Schilderen met woorden

EEN dichter is een combinatie van een kunstenaar en een liedjesschrijver. Zijn pen wordt in even sterke mate door zijn hart aangedreven als door zijn hoofd. Daarom kan een goedgeschreven gedicht ons inspireren. Het kan ons aan het denken zetten, ons aan het lachen maken of ons laten huilen. Het boek The Need for Words zegt: „Poëzie is vaak niets meer dan woorden die zijn gerangschikt om een diepgaande, plotselinge uitwerking te hebben. Dat is ten dele de reden waarom befaamde gedichten . . . in elk opzicht onvergetelijk zijn.”

Schitterende poëzie is zelden het voortbrengsel van een oppervlakkige geest. Poëzie heeft altijd verband gehouden met wat in het leven het meest van belang is — relaties met anderen, liefde, spiritualiteit, de natuur en de zin van het leven. Het wekt dan ook geen verbazing dat de poëzie een van de oudste kunstvormen is. Een beroemde dichter die poëzie met proza (alledaagse geschreven taal) vergeleek, zei dat als beide hetzelfde beschreven en even goed waren verwoord, „het gedicht honderd keer wordt gelezen en het proza één keer”.

Zoals u misschien hebt opgemerkt, zijn er echter veel verschillende vormen van poëzie. Misschien rijmt ze wel, misschien niet. Soms lijkt ze zelfs heel dicht bij proza te komen. Dus wat is precies poëzie?

Wat is poëzie?

The Macquarie Dictionary definieert poëzie als „de kunst van ritmische compositie, geschreven of gesproken, met het doel genot te verschaffen door prachtige, verbeeldingsvolle of verheven gedachten”, en als „literair werk in metrische vorm”. Let op de twee fundamentele aspecten van poëzie — ritme en metrum (versmaat). Ritme maakt deel uit van de wereld om ons heen. We nemen het waar in eb en vloed, in de seizoenen, en zelfs in onze hartslag. In een gedicht is ritme de stroom van geluid die door de taal wordt voortgebracht; terwijl we lezen, merken we dat iets zich herhaalt. Het metrum is het patroon van ritme dat van gedicht tot gedicht kan verschillen. Nog een populaire dichttechniek is rijm. De rijmende elementen zijn gewoonlijk de laatste woorden van een versregel. Uiteraard kunnen rijmschema’s van elkaar verschillen. Soms volgt het rijm onmiddellijk op de volgende regel, of het kan verderop volgen.

De rijmloze Japanse haiku is beroemd omdat die de schoonheid van gedachte met een verbluffende bondigheid combineert. Zijn gedachten worden samengevat in slechts drie regels die  uit zeventien syllaben bestaan — vijf in de eerste en derde regel, en zeven in de tweede. * De schoonheid en eenvoud van haiku hebben velen, zelfs kleuters, op een plezierige manier met poëzie laten kennismaken.

Poëzie is vanouds beroemd omdat ze een aanzienlijke hoeveelheid gedachten in een paar woorden comprimeert. The World Book Encyclopedia zegt dat poëtische woorden „veel meer uitdrukken dan ze zeggen. Ze prikkelen iemands verbeeldingskracht . . . De taal van poëzie is een en al inhoud en de betekenis van een enkel woord kan het denken in beweging zetten waardoor plotseling het hele gedicht in uw verbeelding wordt ontvouwd.” Het kan natuurlijk zijn dat u sommige gedichten een paar keer moet lezen voordat ze in uw geest „tot ontlading komen”, zodat u hun betekenis begrijpt.

Om de gewenste effecten te creëren, kiezen dichters hun woorden uit net als een juwelier zijn edelstenen kiest. Koning Salomo van Israël, een auteur van spreuken en liederen, „dacht diep na en stelde een grondig onderzoek in” om „verrukkelijke woorden” en „juiste woorden van waarheid” te vinden. — Prediker 12:9, 10; 1 Koningen 4:32.

Salomo en zijn vader, David, schreven in de traditionele Hebreeuwse vorm van hun tijd. De Hebreeuwse dichtvorm, die vaak met muzikale begeleiding werd gezongen, is niet van rijm afhankelijk, maar is veeleer bekend om zijn ritme van gedachten, of ideeën — een literaire vorm die parallellisme wordt genoemd. Regels kunnen qua betekenis gelijk zijn, of tegengestelde gedachten naar voren brengen (Psalm 37:6, 9). Vaak gaat de tweede regel dieper in op de eerste door er iets nieuws aan toe te voegen. Let eens op hoe dit in Psalm 119:1 wordt gedaan:

Gelukkig zijn degenen die onberispelijk zijn in hun weg,

Degenen die in de wet van Jehovah wandelen.

Merk op dat de tweede regel onthult wat het betekent om onberispelijk te zijn, namelijk te wandelen in de wet van Jehovah. Omdat het bijbelse Hebreeuws in plaats van rijm een parallellisme, of gedachtenritme, gebruikt, is het gemakkelijker te vertalen. *

Een uitdrukkingsvorm voor elke emotie

Poëzie is net als een lied een prachtig middel om het hele scala van emoties uit te drukken. Let eens op de mengeling van opperste verrukking en het gevoel van beloond geduld dat wordt overgebracht door Adams woorden toen Jehovah Eva aan hem voorstelde in de tuin van Eden:

Dit is eindelijk been van mijn gebeente

En vlees van mijn vlees.

