Maakt de oplossing deel uit van het probleem?

„Gevangenen vernederen en demoraliseren is de slechtste manier om hen op de wereld buiten voor te bereiden.” — REDACTIONEEL ARTIKEL IN THE ATLANTA CONSTITUTION.

IN VEEL gevallen werken gevangenissen eenvoudig als een belemmering — en dan nog slechts een tijdelijke. Wanneer een gevangene vrijkomt, heeft hij dan echt geboet voor zijn misdrijf? * Hoe staat het met  de slachtoffers of hun beminden? „Ik ben de moeder van een vermoord kind”, smeekte Rita toen de veroordeelde moordenaar van haar zestienjarige zoon na een straf van slechts drie jaar vrijkwam. „Sta daar alsjeblieft eens een ogenblik bij stil en denk na. Kun je je ook maar een beetje voorstellen wat dat betekent?” Zoals Rita’s geval illustreert, leeft een tragedie nog lang nadat het gerecht zijn werk heeft gedaan en de krantenkoppen zijn vervaagd, voort.

Deze kwestie is niet alleen van belang voor degenen wier leven door criminaliteit getroffen is maar voor iedereen. Of vrijgekomen gevangenen geresocialiseerd zijn of alleen maar zijn verhard door hun verblijf achter de tralies, is tenslotte rechtstreeks van invloed op uw gemoedsrust en misschien zelfs uw veiligheid.

Scholen voor criminelen

Het gevangeniswezen maakt niet altijd een eind aan crimineel gedrag. „Wanneer er geld wordt gestoken in het bouwen van meer gevangeniscellen in plaats van het weer opbouwen van het zelfbeeld van gevangenen, leidt dit vaak alleen maar tot meer — en zwaardere — criminaliteit”, schrijft Jill Smolowe in het tijdschrift Time. Peter *, die veertien jaar achter de tralies heeft gezeten, is het met die uitspraak eens. „De meeste van mijn medegevangenen zijn begonnen met kruimeldiefstal, zijn toen opgeklommen naar misdrijven tegen eigendommen en hebben vervolgens hun opleiding afgerond met ernstige misdrijven tegen andere mensen”, zegt hij. „Voor hen zijn gevangenissen net vakscholen. Ze komen er slechter uit.”

Hoewel gevangenissen misdadigers misschien een tijdje van de straat houden, schijnen ze weinig of niets te doen om misdaad op de lange termijn af te schrikken. Jongens en jonge mannen in de stadscentra zien gevangenisstraf dikwijls als een initiatierite. Heel vaak eindigen ze als geharde criminelen. „De gevangenis resocialiseert je helemaal niet”, zegt Larry, die een groot deel van zijn leven de gevangenis in en uit is gegaan. „Die jongens komen vrij en doen weer precies hetzelfde.”

Deze ’draaideur’ verklaart wellicht waarom, volgens een onderzoek in de Verenigde Staten, vijftig procent van alle ernstige misdrijven door zo’n vijf procent van de criminelen wordt gepleegd. „Wanneer gevangenen hun tijd niet op een constructieve manier kunnen besteden,” merkt het tijdschrift Time op, „vullen ze de uren vaak met het opbouwen van een grote hoeveelheid wrok, om nog maar niet te spreken van een verzameling criminele trucs, die ze . . . mee naar buiten nemen.”

De situatie is niet uniek voor de Verenigde Staten. John Vatis, arts in een militaire gevangenis in Griekenland, zegt: „Onze gevangenissen zijn er heel goed in geworden mensen af te leveren die gevaarlijk, gewelddadig en kwaadaardig zijn. De meeste gevangenen willen, wanneer ze vrijkomen, ’afrekenen’ met de maatschappij.”

De sociale kosten

Het gevangenisprobleem is rechtstreeks van invloed op uw portemonnee. In de Verenigde Staten bijvoorbeeld kost elke gevangene de belastingbetalers naar schatting $21.000 per jaar. Gevangenen boven de zestig kunnen wel driemaal zoveel kosten. In veel landen neemt het vertrouwen van het publiek in het strafstelsel om nog  meer redenen af. Men maakt zich bezorgd over vroegtijdig vrijgelaten criminelen, alsook over wetsovertreders die erin slagen een gevangenisstraf helemaal te ontlopen dankzij de een of andere juridische vormfout, ontdekt door een geslepen advocaat. Gewoonlijk voelen slachtoffers zich er niet voldoende tegen beschermd opnieuw met de misdadiger te maken te krijgen, en ze hebben soms weinig invloed op de rechtsgang.

De bezorgdheid van het publiek neemt toe

Het vertrouwen van het publiek in het gevangeniswezen wordt niet bevorderd door de onmenselijke toestanden waaraan gevangenen worden blootgesteld, zoals in bijgaand kader wordt beschreven. Gevangenen die tijdens hun straf een onrechtvaardige behandeling hebben ondergaan, zijn meestal niet ontvankelijk voor resocialisering. Bovendien zijn een aantal mensenrechtenbewegingen er bezorgd over dat er onevenredig veel leden van minderheidsgroepen in de gevangenis zitten. Ze vragen zich af of dit toeval is of het gevolg van rassendiscriminatie.

