De betoverende kleur van Koryo-celadon

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER IN KOREA

IN 1995 werd in de Truman Library in Missouri (VS) iets heel kostbaars ontdekt. Wat was het? Een aardewerken waterkruikje met een bloemmotief en een donkergekleurd glazuur. Hoewel het flesje maar 23 centimeter meet, is het op ongeveer drie miljoen dollar getaxeerd. Het is een exemplaar van het Koreaanse aardewerk dat bekendstaat als Koryo-celadon, en het werd in 1946 door de regering van Korea aan de toenmalige Amerikaanse president Harry Truman gegeven.

Wat maakt Koryo-celadon zo kostbaar? En wat onderscheidt het van andere keramiek?

Een unieke methode

De benaming „Koryo-celadon” slaat op een unieke soort keramiek die voor het eerst werd vervaardigd tijdens de periode in de Koreaanse geschiedenis die de Koryo-tijd (918–1392 G.T.) wordt genoemd. * Het Koreaanse woord voor celadon, ch’ongja, betekent blauw porselein. Chinezen uit die periode waren vol lof over celadon en gebruikten uitdrukkingen als „het beste onder de hemel”. Het is het donkere, glanzende blauwgroene glazuur dat Koryo-celadon zo bijzonder maakt.

De aantrekkelijke jadegroene kleur ontstond door de kleur van de klei en van een glazuur te combineren. Hiertoe werd elk stuk twee keer gebakken. De Koreaanse kunsthistoricus Yang-Mo Chung legt uit dat bij dit proces het voorwerp uit ijzerhoudende klei werd gevormd. Het werd eerst op 700 tot 800 graden Celsius gebakken. Vervolgens werd op het oppervlak een glazuur aangebracht dat calciumcarbonaat en één tot drie procent ijzer bevatte. Daarna werd het voorwerp opnieuw gebakken — ditmaal bij een temperatuur van 1250 tot 1300 graden Celsius en in een reducerende atmosfeer. *

Als u Koryo-celadon goed bekijkt, ziet u dat de sierlijke lijnen en vormen een natuurlijk geheel lijken. Klassieke celadon-flessen, -theepotten, -schotels en -kruiken hebben dezelfde artistieke lijnen en vormen die in de traditionele  Koreaanse kleding en zelfs in de dansen te vinden zijn. De decoraties op de voorwerpen zijn ook gebaseerd op thema’s uit de natuur. De pottenbakkers voegden motieven van bergen, bomen, bloemen, vissen, vogels, insecten en mensen samen tot prachtige landschappen op het celadon. Sommige geometrische patronen die ze gebruikten, zijn nog steeds op hedendaags aardewerk te vinden.

Laten we nu eens kijken naar de in celadon-patronen gebruikte kleuren. De meeste van deze patronen werden ingelegd met zwarte en witte pigmenten. Aanvankelijk namen de Koryo-pottenbakkers hun technieken uit China over. Maar al gauw begonnen ze hun eigen creativiteit te tonen. Een opvallend voorbeeld is de inlegtechniek die sanggam wordt genoemd. Bij deze methode wordt het gewenste motief in het oppervlak van het onafgewerkte voorwerp gegrift, en in de resulterende groeven wordt witte of rode klei gewreven. Dan wordt het stuk gebakken. Tijdens deze stap blijft de witte klei sneeuwwit maar wordt de rode klei zwart.

Als u celadon van dichtbij bekijkt, ziet u kleine barstjes in het oppervlak. Is dit een onvolkomenheid? Waardoor ontstaat dit fenomeen? Hoe gedetailleerder het ingelegde motief is, des te dunner moet het glazuur zijn om het motief duidelijk te laten uitkomen. Omdat celadon-glazuur zo dun en broos is, ontstaan onvermijdelijk over het hele oppervlak piepkleine barstjes — een neveneffect  van het streven naar een echt transparante deklaag. Men ging de barstjes dan ook beschouwen als een natuurlijk kenmerk van Koryo-celadon en niet als een gebrek. Tegenwoordig gebruiken sommige pottenbakkers zelfs opzettelijk glazuren die barsten.

Inspanningen om de kunst te doen herleven

Nadat in het begin van de dertiende eeuw de Mongolen Korea waren binnengevallen, boette het Koryo-celadon snel aan kwaliteit in. Uiteindelijk hielden de pottenbakkers ermee op de mooie voorwerpen te maken en raakten hun productiemethoden in de vergetelheid. Omdat Koryo-celadon een hoge prijs opbrengt en er nog maar weinig stukken van bestaan, stellen pottenbakkers nu alles in het werk om de techniek weer tot leven te brengen. Door onderzoek van oude celadon-scherven hebben ze stukken gecreëerd die in grootte en vorm identiek zijn aan de originelen, en enkele pottenbakkers beweren erin geslaagd te zijn de betoverende kleur van ouder Koryo-celadon te evenaren. Maar de precieze samenstelling van het oude glazuur, dat uitsluitend van natuurlijke materialen werd gemaakt, is moeilijk te achterhalen.

De pottenbakkers van nu staan ook voor de uitdaging andere details na te bootsen, zoals de manier waarop het aardewerk werd gebakken en hoe lang. Onderzoekers in de celadon-onderzoeksinstituten in Korea hebben met allerlei materialen en technieken geëxperimenteerd om de betoverende kleur van Koryo-celadon te doen herleven.

De afgelopen jaren zijn oude kostbare stukken Koryo-celadon ontdekt. In 1995 bijvoorbeeld besloot een visser naar aanleiding van verhalen die hij had gehoord over scherven aardewerk die in visnetten zaten, om samen met andere vissers naar aardewerk te gaan zoeken. Hij haalde uiteindelijk 129 stukken celadon naar boven. Na het succes van deze vissers stelde het Koreaans Bureau tot Behoud van Cultureel Bezit een onderzoeksteam samen. Ze vonden een gezonken schip met celadon, en in de loop van enkele maanden borg het team niet minder dan 463 stukken! Overbodig te zeggen dat celadon-onderzoekers en kunsthistorici van dit alles in extase raakten.

Nu van Koryo-celadon genieten

Hoe kunt u in deze tijd van de schoonheid van Koryo-celadon genieten? Misschien kunt u een tentoonstelling van Koreaanse kunst bezoeken in bijvoorbeeld het British Museum of het Metropolitan Museum of Art in New York. Nog beter: als u naar Korea komt, kunt u de stad Kangjin bezoeken, waar vroeger het grootste aantal celadon-ovens stond. Of u kunt naar een van de jaarlijkse keramiekfestivals gaan in de provincie Kyŏnggi. Daar kunt u zien hoe celadon gemaakt wordt. U kunt zelfs proberen om zelf iets op het pottenbakkerswiel te vervaardigen. Kunt u zich voorstellen zelf een vaas of kan vorm te geven, er woorden of patronen in te griffen, het in de oven te bakken en ten slotte het eindproduct in uw handen te houden?

Natuurlijk kunt u modern celadon ook in warenhuizen of souvenirwinkels kopen. Daar vindt u vazen, theeserviezen en ander vaatwerk — hetzij met de hand gemaakt door plaatselijke pottenbakkers of in een fabriek vervaardigd. Misschien kunt u dan uw gasten onthalen op wat Koreaanse thee, geserveerd in celadon-theekopjes terwijl een celadon-vaas met bloemen uw tafel siert.

[Voetnoten]

[Illustratie op blz. 17]

Een originele twaalfde-eeuwse vaas

[Verantwoording]

The Collection of National Museum of Korea

[Illustratie op blz. 18]

Detail van Koryo-celadon met het unieke inlegwerk