De uitdagingen van een verenigd Duitsland

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER IN DUITSLAND

„TOEN mijn ouders en ik vanuit Oost-Duitsland de grens over reden naar West-Berlijn, stonden er op de bruggen over de Autobahn grote drommen mensen te zwaaien en te juichen”, herinnert Ronny zich. „We liepen rond in het winkelcentrum aan de Ku’damm in West-Berlijn en toen de mensen eenmaal doorhadden dat we uit Oost-Duitsland kwamen, trakteerden ze ons op drankjes. Iedereen verkeerde in een feeststemming.” Dat was 10 november 1989, één dag nadat de Berlijnse muur was opengegaan.

De feeststemming breidde zich uit tot buiten Berlijn en omvatte heel Oost-Duitsland en West-Duitsland. De Wende — oftewel de ommekeer of de vreedzame revolutie die ertoe leidde dat de totalitaire staat Oost-Duitsland instortte — was bijna voor iedereen een verrassing. Jaren later bezien velen de Wende nog steeds als de gelukkigste tijd in de afgelopen vijftig jaar. Uiteraard heeft de euforie plaatsgemaakt voor de realiteit, en dat brengt ons op de vraag: Hoe is het leven veranderd sinds de Wende? Kunnen we iets leren van wat er is gebeurd?

Afscheid van de Koude Oorlog

Voor de meeste Duitsers kwam het opengaan van de Berlijnse muur als een enorme opluchting. Volgens sommige bronnen zijn er op de bloedige grens tussen Oost en West bijna duizend mensen gestorven. In oktober 1990 werden de twee Duitslanden herenigd in één staat, de Bondsrepubliek Duitsland, met een bevolking van zo’n tachtig miljoen mensen. De Duitse Democratische Republiek (DDR) — bekend als Oost-Duitsland — hield op te bestaan, net 41 jaar nadat ze was gevormd. Het gebied dat de DDR voorheen besloeg, is nu verdeeld in zes staten die bekendstaan als de nieuwe bondsstaten.

De wereld was verbaasd toen de Wende het uiteenvallen van het communistische blok, het ontbinden van het militaire bondgenootschap — het Warschaupact — en het einde van de Koude Oorlog bespoedigde. De troepen van de vijandige supermachten — die elkaar zo’n veertig jaar over de grens binnen Duitsland in de gaten hadden gehouden — trokken zich terug uit het Duitse grondgebied. Die gebeurtenissen vonden plaats zonder dat er een schot werd gelost.

Na de hereniging spoelde er een golf van ingrijpende veranderingen over Duitsland die voornamelijk van invloed waren op het leven in de nieuwe bondsstaten. Voor veel mensen was de verandering ingrijpender dan verwacht.

Eindelijk vrijheid!

Wat de bevolking van de DDR vooral verwachtte van de Wende was vrijheid. Geen wonder, want de totalitaire staat had zijn burgers in een dwangbuis gehouden. In de tijd voor de Wende was het moeilijk of onmogelijk een  visum te krijgen om de grens tussen Oost- en West-Duitsland te mogen passeren. Plotseling veranderde dat. Eén vrouw zei enthousiast: „Stel je voor, we kunnen naar Amerika!” De hereniging met familie en vrienden aan de andere kant van de grens is voor velen nog steeds een reden tot dankbaarheid.

Door de vrijheid kunnen niet alleen Oost-Duitsers naar het westen gaan maar ook westerlingen naar het oosten. Dus toeristische attracties in de nieuwe bondsstaten staan nu als het ware weer op de kaart. Toeristen kunnen bijvoorbeeld Wittenberg bezoeken, waar Maarten Luther de Reformatie begon die het leven schonk aan de protestantse religie. Of Meissen, een stad bekend om haar handgemaakte porselein, en Weimar, eens de woonplaats van twee van Duitslands beroemdste schrijvers, Johann Wolfgang von Goethe en Friedrich von Schiller. In 1999 werd Weimar culturele hoofdstad van Europa, de eerste stad in het voormalig communistische blok die deze eer te beurt viel.

Hoe staat het met de vrijheid van meningsuiting? In de nieuwe bondsstaten kunnen mensen vrijelijk met elkaar praten zonder angst te worden afgeluisterd door de Stasi, of staatsveiligheidsdienst. En de man in de straat is blij dat hij zelf zijn tv-programma’s en leesmateriaal kan kiezen. Matthias vertelt: „Toen ik op school zat, werden alle publicaties uit het Westen die we te pakken konden krijgen, in beslag genomen.”

Vrijheid van aanbidding? In de DDR werd godsdienst ontmoedigd en twee op de drie burgers behoorden niet tot een kerk. Nu geniet heel het herenigde Duitsland al meer dan tien jaar vrijheid van aanbidding, de langste periode sinds Hitler er in 1933 een begin mee maakte religie de kop in te drukken. Maar vrijheid van godsdienst wil niet zeggen dat godsdienst populair is. De traditionele gevestigde kerken klagen al vrij lang over een verlies aan invloed, en de Wende heeft deze trend versneld. Jehovah’s Getuigen, die door het totalitaire regime verboden waren en werden vervolgd, hebben daarentegen hun activiteiten uitgebreid. In de afgelopen tien jaar zijn er in de nieuwe bondsstaten 123 Koninkrijkszalen en 2 congreshallen gebouwd.

