Omgaan met prostaatproblemen

„Toen ik 54 jaar was, begon ik vaker te plassen, soms om het half uur. Ik ging met dit verschijnsel naar de dokter en zo kwam ik erachter dat ik mijn prostaat moest laten verwijderen.” Zulke verhalen zijn vaak te horen in prostaatklinieken over de hele wereld. Wat kan een man doen om prostaataandoeningen te voorkomen? Wanneer moet hij medisch advies inwinnen?

DE PROSTAAT is een walnootvormige klier onder de blaas die de urinebuis omsluit. (Zie de illustratie van het mannelijke bekken.) Bij een normale volwassen man weegt de prostaat zo’n twintig gram en heeft een omvang van niet meer dan vier bij drie bij twee centimeter. De prostaat maakt een vloeistof aan die ongeveer dertig volumeprocent van sperma vormt. Deze vloeistof bevat citroenzuur, calcium en enzymen en verhoogt waarschijnlijk de motiliteit (het zwemvermogen) en de vruchtbaarheid van het sperma. Bovendien bevat deze door de prostaat afgescheiden vloeistof zink, dat volgens wetenschappelijke theorieën tegen vaginale infecties beschermt.

Een zieke prostaat herkennen

Bij mannen houden verscheidene symptomen in de bekkenstreek verband met een ontsteking of tumorvorming van de prostaat. Prostatitis — ontsteking van de prostaat — kan de oorzaak zijn van koorts, pijn bij het plassen en pijn in het heiligbeen of de blaas. Wanneer de prostaat erg gezwollen is, kan de patiënt soms niet plassen. Als bacteriën de oorzaak zijn van de ontsteking wordt de aandoening bacteriële prostatitis  genoemd. Deze kan acuut of chronisch zijn en wordt meestal in verband gebracht met urineweginfecties. Maar in een groter aantal gevallen wordt de oorzaak van de ontsteking niet ontdekt en dan wordt de aandoening niet-bacteriële prostatitis genoemd.

De meest voorkomende prostaatproblemen zijn vaker plassen, ’s nachts urineren, afname in kracht van de urinestraal en het gevoel dat de blaas nooit helemaal leeg is. Deze symptomen duiden gewoonlijk op benigne prostaathyperplasie (BPH) — prostaatvergroting die geen kanker is — die bij mannen boven de 40 jaar kan voorkomen. De incidentie van BPH neemt toe met de leeftijd. Van de 55-jarige mannen heeft 25 procent BPH en van de 75-jarigen 50 procent.

De prostaat kan ook door kwaadaardige tumoren worden aangetast. Over het algemeen wordt prostaatkanker ontdekt bij een routineonderzoek, zelfs als er geen prostaatklachten zijn. Bij vergevorderde gevallen kunnen urinelozingen onmogelijk worden, waardoor de blaas opzwelt. Wanneer de kanker naar andere organen is uitgezaaid, kan dit leiden tot rugpijn, neurologische symptomen en zwelling in de benen omdat het lymfstelsel verstopt raakt. In één recent jaar werden alleen al in de Verenigde Staten ongeveer 300.000 nieuwe gevallen van prostaatkanker geconstateerd en stierven 41.000 mannen eraan. Wetenschappers zijn van mening dat 30 procent van de mannen van 60 tot 69 jaar en 67 procent van de mannen van 80 tot 89 jaar prostaatkanker zal krijgen.

Wie lopen het meeste risico?

Uit onderzoek blijkt dat de kans op prostaatkanker snel toeneemt boven de vijftig jaar. In de Verenigde Staten komt deze vorm van kanker ongeveer twee keer zo vaak voor onder negers als onder blanken. De incidentie van deze ziekte verschilt over de hele wereld; ze is hoog in Noord-Amerika en Europese landen, gemiddeld in Zuid-Amerika en laag in Azië. Dit doet vermoeden dat verschillen in milieu of voeding belangrijk kunnen zijn bij de ontwikkeling van  prostaatkanker. Als een man naar een land met een hogere incidentie emigreert, kan zijn eigen risico toenemen.

