Brand! Welk blusmiddel moet u gebruiken?

HOE vaak lopen we pal langs die stille kleine schildwacht aan de muur zonder er ook maar een moment over na te denken! Toch zou hij ooit kunnen voorkomen dat ons kantoor of onze fabriek of zelfs ons huis in vlammen opgaat. Draagbare brandblussers kunnen voorkomen dat een klein probleem — een vlam in de pan op het fornuis of gordijnen die in brand zijn gevlogen door een kacheltje — uit de hand loopt. Net als snelvuurwapens zijn ze ontworpen om een gemene vijand ’koud te maken’ voordat hij aan kracht wint.

Omdat deze vijand vele vormen kent — houtbrand, olie- en gasbrand, elektrische brand — zijn draagbare blussers ook in vele soorten verkrijgbaar. Uiteraard wilt u zowel uw vijand als uw wapens kennen. Dit betekent niet dat u het inzicht van een professionele brandweerman hoeft te hebben, maar het betekent wel dat u een paar grondbeginselen moet kennen. Wat zou u bijvoorbeeld in de volgende situatie hebben gedaan?

Een bakker was in een oven twintig nieuwe, goed ingevette bakblikken aan het verhitten als voorbehandeling om er brood in te gaan bakken. De thermostaat was echter defect en de temperatuur vloog omhoog, waardoor het vet begon te roken. Met ovenwanten aan opende de bakker vlug de oven en trok de bakblikken eruit. Maar daardoor werd het rokende vet blootgesteld aan een enorme hoeveelheid lucht. Whoem! Door zelfontbranding schoten de vlammen naar het plafond. Ongedeerd rende de bakker weg en kwam een paar tellen later terug met een CO₂- of koolzuursneeuwblusser en doofde het vuur snel. Maar onmiddellijk vormde er zich nog meer rook en het vet ontbrandde opnieuw. Deze cyclus herhaalde zich vier keer! Bang dat de brandblusser weldra leeg zou zijn, haalde de bakker een blusdeken uit de dichtbij hangende houder en gooide die over de bakblikken. Tot zijn opluchting doofde het vuur daardoor — ditmaal voorgoed.

Vanzelfsprekend willen we de beste wapens die voorhanden zijn gebruiken om een kleine maar bedreigende brand te blussen. Maar had de bakker iets geweten over zelfontbranding — en de kans daarop is heel groot bij rookontwikkeling — dan had hij gewoon de oven uitgezet, de deuren dichtgehouden en de inhoud van de oven vanzelf laten afkoelen. Of hij  had eerst de blusdeken kunnen gebruiken en indien nodig daarna de CO₂-blusser. Hoe het ook zij, deze ervaring leert hoe goed het is iets te weten over branden en hoe ze het beste geblust kunnen worden.

De „driehoek” die brand betekent

De zogeheten branddriehoek is een logische formule die de voorwaarden voor verbranding uiteenzet: brandstof + zuurstof + temperatuur = brand. Verwijder slechts één element en u dooft niet alleen het vuur maar voorkomt ook verdere brand. Laten we eens zien hoe dat werkt.

BRANDSTOF: Zonder voedsel sterft vuur, net als wij. De brandweer maakt gebruik van dit principe wanneer ze bij bosbranden een brandsleuf creëert in de baan van de brand. In de keuken kan het verwijderen van de brandstof gewoon betekenen het gas uit te draaien. In andere situaties kan het echter moeilijk of zelfs onmogelijk zijn de brandstof te verwijderen.

ZUURSTOF: Alweer net als wij moet vuur ademen. Gooi een schep zand of een blusdeken op een vuurtje en u zult het verstikken. Het zuurstofniveau hoeft trouwens niet tot nul gereduceerd te worden voordat het vuur smoort. Als u het zuurstofniveau van de normale 21 procent in de ons omringende lucht terugbrengt tot 15 procent, zullen veel stoffen — brandbare vloeistoffen bijvoorbeeld en zelfs sommige vaste stoffen — niet meer branden.

TEMPERATUUR: Een mogelijke warmtebron voor het ontstaan van brand is een kacheltje, een fornuis, snoeren naar een overbelaste contactdoos, een vonk of een sintel, bliksem, of de warmte die wordt geproduceerd door rottende vegetatie, chemicaliën of een veelheid van andere dingen. Onthoud dat als u rook ziet, vooral als die van vet of spijsolie op een warmtebron opstijgt, er in slechts enkele seconden zelfontbranding kan plaatsvinden.

