Een bezoek aan een Chinese apotheek

KWOK KIT is al een paar dagen ziek, dus hij besluit naar de dokter te gaan. Omdat hij Chinees is, geeft hij de voorkeur aan een dokter die volgens de traditionele Chinese geneeskunde te werk gaat. Een vriend van de familie weet wel zo’n dokter, de eigenaar van een kruidenwinkel in de buurt. De vriend vertelt Kwok Kit dat de dokter een kruidenthee kan bereiden die zijn kwaal zal genezen.

Net als in de meeste landen in Zuidoost-Azië verschilt een bezoek aan een dokter in China nogal van een bezoek aan een dokter in westerse landen. In het Westen houdt een bezoek aan een dokter meestal in dat men een afspraak maakt, naar de dokterspraktijk gaat, onderzocht wordt en een recept krijgt. Daarna moet de patiënt naar een apotheek om het recept te laten klaarmaken. Bij een Chinese dokter is de procedure veel eenvoudiger. U gaat naar een kruidenwinkel, waar vrijwel altijd een kruidkundige gevestigd is die tevens de Chinese geneeskunde beoefent. Hij kan u onderzoeken, de aard van uw probleem vaststellen, de kruiden voor het recept afwegen en vertellen hoe u ze moet gebruiken — allemaal in één kort bezoekje! *

Kruiden als medicijn?

Hoewel de meeste westerlingen vertrouwd zijn met pillen, capsules en injecties, zijn zulke geneesmiddelen betrekkelijk nieuw. Duizenden jaren hebben mensen vertrouwd op natuurlijke geneeswijzen. Hebreeuwse artsen in bijbelse tijden bijvoorbeeld gebruikten remedies als olie, balsem en wijn (Jesaja 1:6; Jeremia 46:11; Lukas 10:34). Kompressen van gedroogde vijgen werden kennelijk gebruikt om zweren te behandelen. — 2 Koningen 20:7.

In feite heeft bijna elke natie of elk volk ooit wel allerhande kruiden en preparaten gebruikt om ziekten en kwalen te behandelen. Zelfs veel specerijen die tegenwoordig bij het koken worden gebruikt, werden eerst wegens hun geneeskrachtige werking gebruikt.  Dit wil niet zeggen dat zulke praktijken altijd succes hebben gehad. Integendeel, er waren vaak bijgeloof en onwetendheid bij betrokken. Toch wordt er al duizenden jaren gebruikgemaakt van zulke methoden om zieken te behandelen. Zelfs sommige medicijnen die we tegenwoordig veel gebruiken, worden uit planten gewonnen.

Theorie en praktijk van de Chinese geneeskunde

Het behandelen van ziekten met geneeskruiden is nauw verweven met de Chinese geschiedenis. Volgens legenden zou Huang-Ti, de Gele Keizer, de samensteller zijn van de Nei Ching, het klassieke boek over interne geneeskunde dat dokters in China nog steeds raadplegen. * In dit standaardwerk, waarvan de schrijfdatum omstreden is, worden veel van dezelfde onderwerpen behandeld als in een westers medisch boek aan bod kunnen komen. Het bespreekt niet alleen de diagnose, symptomen, oorzaken, behandeling en preventie van ziekten maar ook anatomie en lichaamsfuncties.

Zoals met de meeste kundigheden in Zuidoost-Azië het geval is, heeft de yin-yangleer een enorme invloed op de theorie en praktijk van Chinese geneeskunde. In dit geval stelt yin koud voor en yang warm — ze vertegenwoordigen ook veel andere tegengestelde eigenschappen. * Bovendien wordt bij de diagnose en de behandeling rekening gehouden met meridiaanpunten op het lichaam, die met acupunctuur verband houden. Voedsel en kruiden die als warm of als koud worden beschouwd, zouden worden voorgeschreven om het yin-yangevenwicht in de patiënt te herstellen.

