Louis Braille — De man die gevangenen van de duisternis licht bracht

WAARDEERT u het dat u kunt lezen en schrijven? Sommigen beschouwen het als iets vanzelfsprekends, maar lezen en schrijven vormen de grondslag van ons leervermogen. Neem het vermogen weg om het geschreven woord te ontsluiten en de sleutel tot een onuitputtelijke schatkamer van kennis gaat verloren.

Honderden jaren was het geschreven woord niet toegankelijk voor blinden. Maar in de negentiende eeuw werd een serieuze jonge man die met hun lot begaan was, ertoe bewogen een communicatiemethode te ontwikkelen die voor hemzelf en miljoenen anderen een nieuwe deur opende.

Hoop ontstaat uit tragiek

Louis Braille werd in 1809 geboren in het Franse dorp Coupvray, ongeveer veertig kilometer van Parijs. Zijn vader, Simon-René Braille, verdiende de kost met het maken van paardentuig. Misschien speelde de jonge Louis vaak in de werkplaats van zijn vader. Maar op een gegeven moment vond hier een vreselijk ongeval plaats. Toen Louis een scherp, puntig stuk gereedschap — misschien een priem — greep, kwam die per ongeluk in zijn oog terecht. De schade was onherstelbaar. Erger nog, de infectie verbreidde zich al gauw naar zijn andere oog. Op de prille leeftijd van drie jaar werd Louis volslagen blind.

Om maar het beste van de situatie te maken, regelden de ouders van Louis samen met de pastoor, Jacques Palluy, het zo dat Louis op de plaatselijke school de lessen bijwoonde. Louis nam veel in zich op van wat hij hoorde. In sommige jaren was hij zelfs de beste leerling van zijn klas! Maar er waren beperkingen aan wat een blinde met behulp van de methoden die voor de zienden waren uitgedacht, kon leren. Daarom werd Louis in 1819 ingeschreven aan het Koninklijk Instituut voor Blinde Jongeren.

De oprichter van het instituut, Valentin Haüy, zette als een van de eersten een programma op om blinden te leren lezen. Hij wilde de strijd aanbinden met de algemene opvatting dat een blinde niet een traditionele opleiding kon volgen. Aanvankelijk experimenteerde Haüy met het in reliëf aanbrengen van grote letters op dik papier. Hoewel dit simpele pogingen waren, plantten ze de zaadjes die later wortel zouden schieten.

Braille leerde de grote reliëfletters in de boeken van Haüys kleine bibliotheek lezen. Maar hij besefte dat deze leermethode traag en onpraktisch was. Letters waren tenslotte ontworpen voor de ogen — niet voor de vingers. Gelukkig zou er weldra iemand anders ten tonele verschijnen die deze beperkingen ook inzag.

Een idee uit een onverwachte bron

In 1821, toen Louis Braille nog maar twaalf was, bracht Charles Barbier, een gepensioneerd Frans artillerieofficier, een bezoek aan het instituut. Hij presenteerde er een manier van communicatie die ’nachtschrijven’ heette, wat later sonografie werd genoemd. Nachtschrijven was ontwikkeld voor gebruik op het slagveld. Het was een communicatiemethode die van de tastzin gebruikmaakte via reliëfpunten in een rechthoek van zes punten hoog en twee breed. Dit idee om een code te gebruiken waarmee woorden fonetisch werden weergegeven, vond weerklank op de school. Braille legde zich enthousiast toe op deze nieuwe methode en bracht zelfs verbeteringen erin aan. Maar om het systeem echt praktisch te maken,  had Braille doorzettingsvermogen nodig. Hij schreef in zijn dagboek: „Als m’n ogen me niets zeggen over mensen en gebeurtenissen, ideeën en leerstellingen, dan moet ik een andere manier vinden.”

Dus bleef Braille er de volgende twee jaar met volharding aan werken de code te vereenvoudigen. Uiteindelijk ontwikkelde hij een verfijnde en elegante methode gebaseerd op een groep of cel van slechts drie punten hoog en twee breed. In 1824, op vijftienjarige leeftijd, voltooide Louis Braille het zespuntensysteem. Spoedig daarna begon Braille les te geven op het instituut en in 1829 publiceerde hij zijn unieke methode voor communicatie die nu naar hem genoemd wordt. Op een paar kleine verbeteringen na, is zijn systeem tot op de dag van vandaag vrijwel hetzelfde gebleven.

Braille voor de hele wereld beschikbaar maken

Al vóór 1830 werd het eerste boek gepubliceerd dat Brailles uitvinding van de reliëfpunten uitlegde, maar het duurde lang voordat de uitvinding algemeen werd aanvaard. Zelfs op het instituut werd de nieuwe methode pas in 1854 officieel toegepast — twee jaar na Brailles overlijden. Niettemin vond deze veruit superieure methode uiteindelijk ingang.

Verscheidene organisaties hebben braillelectuur gepubliceerd. Het Wachttorengenootschap begon zulk materiaal in 1912 verkrijgbaar te stellen, hoewel de braillecode voor de Engelssprekende wereld toen nog niet volkomen gestandaardiseerd was. Tegenwoordig drukt het Genootschap met behulp van geavanceerde methoden braillelectuur in acht talen — jaarlijks miljoenen bladzijden — en distribueert die in meer dan zeventig landen. Onlangs heeft het Genootschap de productiecapaciteit verdubbeld wegens de toegenomen vraag naar bijbelse lectuur in braille.

Nu maakt de eenvoudige, slimme braillecode het geschreven woord toegankelijk voor miljoenen visueel gehandicapten — dankzij de toegewijde inspanningen van een jonge tiener bijna 200 jaar geleden.

[Kader/Illustraties op blz. 15]

DE BRAILLECODE ONTSLUITEN

Braille wordt van links naar rechts gelezen, met één of met beide handen. In elke braillecel zijn 63 combinaties van punten mogelijk. Daarom kan in de meeste alfabetten aan alle letters en interpunctietekens een specifieke puntencombinatie worden toegewezen. Enkele talen gebruiken een verkorte vorm van braille, waarbij sommige cellen veelvoorkomende lettercombinaties of zelfs hele woorden betekenen. Sommige mensen zijn zo bedreven in braille dat ze wel 200 woorden per minuut kunnen lezen!

[Illustraties]

De eerste tien letters gebruiken alleen de punten in de bovenste twee rijen

De volgende tien letters voegen aan elk van de eerste tien letters links onderaan een punt toe

De laatste vijf letters voegen aan de eerste vijf letters beide onderste punten toe; de letter „w” is een uitzondering omdat die later aan het Franse alfabet werd toegevoegd

[Illustratieverantwoording op blz. 14]

Portrait: © Maison Natale de Louis Braille - Coupvray, France/Photo Jean-Claude Yon