Op maat gemaakt voor elke soort kleine brand

In veel woningen zullen geen brandblussers aanwezig zijn, maar het is vaak wel wettelijk verplicht fabrieken, kantoren en openbare gebouwen ermee uit te rusten. De hoofdsoorten blusmiddelen zijn water, vloeibare chemicaliën, schuim, poeder en CO₂. * Halonblussers gaan er geleidelijk uit omdat men vermoedt dat ze de ozonlaag in de atmosfeer rond de aarde afbreken. Om de gebruiker te helpen in een noodgeval het juiste blusmiddel te kiezen, staan op de meeste blussers pictogrammen die aangeven waar ze wel en waar ze niet gebruikt kunnen worden, of hebben ze een kleurcode. En op de meeste staat een letter zoals A, B of C waarmee een specifieke brandklasse wordt aangeduid. Door de druk van het drijfgas komt de blusstof met hoge snelheid uit het spuitstuk naar buiten wanneer de bedieningshendel wordt ingedrukt. Omdat in blusapparaten gas zit dat onder druk staat, moeten ze regelmatig getest worden. En brandblussers moeten altijd dicht bij uitgangen bevestigd worden en gemakkelijk toegankelijk zijn. Laten we nu eens elk blusmiddel afzonderlijk bekijken.

 Poederblussers gaan op chemische wijze ontbranding tegen en zouden bijna een universele brandblusser genoemd kunnen worden. Niet alleen is poeder doeltreffend tegen branden in klasse A en B, maar het is ook nuttig bij de bestrijding van branden in elektrische apparatuur. Omdat dit blusmiddel dus zo veelzijdig toepasbaar is, biedt het uitstekende bescherming voor uw woning. Poeder veroorzaakt meestal wel veel rommel — maar dat is wellicht een geringe prijs!

Waterblussers onder druk zijn ideaal voor brandjes van papier, hout, plastic, afval of textiel. Dit wordt vaak brandklasse A genoemd. De bluskracht van water schuilt onder meer in het grote vermogen om warmte te absorberen. In voldoende hoeveelheden neemt het water sneller warmte weg dan het vuur die weer kan ontwikkelen en zo gaat het vuur uit. Maar gebruik geen water bij brandbare vloeistoffen. Dan verspreidt u de brand alleen maar — explosief! En water geleidt elektriciteit, dus gebruik geen water of waterhoudende blusmiddelen bij elektrische bedrading waar wellicht stroom op staat.

Vloeibare chemische blusmiddelen bestaan uit een onder druk staande oplossing van alkalizouten in water en zijn vooral doeltreffend bij vet en spijsolie maar niet bij aardolieproducten. Ze zijn ook effectief tegen klasse-A-branden.

Sproeischuimblussers werken goed, niet alleen bij branden van klasse A maar vooral bij branden met brandbare vloeistoffen (industriële smeermiddelen, brandstoffen, verf), over het algemeen aangeduid als klasse-B-branden. Er zijn twee soorten schuimblussers; ga dus na welke het beste geschikt is voor uw behoeften. Wanneer sproeischuim op een brandende vloeistof wordt toegepast, brengt het een ondoordringbaar laagje aan dat brandbare dampen onschadelijk maakt en ook de zuurstof weghoudt. Sproeischuim moet dan ook voorzichtiger worden gespoten zodat het niet in de vloeistof doordringt maar die snel afdekt. Pas op dat u geen sproeischuim in de buurt van elektriciteit gebruikt.

CO₂- of koolzuursneeuwblussers kunnen bij vrijwel alle branden gebruikt worden, maar niet bij gasbranden. Ze werken volgens het principe dat CO₂ zuurstof verdringt. Maar zoals we eerder al zagen, als het brandbare materiaal zijn hitte behoudt, blijft de kans op zelfontbranding bestaan. CO₂ is een gas, dus een winderige open ruimte beperkt de doeltreffendheid ervan. Maar omdat het zo schoon is, verdient het de voorkeur bij het blussen van gevoelige machines en elektronische apparatuur. In gesloten ruimten kan CO₂ echter verstikking veroorzaken, dus als u het in zo’n situatie gebruikt, vertrek dan zodra het vuur gedoofd is en sluit de deur achter u.

De blusdeken * is een handig blusmiddel en is ideaal voor kleine, beperkte brandjes zoals op  het fornuis of op een deel van de vloerbedekking. Haal de deken gewoon uit het houdertje aan de muur, houd de uitgevouwen deken ter bescherming tegen de vlammen voor u uit en leg de deken over het vuur. Schakel de warmtebron indien mogelijk onmiddellijk uit, als u dat al niet gedaan hebt.