Zo wordt een patiënt met koorts als „warm” beschouwd, dus zouden er zogeheten verkoelende kruiden worden voorgeschreven. Hoewel yin-yang misschien niet meer specifiek ter sprake komt, worden dezelfde beginselen nog steeds gebruikt om vast te stellen hoe een patiënt behandeld moet worden. Maar hoe stelt een Chinese dokter een diagnose? En hoe ziet een kruidenwinkel eruit? Zullen we om erachter te komen, eens met Kwok Kit meegaan naar de winkel die zijn vriend heeft aanbevolen?

 Een exotische kruidenwinkel

Vreemd genoeg moet Kwok Kit vandaag wachten voordat hij de dokter kan spreken. Er schijnt een griep- of verkoudheidsepidemie te heersen, dus er zijn twee patiënten vóór hem. Laten we tijdens het wachten wat in de winkel rondkijken.

Toen we binnenkwamen, waren de eerste dingen die ons opvielen de hoopjes gedroogde artikelen — paddestoelen, schelpdieren, vijgen, noten en andere eetwaren — die in open bakken bij de ingang liggen. Er zijn hier inderdaad levensmiddelen verkrijgbaar. Maar sommige daarvan kunnen ook een onderdeel van de recepten vormen.

Verderop zien we aan beide kanten van de vrij smalle winkel toonbanken met glazen vitrines. Daarin liggen zeldzame of speciale kruiden, mineralen en gedroogde lichaamsdelen van dieren, waarvoor een hoge prijs wordt gevraagd. Als we van dichterbij kijken, zien we hertengeweien, parels, gedroogde hagedissen en zeepaardjes, en nog andere exotische artikelen liggen. Tot een paar jaar geleden konden in zulke vitrines rinoceroshoorn, galblazen van beren en nog meer van dergelijke lichaamsdelen van dieren worden aangetroffen, maar nu zijn deze artikelen verboden.

In een andere hoek van de winkel vinden we pakketjes met gemengde kruiden voor veelvoorkomende kwalen als verkoudheid en maagstoornissen, en ook een voorraad flesjes met geneeskruiden uit China. Vertel de winkelbediende gewoon wat uw probleem is, en hij zal óf een flesje aanbevelen óf u een pakketje met gemengde kruiden geven en vertellen hoe u ze thuis kunt bereiden.

Langs een deel van de wand achter de winkelbediende zien we planken met hoge glazen potten waarin allerlei gedroogde wortels, bladeren en takjes zitten. Dit zijn kruiden waarmee de klanten vertrouwd zijn en die voor zelfmedicatie of voor gebruik in de keuken gekocht kunnen worden. Aan de andere kant van de winkel bevindt  zich een kast die van de vloer tot het plafond reikt en vele rijen van duidelijk intensief gebruikte laden heeft. Zo’n kast wordt wel een baizigui („kast van honderd kinderen”) genoemd, omdat er soms wel honderd of meer laden in zo’n kruidenkast zitten. Deze laden geven snel toegang tot de kruiden die in recepten het meest worden gebruikt en de meestgebruikte zitten in de gemakkelijkst te bereiken laden. Vaak staan er geen namen op de laden. De ervaren bedienden weten precies waar elk kruid zich bevindt.

Ziet u hoe handig de winkelbediende de kruiden afweegt voor de vrouw die hij helpt? Hij gebruikt een fijne, maar nauwkeurige Aziatische weegschaal — een stok waarop een schaalverdeling staat, met aan de ene kant een rond schaaltje dat aan drie draadjes hangt en aan de andere kant een verschuifbaar gewicht. Hij weet dat bepaalde kruiden dodelijk kunnen zijn als er te veel van wordt ingenomen, dus hij moet zijn aandacht bij het wegen houden. Niet alles wordt gewogen. Nu zien we hem uit verschillende laden steeds ongeveer een halve handvol van verscheidene kruiden nemen en op een vel pakpapier leggen. Ja, u ziet het goed, dit recept bevat ook de afgeworpen schilden van cicaden. Terwijl hij de verzameling inpakt, vertelt hij de vrouw hoe dit medicijn klaargemaakt moet worden.