Mannen met familieleden die prostaatkanker hebben, lopen meer kans prostaatkanker te krijgen. „Als een man een vader of een broer met prostaatkanker heeft, verdubbelt zijn kans op deze ziekte”, legt de American Cancer Society uit. Tot de risicofactoren behoren leeftijd, ras, nationaliteit, familiegeschiedenis, eetpatroon en gebrek aan beweging. Mannen die vetrijk voedsel tot zich nemen en een zittend leven leiden, vergroten hun kans op prostaatkanker.

Prostaataandoeningen voorkomen

Hoewel wetenschappers nog steeds niet de precieze oorzaak van prostaatkanker kennen, zijn ze van mening dat er erfelijke en hormonale factoren  bij betrokken kunnen zijn. Gelukkig hebben we twee risicofactoren zelf in de hand — voeding en gebrek aan beweging. De American Cancer Society doet de aanbeveling „voedsel dat rijk is aan dierlijke vetten te beperken en grotendeels plantaardig voedsel te kiezen”. Ook wordt aanbevolen „minstens vijf porties fruit of groente per dag te eten”, en ook brood, pasta, rijst en andere graanproducten, en bonen te eten. Tomaten, grapefruits en watermeloenen bevatten veel lycopenen — antioxidanten die schade aan het DNA helpen voorkomen en mogelijk de kans op prostaatkanker helpen verkleinen. Sommige deskundigen zeggen ook dat bepaalde kruiden en mineralen kunnen helpen.

Volgens de American Cancer Society en de American Urological Association kan bevolkingsonderzoek op prostaatkanker levens redden. Behandeling heeft de meeste kans van slagen als de kanker vroeg wordt ontdekt. De American Cancer Society beveelt aan dat mannen boven de 50 jaar, of boven de 45 jaar voor degenen in verhoogde risicogroepen, jaarlijks een medisch onderzoek ondergaan. *

Het onderzoek dient onder meer een bloedtest op een prostaatspecifiek antigen (PSA) te omvatten. Dit antigen is een eiwit dat door prostaatcellen wordt aangemaakt. Bij prostaataandoeningen stijgt het gehalte van dit antigen. „Als uw PSA-test een afwijking vertoont, vraag uw arts dan welke kans u hebt kanker te krijgen en of u verder onderzocht moet worden”, zegt de American Cancer Society. Nog een onderdeel is een rectaal toucher (aftasten) — via de endeldarm van de patiënt kan de arts abnormaliteiten in de prostaatklier voelen, aangezien deze klier zich vlak voor de endeldarm bevindt. (Zie de illustratie van het mannelijke bekken op blz. 20.) Een echografie van de endeldarm is nuttig „wanneer de PSA-test of het aftasten een afwijking aantoont” en de arts moet beslissen of hij een biopsie van de prostaatklier moet aanbevelen. Dit onderzoek duurt ongeveer twintig minuten.

Bij het jaarlijkse urologische onderzoek kan behalve prostaatkanker ook het eerdergenoemde BPH vroegtijdig ontdekt worden, wat een minder agressieve behandeling mogelijk zou maken. (Zie het kader „Behandelingen voor BPH”.) Moreel rein gedrag biedt bescherming tegen seksueel overdraagbare aandoeningen, die prostatitis kunnen veroorzaken.

Uw prostaat verdient het beslist beschermd en verzorgd te worden. De man die aan het begin van dit artikel werd genoemd, vertelde dat hij volledig hersteld is van zijn operatie. Naar zijn mening ’moeten alle mannen elk jaar preventief medisch onderzocht worden’, zelfs als ze geen symptomen hebben.

[Voetnoot]

[Kader op blz. 21]

Graadmeter voor BPH-symptomen

Aanwijzingen: Beantwoord de onderstaande vragen door het juiste getal te omcirkelen.