Blusdekens kunnen ook levensreddend zijn als uw kleding vlam vat. Denk in dat geval aan deze belangrijke regel: „Stop, val en rol.” Ga nooit rennen; dat wakkert de vlammen alleen maar aan. Als u of iemand anders erin slaagt een blusdeken om u heen te wikkelen terwijl u rolt, zult u het vuur nog sneller doven.

Beter dan blussers

De beste bescherming tegen brand is natuurlijk brandpreventie; gebruik dus uw gezonde verstand. Houd lucifers en aanstekers uit de buurt van kinderen. Haal bij uw fornuis alle materialen weg die vlam kunnen vatten. Draag tijdens het koken nooit kleding met wijde, loshangende mouwen die vlam kunnen vatten. Installeer rookmelders in uw woning.

Hier volgen nog enkele tips. Contactdozen en verlengsnoeren mogen nooit worden overbelast. Laat op een fornuis nooit zonder toezicht vet of olie warm worden. Let op waar u kacheltjes plaatst. Als u gasflessen in de buurt van uw huis hebt staan, richt dan de veiligheidsventielen — een potentiële vlammenwerper in geval van brand — van het huis af. Gebruik zekeringen van de juiste waarde. Vervang beschadigde elektrische snoeren.

Hebt u er wel eens over gedacht thuis brandoefeningen te houden? Die kunnen echt levens redden. Spreek af dat het hele gezin zich meldt op een bepaalde locatie — een goed aangeduide, veilige plek die dag en nacht gemakkelijk te vinden is. En delegeer verantwoordelijkheden: Wie helpt kleine kinderen of invaliden in veiligheid? Wie belt de brandweer? Brandoefeningen redden levens omdat ze de juiste reactie repeteren, die daardoor automatisch en snel wordt.

In het ergste geval

Bedenk dat goederen vervangen kunnen worden maar levens niet. Zet niet uw leven op het spel om een brand te bestrijden. Als het echter wel veilig is om een brand te gaan blussen, doe dit dan vanuit een positie die u een uitweg biedt. Maar als u twijfelt of u wel het goede blusmiddel hebt of als u denkt dat de brand er te groot voor is, maak u dan snel uit de voeten en bel de brandweer.

Ook zij opgemerkt dat er meer mensen omkomen door rook, vooral giftige rook van kunststoffen, dan door vlammen — rook kan in nog geen twee minuten fataal zijn! Wanneer u dus een brandend gebouw wilt verlaten, blijf dan laag bij de grond. Vlak boven de vloer is er minder rook en de lucht is er koeler. Bedek indien mogelijk uw mond met een vochtige doek. Bevoel een deur met de rug van uw hand voordat u die opent. Als de deur warm is, dan is er vuur aan de andere kant; zoek een andere uitgang. En sluit alle deuren achter u. Dit beperkt de zuurstoftoevoer tot de brand. Liften zijn uiteraard absoluut taboe bij brand — u kunt erin vast komen te zitten en de lift kan een oven worden!

Als u dus van plan bent brandblusmiddelen voor uw huis, auto of bedrijf aan te schaffen, kunt u dit wellicht het beste met de plaatselijke brandweer bespreken. De details kunnen van land tot land verschillen en vallen daarom buiten het bestek van dit artikel.

In ieder geval: de volgende keer dat u een van die stille kleine schildwachten ziet, sta dan stil en kijk er eens goed naar. Op een dag zou u er veel dank aan verschuldigd kunnen zijn.

[Voetnoten]

[Diagram/Illustraties op blz. 25]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

BRAND

brandstof

temperatuur

zuurstof

[Illustraties]

KLASSE A

KLASSE B

[Verantwoording]

Chubb Fire Safety

[Diagram op blz. 26]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

Als uw kleding vlam vat, ga dan niet rennen

1. STOP

2. VAL

3. ROL

[Verantwoording]

© Coastal Training Technologies Corp. Reproduced by Permission

[Illustratie op blz. 24]

Er zijn veel universele brandblussers voor in huis

[Verantwoording]

Above illustration: Reprinted with permission from NFPA 10 - 1998, Portable Fire Extinguishers, Copyright © 1998, National Fire Protection Association, Quincy, Massachusetts 02269. This reprinted material is not the complete and official position of the NFPA on the referenced subject which is represented only by the standard in its entirety.