . We moeten dus heel goed opletten en bedenken dat van de organen in het lichaam de hersenen misschien wel het gevoeligst zijn voor blootstelling aan chemicaliën.”

Hoewel blootstelling aan chemicaliën tot psychische problemen kan leiden, geloven veel artsen dat het omgekeerde ook waar is — psychische problemen kunnen bijdragen tot de ontwikkeling van chemische overgevoeligheden. De bovengenoemde dr. Miller en dr. Nicholas Ashford, die vast geloven in fysieke oorzaken van MCS, erkennen dat „psychosociale gebeurtenissen, zoals de dood van de huwelijkspartner of echtscheiding, het functioneren van het immuunsysteem kunnen onderdrukken en bepaalde mensen kunnen predisponeren voor een grotere gevoeligheid voor chemicaliën in lage concentraties. De relatie tussen psychische en fysiologische systemen is beslist complex.” Dr. Sherry Rogers, ook iemand die ervan overtuigd is dat MCS fysieke oorzaken heeft, verklaart dat „stress iemand gevoeliger maakt voor chemicaliën”.

Is er iets wat MCS-patiënten kunnen doen om hun gezondheid te verbeteren of op zijn minst hun symptomen te verminderen?

Hulp voor personen met MCS

Hoewel er geen geneesmiddel voor MCS bekend is, hebben veel patiënten hun symptomen kunnen verminderen en is het anderen gelukt weer een redelijk normaal leven te leiden. Wat heeft hen geholpen? Sommigen zeggen baat te hebben gehad bij het opvolgen van de aanbeveling van hun arts om de chemicaliën die hun symptomen teweegbrengen, zo veel mogelijk te vermijden. * MCS-patiënte Judy merkt dat vermijden bij haar goed werkt. Toen Judy herstellende was van het Epstein-Barr-virus, stond ze te lang bloot aan een in haar huis gebruikt pesticide, waarna ze MCS kreeg.

Zoals velen met MCS reageert Judy op een breed scala van huishoudelijke chemicaliën. Ze gebruikt voor al haar schoonmaakwerk en de hele was dan ook zuivere zepen en soda. Als wasverzachter vindt ze azijn het doelmatigst. Haar garderobe en slaapkamer bevatten alleen  natuurlijke weefsels en stoffen. Haar man hangt zijn kleren die naar de stomerij zijn geweest pas weer in de kast als ze wekenlang op een goed geventileerde plaats zijn gelucht.

Natuurlijk zal het in de huidige wereld nagenoeg onmogelijk zijn voor MCS-patiënten om alle contact met problematische chemicaliën te vermijden. American Family Physician zegt: „De voornaamste handicap bij MCS is vaak het isolement en de bevreemding waarop de patiënt stuit als hij blootstelling aan chemicaliën probeert te vermijden.” Het artikel oppert het idee patiënten onder medisch toezicht te laten werken en te laten leren zich aan te passen en hun activiteit geleidelijk op te voeren. Tegelijkertijd moeten ze werken aan het omgaan met paniekaanvallen en hartkloppingen door ontspannings- en ademhalingsbeheersingstechnieken te leren. Het doel is patiënten te helpen geleidelijk aan de blootstelling aan chemicaliën te wennen in plaats van chemicaliën helemaal uit hun leven te bannen.

Nog een belangrijke therapie is een goede nachtrust. David, een MCS-patiënt die nu nagenoeg symptoomvrij is, schrijft zijn herstel voor een deel toe aan het slapen in een slaapkamer waar hij veel frisse lucht krijgt. Ernest  en zijn vrouw, Lorraine, die beiden last hebben van MCS, merken ook dat „een goede nachtrust aanzienlijk helpt om tegen de onvermijdelijke blootstelling aan chemicaliën overdag bestand te zijn”.

Goede voeding is natuurlijk altijd onontbeerlijk voor het behoud en het terugkrijgen van een goede gezondheid en is zelfs betiteld als „het belangrijkste opzichzelfstaande element van de preventieve gezondheidszorg”. Het is logisch dat wil het lichaam, voor zover mogelijk althans, weer gezond worden, de verschillende organen en systemen efficiënt moeten werken. Voedingssupplementen kunnen daarbij helpen.

