Een unieke vorm van Japanse kunstnijverheid

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER IN JAPAN

DICHTE bossen bedekken de bergen van Hakone in de buurt van de berg Fuji in Japan. Na een rit over een zelden gebruikte bochtige bergweg komen we aan in een schilderachtig gehucht met de naam Hatajuku. Deze vredige gemeenschap is de bakermat van yosegi.

Yosegi betekent letterlijk „combinatie van stukken hout” en wordt gekenmerkt door geometrische figuren aan de buitenkant van houten kunstnijverheidsproducten, variërend van eenvoudige boekenleggers tot kistjes met schuifladen. De figuren hebben allerlei vormen en kleuren. Als we ons realiseren dat die patronen niet geschilderd zijn maar zijn samengevoegd door verschillende kleuren hout aan elkaar te lijmen, bezien we de yosegi-artikelen met nog meer waardering.

 Hoe heeft deze unieke vorm van kunstnijverheid zich ontwikkeld? In de negentiende eeuw kwam een handwerksman genaamd Nihei Ishikawa op het idee om verschillende kleuren hout aan elkaar te lijmen. Door van de zo gevormde blokken hout dwarsdraads dunne laagjes te zagen, vervaardigde hij vervolgens kistjes en andere artikelen met mozaïekpatronen.

Later werd er een efficiëntere productiemethode voor yosegi ontwikkeld. Hierbij werden van de blokken flinterdunne laagjes geschaafd die als fineer op dikkere stukken hout werden gelijmd. Hierdoor werd het mogelijk betaalbare souvenirs te maken voor bezoekers aan de nabijgelegen heetwaterbronnen van Hakone.

Er worden veel soorten hout gebruikt om yosegi te maken. De witte kleur bijvoorbeeld is afkomstig van de kardinaalsmuts en de kornoelje, geel van de lakboom en de Japanse wasboom, lichtbruin van de kersenboom en de zelkova en zwart van de katsura.

Bij een bezoek aan Hakone vindt u het misschien aardig om kleine yosegi-onderzetters of boekenleggers te kopen, die betrekkelijk goedkoop zijn. Zelfs zo’n klein aandenken zal herinneringen oproepen aan een bezoek aan Hakone in de nabijheid van de beroemde Fuji waar u een kleine indruk hebt gekregen van een boeiende vorm van kunstnijverheid die meer dan 150 jaar geleden is begonnen.

[Kader/Illustraties op blz. 19]

HOE YOSEGI WORDT GEMAAKT

De yosegi-handwerksman schaaft verschillende kleuren hout tot de gewenste dikte. Vervolgens lijmt hij de platen in lagen op elkaar. Er ontstaat een kleurrijk patroon aan de zijkant van de aaneengelijmde platen. Dan zaagt hij de gelijmde plaat dwarsdraads om stroken van gelaagd hout te krijgen die in een speciale vorm passen. (1) Nadat hij de stroken met een schaaf heeft gladgemaakt, neemt hij ze uit de vorm, lijmt ze aan elkaar zodat ze een patroon vormen, en bindt ze met katoenen touwtjes bij elkaar. Dit wordt een basisblok voor yosegi.

Daarna lijmt hij weer verscheidene van die blokken aan elkaar om een groter blok te maken. (2) Dat zaagt hij in plakken. (3) Vervolgens legt hij die in een nog groter patroon en lijmt ze aan elkaar. Dit proces gaat door totdat hij een grote plaat heeft gemaakt die een tanegi wordt genoemd, of een stuk materiaal van hout.

De handwerksman heeft nu een basispatroon voor het eindproduct. (4) Met een speciale schaaf schaaft hij de tanegi in flinterdunne lagen die zuku worden genoemd. (5) Nadat die lagen zijn gestreken, is hij klaar om zijn houten kunstvoorwerpen met het zuku-fineer te versieren.

[Illustraties op blz. 18]

„Yosegi”-patronen worden niet geschilderd maar worden samengevoegd door verschillende kleuren hout aan elkaar te lijmen