Kleine wapens, grote problemen

TIENTALLEN jaren waren besprekingen over wapenbeheersing alleen gericht op kernwapens. Dit wekt beslist geen verbazing, want één enkele atoombom kan een hele stad verwoesten. Toch zijn deze gigantisch krachtige wapens, in tegenstelling tot kleinere wapens, al ruim vijftig jaar niet in oorlogen gebruikt.

De gerespecteerde krijgshistoricus John Keegan schrijft: „Kernwapens hebben sinds 9 augustus 1945 niemand meer gedood. De 50.000.000 mensen die sindsdien in oorlogen zijn omgekomen, zijn merendeels omgebracht met goedkope, massaal geproduceerde wapens en klein-kaliber-munitie, producten die weinig meer kosten dan de transistorradio’s en batterijen die in diezelfde periode de wereld hebben overspoeld. Omdat goedkope wapens het leven in de ontwikkelde wereld in heel geringe mate hebben verstoord, behalve in de beperkte gebieden waar drugshandel en politiek terrorisme hoogtij vieren, is het maar langzaam tot de bevolking van de rijke landen doorgedrongen wat een verschrikking dit verderf heeft teweeggebracht.”

Niemand weet precies hoeveel handvuurwapens en lichte wapens er in omloop zijn, maar deskundigen schatten dat er misschien wel zo’n 500 miljoen militaire vuurwapens zijn. Daarbij zijn er tientallen miljoenen niet-militaire geweren en pistolen in het bezit van particulieren. Bovendien worden er elk jaar nieuwe wapens geproduceerd en op de markt gebracht.

 Favoriete wapens

Hoe komt het dat handvuurwapens de favoriete wapens zijn geworden in recente oorlogen? De oorzaak ligt voor een deel in de samenhang tussen conflicten en armoede. De meeste oorlogen die in de jaren ’90 werden gestreden, woedden in landen die arm zijn — te arm om geavanceerde wapensystemen te kopen. Handvuurwapens en lichte wapens zijn betrekkelijk goedkoop. Voor vijftig miljoen dollar bijvoorbeeld, wat ongeveer de prijs is van één enkele moderne straaljager, kan men een leger met 200.000 aanvalsgeweren uitrusten.

Soms zijn handvuurwapens en lichte wapens nog veel goedkoper. Tientallen miljoenen van deze wapens worden gewoon weggegeven door legers die inkrimpen, of ze worden in het ene conflict na het andere opnieuw gebruikt. In sommige landen is er zo’n overvloed van aanvalsgeweren dat ze voor maar zes dollar worden verkocht of geruild kunnen worden tegen een geit, een kip of een zak oude kleren.

Toch zijn er behalve de lage kosten en het feit dat ze ruimschoots voorhanden zijn, nog meer redenen voor de populariteit van lichte wapens. Ze zijn dodelijk. Eén enkel volautomatisch aanvalsgeweer heeft een vuursnelheid van 300 schoten per minuut. Ze zijn ook makkelijk in gebruik en onderhoud. Een kind van tien kan leren een standaard aanvalsgeweer uit elkaar te halen en weer in elkaar te zetten. Een kind kan ook snel leren met dat geweer op een mensenmenigte te richten en te schieten.

Nog een reden waarom vuurwapens populair zijn, is dat ze sterk zijn en jarenlang bruikbaar blijven. Geweren zoals de AK-47 en de M16, waar soldaten in de Vietnamoorlog mee vochten, worden in hedendaagse oorlogen nog steeds gebruikt. Sommige geweren die in Afrika worden gebruikt, stammen nog uit de Eerste Wereldoorlog. Bovendien zijn vuurwapens gemakkelijk te vervoeren en te verbergen. Eén pakpaard kan een tiental geweren naar een paramilitaire groep in een dicht oerwoud of op een afgelegen berg brengen. Een colonne paarden kan genoeg geweren dragen om een klein leger uit te rusten.

