Schildwachten die uw gezondheid beschermen

„MEVROUW,” zei de arts toen hij de resultaten van het bloedonderzoek bekeek, „u hebt een zwak immunologisch afweersysteem.” Veronica voelde zich al een tijdje niet goed. Ze was verzwakt door herhaaldelijke bronchitisaanvallen en onlangs had ze ook nog last gehad van een oorontsteking en een irritante voorhoofdsholteontsteking.

Wat is het immunologisch afweersysteem en waarom is het zo belangrijk? Hoe functioneert het?

Beschermd tegen een aanval

Bij het immuunsysteem is een ingewikkeld netwerk van moleculen en gespecialiseerde cellen betrokken die nauw samenwerken bij het bestrijden van infecties. We verlaten ons op ons immuunsysteem om ons te verdedigen tegen aanvallen van vreemde indringers, zoals bacteriën of virussen.

Ter illustratie zouden we het lichaam kunnen vergelijken met een stad uit de oudheid. Zo’n stad lag misschien op een hooggelegen plaats zodat alle vijandelijke legers vanaf grote afstand konden worden gezien. En de stad werd beschermd door een indrukwekkend geheel van muren en poorten, die door wachters en schildwachten werden bemand. Met zo’n verdediging bleef de stad een veilige plaats om in te wonen. Als we ons lichaam met zo’n stad vergelijken, kunnen we beter begrijpen wat er nodig is om het te beschermen tegen aanvallen.

Voor ons lichaam bestaat de eerste verdedigingslinie tegen een invasie van ziektekiemen uit de huid en de slijmvliezen (bijvoorbeeld die waarmee de neus en de keel zijn bekleed). Onze huid fungeert als een belangrijke natuurlijke barrière. Veel van de miljarden ziektekiemen die zich op ons huidoppervlak bevinden, raken we kwijt met het afschilferen van de buitenste lagen van de huid.

De slijmvliezen zijn minder stevig dan de huid en zijn kwetsbaarder. Maar ze bevatten veel natuurlijke stoffen die ziektekiemen bestrijden. Eén zo’n stof, lysozym genaamd, wordt aangetroffen in traanvocht, speeksel en zweet. Hoewel alleen de zuurgraad van zweet al voldoende is om de groei van veel ziektekiemen te verhinderen, doodt lysozym  de ziektekiemen door hun celwand te vernietigen. Om die reden kan een dier tot de genezing van zijn wonden bijdragen door er eenvoudig aan te likken.

De voornaamste schildwachten — Witte bloedcellen

Laten we ons eens voorstellen dat bacteriën die een ziekte kunnen verwekken erin slagen via een wond of een besmetting onze „stad” binnen te dringen. Onmiddellijk komt er een leger van cellen in actie, met slechts één doel — het uitschakelen van de binnenvallende ziektekiemen en het resulterende herstel van de ziekte. De cellen die vechten om het lichaam te beschermen, worden leukocyten of witte bloedcellen genoemd. Drie belangrijke typen witte bloedcellen in dit stadium van de strijd zijn monocyten, neutrofielen en lymfocyten.

Wanneer monocyten chemische signalen „horen” die aangeven dat er in een bepaald gebied een ontsteking zit, verlaten ze de bloedbaan en dringen ze door in het aangetaste weefsel, waar ze macrofagen worden, wat „grote eters” betekent. Daar verorberen ze alles wat vreemd is voor het organisme. Bovendien scheiden ze belangrijke stoffen af die cytokines worden genoemd, die het lichaam toerusten om de infectie te bestrijden. Een van de taken van de cytokines is het teweegbrengen van koorts. Koorts is een nuttig verschijnsel omdat het een teken is dat de verdedigingsmechanismen in werking zijn getreden. Koorts kan het genezingsproces versnellen en ook fungeren als een nuttige aanwijzing bij de diagnose.

Vervolgens „horen” de neutrofielen het chemische signaal van het ontstoken gebied en schieten ze de macrofagen te hulp. Ook de neutrofielen verslinden bacteriën. Wanneer deze neutrofielen sterven, worden ze door het lichaam als pus afgevoerd. De aanmaak van pus is dus een ander soort verdediging. In dit geval zou de Latijnse uitdrukking die al eeuwen door artsen wordt gebruikt van toepassing zijn: pus bonum et laudabile. Dat betekent: „goede en prijzenswaardige etter”. De aanmaak ervan draagt ertoe bij dat de infectie wordt tegengegaan. Nadat onze vrienden, de macrofagen, de ziektekiemen hebben verteerd, „presenteren” of tonen ze fragmenten van de ziektekiemen aan de lymfocyten om hen te waarschuwen voor de indringer.

De lymfocyten zijn een supergespecialiseerde elitegroep in het gevecht tegen infectie. Ze produceren substanties — antistoffen of antilichamen genoemd — die zich specifiek aan één bepaald fragment van een ziektekiem hechten. Er zijn twee hoofdgroepen van lymfocyten met verschillende vermogens. Ten eerste de B-cellen, die de antistoffen die ze produceren in de bloedbaan brengen. De B-cellen, die wel het gewapende korps van de immunologische reactie worden genoemd, schieten hun pijlen, de antistoffen, met uiterste precisie. Die antistoffen zullen op de ziektekiem die ze herkennen, afgaan en een cruciale plek op de ziektekiem treffen. De andere hoofdgroep van lymfocyten, de T-cellen, hebben de antistoffen die ze herkennen, aan hun oppervlak vastgehecht. Ze gebruiken ze om de vijand te lijf te gaan, waarbij ze bij wijze van spreken in een man-tegen-man-gevecht gewikkeld zijn.