Lichaamsbeweging draagt ook tot een goede gezondheid bij. Daarbij komt nog dat wanneer u transpireert, u uw lichaam helpt zich via de huid van toxinen te ontdoen. Eveneens belangrijk zijn een goede mentale instelling en gevoel voor humor, naast bemind worden en anderen liefde betonen. „Liefde en lachen” is in feite het recept dat een bepaalde arts aan al haar MCS-patiënten geeft. Ja, „een hart dat blij is, doet goed als geneesmiddel”. — Spreuken 17:22.

Maar juist het genieten van liefdevolle, gelukkige omgang kan een groot probleem zijn voor MCS-patiënten die geen geurtjes, schoonmaakmiddelen, deodorants en andere chemicaliën verdragen waarmee de meesten van ons bij onze dagelijkse activiteiten in aanraking komen. Hoe redden mensen met MCS het onder die omstandigheden? En even belangrijk, wat kunnen anderen doen om MCS-patiënten te helpen? In het volgende artikel zal daarop worden ingegaan.

[Voetnoten]

[Kader/Illustratie op blz. 7]

Hebt u zo veel chemicaliën nodig?

We moeten allemaal ons contact met potentieel toxische chemicaliën tot een minimum beperken. Daartoe behoren chemicaliën die we in huis hebben. Het boek Chemical Exposures zegt daarover: „Luchtverontreinigers binnenshuis blijken tot de krachtigste veroorzakers en teweegbrengers van chemische intoleranties te behoren. Binnenshuis komen complexe mengsels voor die lage concentraties van honderden verschillende vluchtige organische verbindingen bevatten.” *

Vraag u dus af of u werkelijk zo veel chemicaliën moet gebruiken als u nu doet, vooral op het punt van pesticiden en producten die vluchtige oplosmiddelen bevatten. Hebt u niet-toxische alternatieven geprobeerd? Moet u echter een potentieel gevaarlijk chemisch product gebruiken, let er dan goed op dat nooit te doen zonder alle noodzakelijke voorzorgsmaatregelen te nemen. Zorg er ook voor het op een veilige plaats te bewaren waar kinderen er niet bij kunnen en waar de eventuele dampen die het afgeeft geen kwaad kunnen. Bedenk dat zelfs chemicaliën in sommige goed afgesloten verpakkingen dampen kunnen afgeven.

Voorzichtigheid met chemicaliën geldt ook voor wat we op onze huid aanbrengen of morsen. Veel chemicaliën, ook geurtjes, worden via de huid in de bloedbaan opgenomen. Pleisters zijn dan ook één manier om bepaalde geneesmiddelen toe te dienen. Mocht u dus een toxisch product op uw huid morsen, dan „moet de allereerste en onmiddellijke behandeling zijn, het product grondig van de huid weg te wassen”, zegt het boek Tired or Toxic?

Veel mensen met multipele chemische overgevoeligheid zijn overgevoelig voor geurtjes. Zo’n 95 procent van de chemicaliën in geurtjes zijn synthetische verbindingen die uit petroleum gewonnen worden. Er worden aceton, kamfer, benzaldehyde, ethanol, γ-terpineen en nog veel meer chemische bestanddelen gebruikt. De gezondheidsrisico’s waarvan deze stoffen vergezeld gaan, zijn gepubliceerd — in de Verenigde Staten bijvoorbeeld door het Bureau voor Milieubescherming. Hetzelfde geldt voor chemicaliën die in luchtverfrissers worden gebruikt. Wanneer milieuwetenschappers luchtverfrissers bestuderen, aldus de University of California at Berkeley Wellness Letter, ’bestuderen zij ze als stoffen die de lucht binnenshuis verontreinigen, niet verbeteren’. Luchtverfrissers nemen vieze luchtjes niet weg; ze maskeren ze.

In het boek Calculated Risks wordt gezegd dat „een van de belangrijkste begrippen in de toxicologie [is dat] alle chemicaliën onder sommige blootstellingsomstandigheden toxisch zijn”.

[Voetnoot]