Vuurwapens, drugs en diamanten

De mondiale handel in vuurwapens is gecompliceerd. Grote hoeveelheden vuurwapens gaan langs legale weg van het ene land naar het andere. Na de Koude Oorlog werden de legers in zowel het Oosten als het Westen verkleind, en overtollige uitrusting werd door de regeringen aan vrienden en bondgenoten gegeven  of verkocht. Volgens een auteur, verbonden aan het Instituut voor Vredesonderzoek in Oslo (Noorwegen), hebben alleen al de Verenigde Staten sinds 1995 meer dan 300.000 geweren, pistolen, machinegeweren en granaatwerpers weggegeven. Men redeneert dat wapens weggeven goedkoper is dan ze onklaar te maken of op te slaan en te bewaken. Sommige analisten schatten dat er jaarlijks misschien wel voor drie miljard dollar aan handvuurwapens en lichte wapens legaal de landsgrenzen passeert.

Maar de illegale handel is wellicht veel omvangrijker. Op de zwarte markt moeten wapens gewoonlijk gekocht worden. In sommige Afrikaanse oorlogen hebben paramilitaire groepen voor honderden miljoenen dollars aan handvuurwapens en lichte wapens gekocht, niet met geld, maar met illegaal gewonnen diamanten. The New York Times zei hierover: „Waar de overheid corrupt is, de rebellen meedogenloos zijn en de grenzen poreus, . . . zijn de fonkelende stenen de oorzaak geworden van slavenarbeid, moord, verminking, massale dakloosheid en algehele economische ineenstorting.” Wat is het ironisch dat een edelsteen die geruild is tegen aanvalsgeweren, later misschien in een chique juwelierszaak verkocht wordt als een kostbaar symbool van eeuwige liefde!

Wapens houden ook verband met de illegale handel in drugs. Het komt vaak voor dat criminele organisaties op dezelfde route in de ene richting drugs smokkelen en in de andere richting wapens. Wapens zijn dus feitelijk een ruilmiddel geworden in de drugshandel.

Als de oorlogswapens zwijgen

Wanneer een oorlog wordt beëindigd, vallen de erin gebruikte vuurwapens vaak in handen van criminelen. Neem bijvoorbeeld eens wat er gebeurde in een land in zuidelijk Afrika waar een verschuiving plaatsvond van politiek geweld naar crimineel geweld. Het politieke geweld daar kostte in slechts drie jaar aan zo’n 10.000 mensen het leven. Toen dat conflict eindigde, nam het criminele geweld toe. Concurrentie tussen taxichauffeurs leidde tot „taxioorlogen”, waarin passagiers en chauffeurs van rivaliserende bedrijven door huurmoordenaars werden doodgeschoten. In toenemende mate werden er bij berovingen en andere misdrijven militaire aanvalsgeweren gebruikt. Het aantal met vuurwapens gepleegde moorden bereikte in een recent jaar de 11.000, het op één na hoogste aantal in de wereld voor landen die niet in oorlog zijn.

De wetenschap dat criminelen gewapend en gevaarlijk zijn, veroorzaakt vrees en onzekerheid. In veel ontwikkelingslanden wonen de  rijken praktisch in vestingen, omgeven door muren en onder stroom staande omheiningen die dag en nacht bewaakt worden. Inwoners van ontwikkelde landen nemen ook voorzorgsmaatregelen. Dit geldt zelfs op plaatsen waar geen burgeroorlog heeft gewoed.

Zowel in landen waar oorlog is als in landen waar „vrede” heerst, werken vuurwapens dus instabiliteit in de hand. Geen mens kan de dodelijke uitwerking van vuurwapens meten; noch kunnen we het aantal doden, gewonden, nabestaanden en geruïneerde levens tellen. Maar we weten wel dat de wereld overspoeld is met wapens en dat hun aantallen blijven toenemen. Er gaan steeds meer stemmen op dat er iets gedaan moet worden. Maar wat kan er worden gedaan? Wat zal er worden gedaan? Dit zijn vragen die we in het volgende artikel zullen bekijken.