Een in 1998 verschenen bericht van Associated Press vestigde de aandacht op het lot van ex-gevangenen van de Holmesburg Prison in Pennsylvania (VS), die schadeloosstelling vroegen voor het feit dat ze volgens zeggen tijdens hun gevangenschap als menselijk proefkonijn waren gebruikt bij chemische experimenten. En wat valt er te zeggen over de herinvoering van de ’chain gang’ (een groep aan elkaar geketende gevangenen) in de Verenigde Staten? Amnesty International bericht: „De kettinggangers werken 10-12 uur, vaak in de hete zon, met heel korte onderbrekingen om water te drinken, en een uur voor het middagmaal. . . . De enige toiletgelegenheid voor kettinggangers is een po achter een geïmproviseerd scherm. De gedetineerden blijven aan elkaar geketend terwijl ze er gebruik van maken. Wanneer de po bezet is, zijn de gedetineerden gedwongen voor het oog van iedereen op de grond neer te hurken.” Natuurlijk gaat dat niet in alle gevangenissen zo. Toch heeft een onmenselijke behandeling een ontmenselijkende uitwerking op zowel de gevangenen als degenen die deze behandeling toedienen.

Wordt het gemeenschapsbelang gediend?

Natuurlijk voelen mensen in de meeste gemeenschappen zich veiliger wanneer gevaarlijke criminelen achter de tralies zitten. Anderen staan om afwijkende redenen positief tegenover gevangenissen. Toen een gevangenis in het Australische stadje Cooma gesloten zou worden, protesteerden de mensen. Waarom? Omdat de gevangenis in het met economische problemen kampende stadje voor werkgelegenheid zorgde.

De laatste tijd hebben sommige regeringen als een kostenbesparende maatregel hun gevangenissen geprivatiseerd. Helaas zijn meer gevangenen en langere straffen commercieel gezien gunstig. Gerechtigheid kan dus vermengd worden met zakelijke belangen.

Alles bij elkaar genomen blijft de fundamentele vraag: Worden criminelen geresocialiseerd in de gevangenis? Hoewel het antwoord vaak negatief is, zal het u misschien verbazen te horen dat sommige gevangenen geholpen zijn te veranderen. Laten we eens zien hoe.

[Voetnoten]

[Kader/Illustratie op blz. 6, 7]

 Een kijkje achter de tralies

OVERBEVOLKING: De gevangenissen in Groot-Brittannië hebben een acuut overbevolkingsprobleem, en dat is niet verwonderlijk! Dat land heeft de op één na grootste gevangenispopulatie per hoofd van de bevolking in heel West-Europa, met 125 gevangenen op elke 100.000 inwoners. In Brazilië is de grootste gevangenis van São Paulo berekend op 500 gedetineerden. In plaats daarvan zijn er 6000 ondergebracht. In Rusland zitten er tussen de 90 en 110 gedetineerden in cellen die bedoeld zijn voor 28 personen. Het probleem is zo groot dat de gevangenen bij toerbeurt moeten slapen. In een Aziatisch land worden er soms wel 13 of 14 gevangenen in een cel van 3 vierkante meter gepropt. In Western Australia hebben de autoriteiten het ruimtegebrek inmiddels aangepakt door gevangenen in zeecontainers onder te brengen.

GEWELD: Het Duitse opinieblad Der Spiegel bericht dat meedogenloze gedetineerden in Duitse gevangenissen doden en martelen wegens „de oorlog tussen rivaliserende groepen om illegale handel in alcohol en verdovende middelen, seks en woekerrente”. Etnische spanningen wakkeren vaak de vlammen van geweld in de gevangenis aan. „Er zitten veroordeelden uit 72 landen”, merkt Der Spiegel op. „Wrijvingen en conflicten die op geweld uitlopen, zijn onvermijdelijk.” In een Zuid-Amerikaanse gevangenis werden er volgens de autoriteiten elke maand gemiddeld 12 gevangenen gedood. De gedetineerden zeiden dat het aantal tweemaal zo hoog was, meldde de in Londen verschijnende Financial Times.

SEKSUEEL MISBRUIK: In het artikel „Verkrachtingen achter tralies groot probleem” zegt The New York Times dat er in de Verenigde Staten volgens een voorzichtige schatting „jaarlijks ruim 290.000 mannen achter de tralies seksueel misbruikt worden”. Het bericht vervolgt: „De catastrofale ervaring van seksueel geweld blijft gewoonlijk niet bij één enkel incident, maar wordt vaak een dagelijks terugkerend aanranden.” Eén organisatie schat dat er in de gevangenissen in de VS zo’n 60.000 ongewenste seksuele handelingen per dag plaatsvinden.

GEZONDHEID EN HYGIËNE: De verbreiding van seksueel overdraagbare aandoeningen onder de gevangenispopulatie is ruimschoots bewezen. Tuberculose onder gevangenen in Rusland en enkele Afrikaanse landen trekt wereldwijde publiciteit, evenals de nalatigheid op het gebied van medische behandeling, hygiëne en voeding in veel gevangenissen over de hele wereld.

[Illustratie]

Een overvolle gevangenis in São Paulo (Brazilië)

[Verantwoording]

AP Photo/Dario Lopez-Mills

[Illustratie op blz. 4, 5]

De zwaar bewaakte gevangenis La Santé in Parijs (Frankrijk)

[Verantwoording]

AP Photo/Francois Mori

[Illustratie op blz. 6]

Vrouwen in een gevangenis in Managua (Nicaragua)

[Verantwoording]

AP Photo/Javier Galeano