In de nieuwe staten worden op enorme schaal allerlei bouwkundige activiteiten ondernomen. Berlijn is opnieuw de nationale hoofdstad geworden en ondergaat een gigantische facelift. Overal in de nieuwe bondsstaten wordt de infrastructuur verbeterd waarmee enorme uitgaven voor wegen en spoorlijnen zijn gemoeid. Er is een hoop gedaan om het milieu schoner te maken en de gezondheidszorg en welzijnszorg naar een westers niveau te tillen. De meeste inwoners van de nieuwe bondsstaten zullen het ermee eens zijn dat ze nu een hogere levensstandaard hebben.

„Het waren mooie tijden”

Niettemin denken sommigen met heimwee terug aan de dagen voor de Wende. „Het waren mooie tijden”, legt één vrouw uit. Wat kan er mooi zijn geweest aan het leven onder een dictatuur? Enkelen zeggen dat het leven voorspelbaar en zeker was. Velen waardeerden de nauwe banden tussen vrienden en buren, het gevoel dat  er altijd hulp en steun voorhanden was. Volgens het Allensbach Instituut voor Opinieonderzoek „geven dictaturen hun burgers een gevoel van morele superioriteit en zekerheid”. Toen de dictatuur van de DDR eenmaal was verdwenen, verdween het saamhorigheidsgevoel.

Nog een voorbeeld: In de jaren ’80 werden de prijzen van basisartikelen en -voorzieningen laag gehouden en iedereen had werk. „Een broodje kostte vijf pfennig, maar nu kost het minstens tien keer zoveel”, klaagt Brigitte. Toen eenmaal de vrijemarkteconomie werd geïntroduceerd, gingen duizenden ondernemingen die eigendom van de staat waren failliet, waardoor er werkloosheid ontstond. In het voormalige Oost-Duitsland is de werkloosheid tweemaal zo hoog als in West-Duitsland.

Tot nu toe heeft de eenwording naar schatting ruim anderhalf biljoen mark gekost. En er moet nog veel gedaan worden. Wie betaalt de rekening? De kosten worden gedeeltelijk gedekt door een speciale belasting. De Wende heeft daarom niet alleen Duitse harten geraakt maar ook Duitse portemonnees! Zijn de krachtsinspanningen de moeite waard geweest en is het geld goed besteed? De meerderheid vindt de hereniging positief en de moeite waard, een prestatie om trots op te zijn.

Wat kunnen we ervan leren?

De Wende heeft getoond dat een overgang van de ene naar de andere regeringsvorm niet iedereen tevredenstelt. Veel mensen — zelfs degenen die vinden dat de Wende de moeite waard was — hebben ondervonden dat het leven in een concurrerende, kapitalistische maatschappij net zo frustrerend kan zijn als het leven onder een totalitair regime. Vrijheid en voorspoed zijn uiteraard wenselijk. Maar wanneer de prijs die voor deze voordelen betaald wordt, een koude en onverschillige manier van leven is, kan het geluk van korte duur zijn.

Een recent bericht uit Dessau in het voormalige Oost-Duitsland zegt: „Er zijn tien jaar verstreken sinds de eenwording; er zijn miljarden dollars uitgegeven om het gebied uit een roerig verleden te leiden.” Toch lijken velen niet tevreden met de resultaten tot nu toe.

Het Allensbach Instituut bericht dat veel mensen hopen dat er „tussen de opties van een vrijemarkteconomie en een planeconomie een derde manier zou kunnen zijn” om de menselijke aangelegenheden te besturen. Die hoop wordt door Jehovah’s Getuigen gedeeld.

Zij geloven dat een door mensen ontworpen politiek of economisch systeem nooit alle behoeften van de mensheid zal bevredigen. De Getuigen geloven dat alleen het Messiaanse koninkrijk van de Schepper aan die behoeften zal voldoen. Volgens de bijbel zal deze hemelse regering binnenkort een liefdevolle en rechtvaardige heerschappij over de aarde tot stand brengen. Het Koninkrijk zal alle naties der aarde verenigen en niet alleen Duitsland maar de hele mensheid in staat stellen zich te verheugen in onderlinge vrede. Wat zal dat koninkrijk een zegen zijn! — Daniël 2:44.

[Kaart op blz. 23]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

Bonn

Berlijn

Wittenberg

Weimar

[Illustratie op blz. 24]

Het neerhalen van de Berlijnse muur en het verwijderen van de grens werd overal met grote opluchting begroet

[Verantwoording]

Foto: Landesarchiv Berlin

[Illustraties op blz. 24]

Checkpoint Charlie, Berlijns symbool van de Koude Oorlog, ervoor en erna

[Verantwoording]

Foto: Landesarchiv Berlin

[Illustratie op blz. 25]

Berlijn, opnieuw nationale hoofdstad, ondergaat een facelift

[Illustratie op blz. 25]

Jehovah’s Getuigen hebben in de nieuwe bondsstaten tot nu toe 123 Koninkrijkszalen gebouwd