Het verhaal wordt zelfs nog ingewikkelder. Een subgroep van T-cellen, de helper-T-cellen genoemd, helpen hun metgezellen, de B-cellen, om grote hoeveelheden antistoffen uit te scheiden. De helper-T-cellen communiceren met elkaar voordat ze tot de aanval overgaan. Recent onderzoek heeft aangetoond dat deze cellen door middel van chemische signalen opgewonden met elkaar „praten”, waarbij ze in wat gerust een „levendig gesprek” genoemd mag worden, informatie uitwisselen over het vreemde agens.

Een andere belangrijke groep, de natural killer-cellen, levert ook een bijdrage. Ze produceren geen antistoffen, maar ze staan klaar om cellen te  vernietigen die abnormaal zijn geworden omdat ze zijn geïnfecteerd. Dus ook natural killer-cellen werken eraan mee dat het lichaam gezond blijft.

Tot slot zijn lymfocyten vanwege hun immunologische geheugen in staat de kenmerken van een ziektekiem te onthouden, alsof ze er een dossier van hadden bijgehouden. Als dat type ziektekiem dus ooit weer zou verschijnen, hebben deze lymfocyten reeds bepaalde antistoffen om die onmiddellijk te vernietigen.

De macrofagen, cellen die de immunologische reactie op gang brengen, helpen ook bij het klaren van de klus door in de buurt te blijven om te helpen een eind te maken aan de ontsteking. Ze ontdoen het aangetaste gebied van alle dode cellen, celdelen of afvalstoffen die na het gevecht op het „slagveld” waren overgebleven, waarbij ze de rust en orde in de „stad” herstellen.

Een zwak afweersysteem

Het voorgaande geeft slechts in grote lijnen weer hoe men denkt dat het immunologische afweersysteem werkt. Maar het afweersysteem kan om diverse redenen zwak zijn: er kunnen primaire, aangeboren stoornissen van het immuunsysteem bestaan, alsook secundaire stoornissen die iemand in de loop van zijn leven heeft verworven doordat hij ziekten heeft opgelopen.

Een van de ernstigste van deze ziekten is aids, de vreeswekkende pandemie die in de jaren ’80 tot uitbarsting kwam. Aids wordt veroorzaakt door het menselijk immunodeficiëntievirus (HIV), dat het immuunsysteem ernstig kan aantasten en daarbij geleidelijk een bepaald soort lymfocyten vernietigt. Een bijzonder belangrijk onderdeel van het afweersysteem van iemands lichaam wordt zo uitgeschakeld. Daarna komen infecties terug zonder dat die ooit volledig worden uitgeroeid. In feite worden ze erger en het lichaam komt zonder verdedigingsmiddelen te zitten. Het is net als een stad die in puin ligt, geen muren meer heeft en door wie maar ook kan worden ingenomen.

Gelukkig zijn niet alle immunologische stoornissen zo ernstig van aard. Veronica, die aan het begin werd genoemd, had een klein tekort aan één soort antistof die gewoonlijk aanwezig is in de slijmvliezen, vooral in de luchtwegen. Dat verklaarde de terugkerende en hardnekkige infecties die ze had gehad.

Veronica werd beter. Nadat ze de uitleg van haar dokter had aangehoord, besloot ze nauwgezet de therapie te volgen die hij had voorgeschreven. Toen ze van haar voorhoofdsholteontsteking af was, stemde ze in met een kuur van injecties die de productie van antistoffen zou stimuleren. * Ook stopte ze met roken en slaagde ze erin meer te rusten. Kort daarna ging haar gezondheid aanzienlijk vooruit.

Ja, we zijn ontworpen om in goede gezondheid van het leven te genieten. Wanneer we nadenken over de verbazingwekkende complexiteit van het immuunsysteem en andere ingewikkelde mechanismen van het menselijk lichaam, raken we vervuld van bewondering en dankbaarheid voor de wijsheid van onze Schepper (Psalm 139:14; Openbaring 15:3). En hoewel we op dit moment wegens menselijke onvolmaaktheid niet altijd een goede gezondheid genieten, verzekert Gods geïnspireerde Woord ons dat mensen in de nieuwe wereld die spoedig zal komen, tot volmaaktheid van geest en lichaam zullen worden gebracht, zodat „geen inwoner zal zeggen: ’Ik ben ziek.’” — Jesaja 33:24.

[Voetnoot]

[Kader op blz. 13]

VERDEDIGINGSLINIES:

• HUID EN SLIJMVLIEZEN

• LEUKOCYTEN OF WITTE BLOEDCELLEN

Monocyten dringen door in aangetast weefsel en verslinden binnendringende bacteriën

Neutrofielen helpen om bacteriën te verslinden en worden door het lichaam als pus afgevoerd

Lymfocyten hebben een immunologisch geheugen; als dezelfde ziektekiem weer verschijnt, zal die onmiddellijk door antistoffen worden vernietigd

• B-cellen geven antistoffen af die op goed gerichte pijlen lijken; deze sporen ziektekiemen op en gaan ze te lijf

• T-cellen helpen bij de productie van antistoffen die deelnemen aan een „man tegen man”-gevecht met ziektekiemen

— Helper-T-cellen helpen B-cellen grote hoeveelheden antistoffen af te scheiden

— Natural killer-cellen vernietigen geïnfecteerde cellen onmiddellijk zonder antistoffen te produceren

[Illustratie op blz. 15]

Witte bloedcellen vallen bacteriën aan

[Verantwoording]

Lennart Nilsson