Beantwoord vraag 1-6 als volgt:

0 — Helemaal nooit

1 — Minder dan een op de vijf keer

2 — Minder dan de helft van de tijd

3 — Ongeveer de helft van de tijd

4 — Meer dan de helft van de tijd

5 — Bijna altijd

1. Hoe vaak hebt u de afgelopen maand na het plassen het gevoel gehad dat u uw blaas niet geheel geleegd had? 0 1 2 3 4 5

2. Hoe vaak hebt u de afgelopen maand na het plassen binnen twee uur opnieuw moeten plassen? 0 1 2 3 4 5

3. Hoe vaak hebt u de afgelopen maand bemerkt dat u tijdens het plassen meermalen stopte en opnieuw begon? 0 1 2 3 4 5

4. Hoe vaak hebt u het de afgelopen maand moeilijk gevonden het plassen uit te stellen? 0 1 2 3 4 5

5. Hoe vaak hebt u de afgelopen maand een zwakke urinestraal gehad? 0 1 2 3 4 5

6. Hoe vaak hebt u de afgelopen maand moeite gehad te beginnen met plassen? 0 1 2 3 4 5

7. Hoe vaak, gerekend vanaf het moment dat u naar bed ging totdat u ’s morgens opstond, moest u de afgelopen maand gemiddeld uit bed om te plassen? (Omcirkel het aantal keren.) 0 1 2 3 4 5

Het puntentotaal geeft aan hoe ernstig uw BPH-symptomen zijn. Licht: 0-7, middelmatig: 8-19, ernstig: 20-35.

[Verantwoording]

Van de American Urological Association

[Kader op blz. 22]

Behandelingen voor BPH

▪ MEDICIJNEN: Er worden veel verschillende medicijnen gebruikt, afhankelijk van de symptomen van elke patiënt. Alleen uw dokter kan u er een recept voor geven.

▪ ’OPLETTEND AFWACHTEN’ (watchful waiting): De patiënt krijgt alleen periodieke medische onderzoeken en gebruikt geen medicijnen.

▪ CHIRURGISCHE BEHANDELING:

(a) Bij transurethrale resectie van de prostaat (TURP) brengt de chirurg via de urinebuis een resectoscoop in, een instrument dat een elektrisch lusje heeft waarmee weefsel wordt weggesneden en bloedvaten worden dichtgeschroeid. Er hoeft niet van buitenaf in het lichaam te worden gesneden. Het duurt ongeveer negentig minuten. Transurethrale procedures zijn minder traumatisch dan open vormen van chirurgie.

(b) Transurethrale incisie van de prostaat (TUIP) lijkt op TURP. Maar deze procedure verwijdt de urinebuis door enkele kleine insnijdingen te maken in de blaashals en in de prostaatklier zelf.

(c) Open chirurgie wordt gebruikt wanneer een transurethrale ingreep niet mogelijk is omdat de prostaat te veel vergroot is. Voor open chirurgie is een incisie van buitenaf nodig.

(d) Laserchirurgie behelst het gebruik van lasers om het belemmerende prostaatweefsel te verdampen.

De patiënt moet uiteindelijk beslissen of hij een behandeling zal aanvaarden en zo ja, welke. In een recent bericht in The New York Times werd opgemerkt dat sommige deskundigen zelfs twijfelen aan het nut van testen op prostaatkanker, vooral bij oudere mannen, omdat het „een langzaam verlopende ziekte kan zijn die de gezondheid waarschijnlijk niet blijvend schaadt, terwijl de behandeling vaak tot ernstige bijwerkingen leidt”.

[Kader op blz. 22]

Vragen die u uw arts vóór de operatie kunt stellen

1. Welke operatie beveelt u aan?

2. Waarom heb ik de operatie nodig?

3. Bestaan er alternatieven voor een operatie?

4. Wat zijn de voordelen van de operatie?

5. Wat zijn de risico’s van de operatie? (Bloedingen of impotentie bijvoorbeeld)

6. Wat gebeurt er als ik deze operatie niet onderga?

7. Waar kan ik een second opinion krijgen?

8. Wat voor ervaring hebt u in het zonder bloedtransfusie uitvoeren van deze operatie?

9. Waar zal de operatie verricht worden? Respecteren de artsen en verpleegkundigen in dat ziekenhuis de rechten van de patiënt inzake bloedtransfusies?

10. Wat voor narcose heb ik nodig? Heeft de anesthesioloog ervaring in chirurgie zonder bloedtransfusie?

11. Hoe lang zal het herstel duren?

12. Hoeveel zal de operatie kosten?

[Diagram op blz. 20]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

De bekkenstreek van de man

Blaas

Prostaat

Endeldarm

Urinebuis

[Illustratie op blz. 23]

Gezonde voeding en enige lichaamsbeweging verkleinen mogelijk de kans op prostaatkanker