Deze zal Mannin worden genoemd,

Omdat deze uit de man werd genomen.

— Genesis 2:23.

Echt opmerkelijk aan deze passage is hoeveel ze letterlijk zegt en in emotioneel opzicht overbrengt in slechts een paar regels — een efficiënt  gebruik dat in de oorspronkelijke taal zelfs nog duidelijker zichtbaar is. Op soortgelijke wijze geven de poëtische boeken Job, Psalmen, Spreuken en Klaagliederen een indrukwekkend terrein van emoties weer, naast het feit dat ze essentiële geestelijke waarheden onderwijzen. In het oorspronkelijke Hebreeuws begint de allereerste psalm zelfs met het woord „gelukkig” of „gezegend”. Hoe zou u de gevoelens van de auteur van de volgende woorden in Psalm 63:1 omschrijven? Let op de rijke beeldspraak, een opvallend kenmerk van de Hebreeuwse dichtvorm.

O God, gij zijt mijn God, ik blijf u zoeken.

Mijn ziel dorst werkelijk naar u.

Naar u heeft mijn vlees een smachtend verlangen gekregen

In een dor en uitgeput land, waar geen water is.

Het boek Klaagliederen beschrijft nog een andere stemming. Daarin weeklaagt Jeremia over de tragedie die Jeruzalem in 607 v.G.T. door de Babyloniërs overkwam. De profeet stort zijn hart uit in vijf lyrische klaagzangen die zijn droefheid ademen, maar ook zijn besef dat er goddelijke gerechtigheid was verschaft.

Poëzie helpt om te onthouden

Vanwege haar eigenschappen is poëzie vaak heel geschikt om uit het hoofd te leren. De oudste bewaard gebleven Griekse gedichten, de Ilias en de Odyssee, werden tijdens Griekse feesten uit het hoofd opgezegd — een hele prestatie gezien de epische proporties van deze werken! Klaarblijkelijk werden ook veel bijbelse psalmen uit het hoofd geleerd. Merk op hoe door het ritme van de volgende regels uit Psalm 115:4-8 — die een beschrijving geven van de dwaasheid van afgodenaanbidding — beeldspraak, eenvoud en onbetwistbare logica worden overgebracht:

Hun afgoden zijn zilver en goud,

Het werk van de handen van de aardse mens.

Een mond hebben ze, maar ze kunnen niet spreken;

Ogen hebben ze, maar ze kunnen niet zien;

Oren hebben ze, maar ze kunnen niet horen.

Een neus hebben ze, maar ze kunnen niet ruiken.

Handen bezitten ze, maar ze kunnen niet tasten.

Voeten bezitten ze, maar ze kunnen niet lopen;

Ze geven geen geluid met hun keel.

Degenen die ze maken, zullen net zo worden als zij,

Allen die erop vertrouwen.

Het lijdt geen twijfel dat de meeste mensen er geen moeite mee zouden hebben zo’n levendige, krachtige passage te onthouden.

Wilt u gedichten schrijven?

Van kinderversjes tot reclamejingles — poëzie is een deel van ons leven. Vandaar dat de meeste mensen bekend zijn met op zijn minst de basisbegrippen van het dichten. Maar als u zelf gedichten wilt schrijven, wilt u misschien eerst een uitgebreide selectie van gedichten lezen. Dat zal u helpen de diverse beginselen van opbouw te doorgronden en bovendien uw woordenschat uit te breiden. Uiteraard moet u selectief zijn zodat u uzelf niet blootstelt aan iets wat verderfelijk of ontaard is (Filippenzen 4:8, 9). De beste manier om te leren gedichten te schrijven is natuurlijk er met pen en papier voor te gaan zitten en te schrijven.

Na verloop van tijd bent u misschien zelfs in staat gedichten te schrijven waarvan familie en vrienden kunnen genieten. Waarom zou u niet eens proberen uw gedachten in een gedicht te verwoorden wanneer u iemand een beterschapskaart of een bedankbriefje stuurt? Uw gedicht hoeft niet lang of geniaal te zijn. Schrijf gewoon een paar regels die uitdrukken wat er in uw hart leeft. De uitdaging zal niet alleen u plezier en een gevoel van voldoening schenken maar ongetwijfeld ook de ontvanger een genoegen doen wanneer hij of zij de moeite ziet die u hebt gedaan om uw gedachten op zo’n fantasierijke en hartelijke manier te rangschikken.

U hoeft geen woordkunstenaar te zijn om plezier te beleven aan het schrijven van gedichten, net zomin als u een sterkok hoeft te zijn om te genieten van het koken van een maaltijd. Meng gelijke hoeveelheden wil, verbeeldingskracht, moeite en doorzettingsvermogen met de dichter die er in u schuilt, en de schilderijen die u met woorden maakt, zouden u wel eens aangenaam kunnen verrassen.

[Voetnoten]

[Illustratie op blz. 21]

Een aanzienlijk deel van de Hebreeuwse Geschriften bestaat uit poëzie