Geneeskruiden worden op verschillende manieren bereid en ingenomen. Soms zijn ze in poedervorm verkrijgbaar. De patiënt lost ze op in warm water en drinkt het drankje op. Sommige zijn een pasta. Die worden met honing of in een soort alcoholoplossing ingenomen. Maar deze vrouw krijgt te horen dat ze de meest gebruikelijke bereidingsmethode moet volgen, namelijk afkoken. Dit betekent dat ze de kruiden ongeveer een uur in een aardewerken pot zal laten trekken. Vervolgens zal ze om de paar uur iets van het mengsel drinken. Als de vrouw later een herhaling van het recept wil, kan ze gewoon teruggaan naar de winkel voor een nieuwe hoeveelheid.

Eindelijk is Kwok Kit aan de beurt bij de dokter. Nee, de dokter neemt niet zijn bloeddruk op en luistert ook niet naar zijn hartslag. Maar hij vraagt Kwok Kit wel naar zijn symptomen. Slaapt hij goed? Heeft hij koorts? Hoe staat het met zijn spijsvertering, eetlust, darmen en de kleur en gesteldheid van zijn huid? De dokter kijkt eens goed naar zijn ogen en de kleur van verschillende delen van zijn tong. Nu neemt hij aan beide polsen op verschillende plaatsen en met wisselende druk Kwok Kits hartslag op, een procedure die naar men gelooft de gesteldheid van verscheidene organen en delen van het lichaam aangeeft. De dokter let zelfs op vreemde luchtjes die hij ruikt! De uitslag? Het komt niet als een verrassing dat Kwok Kit griep heeft. Hij heeft bedrust en volop drinken nodig, samen met een recept voor een medicijn dat hij moet koken en opdrinken. De resulterende kruidenthee zal bitter zijn, maar hij zal zich er beter door voelen. Behalve dat de dokter Kwok Kit vertelt welk voedsel hij beter niet kan eten, is hij zelfs zo vriendelijk een gekonfijte pruim voor te schrijven die Kwok Kit een lekkere smaak in zijn mond zal geven nadat hij zijn medicijn heeft ingenomen.

Daar gaat Kwok Kit dan, met zijn pakketje kruiden. Het doktersbezoek en het medicijn kosten hem nog geen twintig dollar — een koopje! Hoewel de kruiden geen miraculeuze genezing zullen brengen, zou Kwok Kit er in een paar dagen weer bovenop moeten zijn. Maar hij moet niet de denkfout van sommigen maken, namelijk dat meer beter is. Het is niet ongebruikelijk te horen dat mensen ernstige reacties vertonen wegens een overdosis van bepaalde kruiden.

In sommige landen zijn nauwelijks of geen richtlijnen voor het voorschrijven van kruiden of voor het beoefenen van de traditionele Chinese geneeskunde. Dit heeft de deur opengezet voor kwakzalverij met kruiden en zelfs voor de verkoop van gevaarlijke kruidenbrouwsels die als geneesmiddel worden aangesmeerd. Het is dan ook begrijpelijk dat veel Aziatische patiënten als het op het kiezen van een traditionele Chinese dokter aankomt, op aanbevelingen van familie en goede vrienden afgaan.

Uiteraard kan geen enkele behandeling — hetzij met kruiden of met westerse medicijnen — elke ziekte genezen. Toch blijven de Chinese apotheek en haar dokter een wezenlijk deel uitmaken van het leven in Azië.

[Voetnoten]

[Illustraties op blz. 23]

In de kruidenwinkel kan men exotische artikelen, zoals gedroogde zeepaardjes, aantreffen

[Illustraties op blz. 24]

Gedroogde wortels, bladeren en takjes worden zorgvuldig afgewogen