[Kader/Illustratie op blz. 7]

Een ex-strijder voelt zich „behoorlijk stom”

Een soldaat die als jongen in dezelfde oorlog had gevochten die er de oorzaak van was dat de mensen over wie in het eerste artikel werd gesproken, hun land moesten ontvluchten, kwam in de stad die hij had helpen veroveren plotseling zonder werk en zonder geld te zitten. Hij sprak er vol bitterheid over dat hij de zoon van zijn leider op een opzichtige motor in de stad zag rondrijden en voormalige krijgsheren op allerlei slinkse manieren naar macht zag streven en zag wedijveren om aanzien. „Als ik denk aan de vijf jaar die ik in de jungle heb doorgebracht, waar ik mensen doodde en beschoten werd, voel ik me behoorlijk stom”, zei de strijder. „We hebben ons leven gegeven voor mensen die zich morgen niet meer zullen herinneren hoe ze daar zijn gekomen waar ze nu zijn.”

[Verantwoording]

COVER and page 7: Boy soldier: Nanzer/Sipa Press

[Kader/Illustratie op blz. 8]

„Dekking zoeken is er niet meer bij”

Hoe dodelijk het huidige aanvalsgeweer ook is, het heeft zijn beperkingen. Het vuurt alleen kogels af. Het kan geen mensen doden die zich achter een sterke muur of barricade verbergen. In de paniek van de strijd heeft een soldaat misschien geen vaste hand, zodat hij niet zuiver kan richten. In de hand gehouden, is het geweer zelfs onder ideale omstandigheden maar tot 460 meter nauwkeurig.

De krijgsmacht van de VS heeft een oplossing voor zulke „problemen” — een nieuw, geavanceerd, universeel geweer met de naam Objective Individual Combat Weapon (OICW). De OICW is licht genoeg om door één enkele soldaat gehanteerd te worden en vuurt niet alleen kogels af maar ook 20-mm granaten. Nog een uniek kenmerk: dit wapen kan vijanden doden die zich achter een barricade verbergen. De soldaat hoeft het geweer alleen maar op een punt direct boven of naast het beoogde doel te richten. Het geweer bepaalt automatisch de afstand tot het gekozen doel en stelt een kleine elektronische ontstekingsinrichting op de granaat zo in dat die op precies de juiste afstand zal exploderen, zodat het slachtoffer wordt getroffen door een regen van granaatscherven die een pantser kunnen doorboren. „Door de unieke kwaliteiten ervan zullen gevechtseenheden van de VS praktisch om een hoek kunnen schieten”, zei een vertegenwoordiger van het bedrijf dat aan het wapen werkt. Een infraroodvizier maakt dat het wapen zelfs in het donker effectief is.

Met dit geweer ’is dekking zoeken er niet meer bij’, pochen de makers, die tevens beweren dat het wapen vijfmaal dodelijker zal zijn dan de M16 en de M203 granaatwerper en een wel tweemaal zo groot bereik heeft. Soldaten die het gebruiken, hoeven zich geen zorgen te maken of ze wel een vaste hand hebben; ze hoeven alleen maar door het vizier te kijken en de trekker over te halen om een regen van kogels en granaten af te vuren. Als de ontwikkeling volgens schema verloopt, zal de eerste militaire eenheid in 2007 met de OICW worden uitgerust.

Critici zetten er echter vraagtekens bij: Hoe zal het geweer gebruikt worden wanneer soldaten in een drukke buurt patrouilleren waar vijandelijke strijders zich waarschijnlijk tussen onschuldige burgers zullen bevinden? Wat gebeurt er wanneer de OICW aan legers overal ter wereld wordt verkocht die het wapen misschien tegen hun eigen volk gaan gebruiken? En wat gebeurt er wanneer het in handen van terroristen en criminelen valt?

[Verantwoording]

Alliant Techsystems

[Illustraties op blz. 6]

Handvuurwapens en lichte wapens worden vaak geruild tegen diamanten en drugs